Dat is de vraag die sterrenkundigen al decennia wakker houdt, met hun ogen strak gericht op die roestige buur in de ruimte. Mars, droog, stoffig, rotsig – een planeet die eruitziet alsof hij dringend een goeie regenbui kan gebruiken. Toch blijft de vraag knagen: kan …
Wat daar zomaar uit een stoeprand groeit is herderstasje (Capsella bursa-pastoris), een klein stadswonder dat je waarschijnlijk al talloze keren bent gepasseerd zonder het te beseffen. Tussen kasseien, op vergeten hoekjes en in de barst van een trottoir duikt het op: een taaie pionier, een plantje dat …
Op straat begint de lente al met een waar spektakel. Terwijl de zon uitbundig schijnt poppen vier echte snelheidsduivels al op: het klein kruiskruid, de stinkende gouwe, de muurfijnstraal en het charmante herderstasje.
Klein kruiskruid – Senecio vulgaris
Het klein kruiskruid (foto bovenaan), dat met zijn bescheiden gestalte toch de plicht voelt om een statement te maken, groeit nonchalant langs een gevel alsof het zegt: “Kijk mij eens, ik ben klein, maar o zo dapper!” Met een lichte buiging naar de voorbijgangers geeft hij blijk van een ongekende vastberadenheid die zelfs de grootste bloemen in verwarring brengt. Dankzij zijn snelle levenscyclus en het vermogen om zich aan diverse omstandigheden aan te passen, geldt het klein kruiskruid als een echte pionier in de stad.
Stinkende gouwe – Chelidonium majus
Stinkende gouwe
Niet ver daarvandaan lacht de stinkende gouwe (een bijnaam die hij met trots draagt) de lente tegemoet. Met een geur die niet alleen de zintuigen prikkelt, maar ook de nieuwsgierigheid van elke voorbijganger.
De naam ‘stinkende gouwe‘ laat je misschien even fronsen, maar haar geur is een waar kunstwerk: een levendige mix van kruidige en aardse tonen. Soms doet ze denken aan de frisse geur van natte aarde na de regen, op andere momenten aan een vurige, rokerige gloed. In de ochtend straalt ze een lichte, dauwfrisse nuance uit, en later, wanneer de zon de bladeren verwarmt, wordt haar aroma intens en warm. Een geurkunstenaar voor liefhebbers van botanisch karakter!
Door de eeuwen heen zijn er ook meldingen dat de stinkende gouwe een rol speelde in traditionele volksgeneeskunde. De aromatische stoffen zouden volgens oude recepten stimulerend en ontgiftend werken, hoewel moderne wetenschappelijke onderzoeken vaak voorzichtig blijven met zulke claims. Toch is het fascinerend te zien hoe een plant die op het eerste gezicht slechts met een prikkelende geur opvalt, een plaats wist te veroveren in de natuurlijke remedies van menig cultuur.
Muurfijnstraal – Erigeron karvinskianus
Muurfijnstraal
Dan is er de muurfijnstraal. Hij glijdt als een zachte lichtstraal langs de stenen. Van begin april tot laat in de herfst sieren de bloempjes van de muurfijnstraal de talloze kademuren in de stad. In Brugge is hij wellicht in elke straat te vinden. Dankzij een oppervlakkig, maar wijd vertakt wortelstelsel kan hij zich goed vastklampen aan scheuren in muren of andere krappe plekken, waardoor hij ideale pionier is in stedelijke omgevingen.
Deze plant staat bekend om zijn opmerkelijke aanpassingsvermogen; hij verdrijft uitdrogingsstress met minimale wateropname en floreert zelfs onder barre omstandigheden. De muurfijnstraal verspreidt zich zowel via zaad als door stengeluitlopers, wat bijdraagt aan zijn snelle en veelzijdige kolonisatie van verborgen, vaak vergeten plekjes. Daardoor transformeert hij grijze, kille oppervlakken in levendige miniatuurtuinen vol natuurlijke elegantie.
Herderstasje – Capsella bursa-pastoris
Herderstasje
Last but not least pronkt het herderstasje, een kleine verschijning met een groot hart en een vleugje ondeugendheid. Officieel bekend als Capsella bursa-pastoris, behoort tot de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae) en is een eenjarig kruid. In de vroege groei ontwikkelt de plant een rozet van fijne, driehoekige bladeren. In het voorjaar verschijnen er kleine, witte bloemen die snel bloeien en daarna worden gevolgd door kenmerkende, hartvormige zaaddozen. Deze ’tasjes’ helpen bij de verspreiding van de zaden, doordat ze gemakkelijk meewaaien.
Het herderstasje is geliefd vanwege zijn aanpassingsvermogen: het groeit op diverse bodemsoorten en gedijt zowel in zonnige als in schaduwrijke gebieden. Bovendien heeft deze plant een lange geschiedenis in de traditionele geneeskunde; hij wordt onderzocht op antioxidante en ontstekingsremmende eigenschappen. Kortom, het herderstasje is niet alleen een sierlijke vroege bloeier, maar ook een belangrijke speler in natuurlijke ecosystemen en traditionele toepassingen.
Op 20 maart is het zover: de astronomische lente breekt aan en de natuur ontwaakt uit haar winterse sluimer! Het begin van de lente markeert meer dan alleen een verandering in het weer. Het is een seizoen van vernieuwing, van hoop en van hernieuwde energie. …
Zondag 28 april 2024 Op onze derde “safari in de stad” zagen we weer enkele leuke stadsplanten. Op de omslagafbeelding ziet u enkele fraaie exemplaren van het herderstasje (Capsella bursa-pastoris). Over de meeste van deze planten zullen we later uitvoeriger berichten. Een fotoreportage… Link naar …
Het gebruik van herderstasje als voedsel gaat tenminste 8000 jaar terug. De bloemen en de zaadbeursjes zijn geschikt als mild-pittige eetbare versiering. De bloemknoppen en het bovenste deel van de bloemstengel vormen van maart tot juni een malse bakgroente of een pittige toevoeging aan salades. Je kunt ze ook marineren in notenolie en zout.
Als je bekend bent met planten in de kruisbloemenfamilie – waarvan de meeste eetbaar zijn – zul je de pittige smaak herkennen. De zaden en de wortel zijn ook eetbaar en pittig. Zorg ervoor dat je de plant op een niet verontreinigde locatie oogst. Ik zou ook niet meteen exemplaren uit de straatgoot gebruiken in de keuken. Daarvoor ga je beter naar iemand die biologisch tuiniert. Hij/zij zal blij zijn dat je zijn tuintje ‘onkruidvrij’ maakt. En er is beslist nog veel meer dan herderstasje te vinden. Denk bijvoorbeeld maar aan knopkruid.
De bladeren van het herderstasje smaken naar andere kerssoorten of wilde kool. Deze vruchten, die er uit zien als kleine hartjes (of als het tasje van een herder), kunnen rauw worden gegeten en hebben een nootachtige, kruidige smaak die perfect is voor salades. De zaden zijn van oudsher gebruikt als vervanging voor mosterd en bevat ook de gezonde mosterdolieglycosiden of glucosinolaten. Deze werken stimulerend op de spijsvertering en hebben een sterk prikkelende ( ook vaak irriterende) werking op de huid en slijmhuid.
Ze zijn kenmerkend voor de kruisbloemigen, zoals zwarte en witte mosterd, mierikswortel, verschillende koolsoorten, waterkers, enz…
De blaadjes kunnen – rauw of gekookt – worden gegeten (ruw is gezonder). De jonge, verse bladeren zijn een smakelijke aanvulling bij salades. De bladeren zijn een kers- en koolvervanger die, als ze iets ouder zijn, een peperachtige smaak krijgen. De bladeren zijn over het algemeen het hele jaar door oogstbaar en kunnen worden gedroogd voor later gebruik. De bloeiende scheuten kunnen ook gegeten worden. De zaden zijn echter zo klein dat je veel geduld moet hebben om ze te verzamelen. De wortel is ook eetbaar; gedroogd en gemalen kan hij worden gebruikt als gembervervanger.
Er werd mij ooit verteld dat de bloempunten als tussendoortje kunnen gegeten worden tijdens een lange wandeling. Dat moet ik onthouden.
Herderstasje is een vrij veel voorkomende groente in verschillende Aziatische keukens.
Recepten
Herderstasje tegen een gevel in de stad (Brugge)
In het vroege voorjaar, voordat de bloemstelen verschijnen, zijn de jonge bladeren goed in salades of gekookt als groente – doe ze in een losjes bedekte schaal met een beetje water, wat champignons en een takje of twee tijm, magnetron het 4 minuten op hoog en serveer met boter.
De malse bladeren en zachte scheuttoppen kun je van maart tot juni als gestoomde groente of als spinazie bereiden. Je kunt ze echter ook in salades snijden of rauw op brood en pizza serveren. Vooral in het voorjaar kan je de bladeren gebruiken in salades. (Later worden ze bitterder). Het bezit een aparte, pittige smaak: je moet ervan houden!
De bladeren kunnen gedroogd worden om er later thee van te zetten De smaak doet een beetje denken aan tuinkers en rucola. De wortel smaakt naar gember (bron: Eetbare wilde planten, ISBN 978-90-77463-25-3, pg 159).
Let op: De zaden en bladeren van het herderstasje bevatten – zoals hierboven geschreven – verbindingen die glucosinolaten worden genoemd en die irritatie van de maag kunnen veroorzaken wanneer ze in grotere hoeveelheid worden geconsumeerd. Glucosinolaten komen vooral voor in de kruisbloemenfamilie. De planten gebruiken deze secundaire metabolieten als een natuurlijk pesticide en als verdediging tegen planteneters. Ze zijn ook de oorzaak van die bittere of scherpe smaak van soorten uit de kruisbloemenfamilie.
Op het internet zijn diverse bereidingen met herderstasje te vinden.
Jong herderstasje met bloemen, zaden, en wortels
Ander gebruik
Het zaad is een vogel- en kippenvoer. De plant absorbeert overmatige zouten uit de grond en kan worden geplant op zout/moerasachtig land om het terug te winnen door het zout op te nemen en de grond te ‘zoeten’.
Nat zaad is giftig voor muggenlarven en kan, wanneer het in het water wordt gebracht, mogelijks helpen om muggen onder controle te houden.
Ritueel gebruik: Vroeger geloofde men dat kinderen die nieuwe tandjes kregen de plant rond hun hals moesten hangen.
Waarschuwing!
Vermijd het gebruik van herderstasje tijdens de zwangerschap want het kan de weeën van de baarmoeder stimuleren. Ook niet gebruiken bij borstvoeding. Niet gebruiken door kinderen jonger dan 2 jaar. Voorzichtigheid is geboden bij lage bloeddruk of zwakke pols.
De plant absorbeert zware metalen. Zorg er dus voor dat je het niet uit verontreinigde grond oogst. Zie ook hierboven.
De informatie op deze website is alleen voor educatieve doeleinden. Deze site vertelt alleen over het traditionele gebruik van specifieke planten zoals vastgelegd door de geschiedenis heen. Vraag altijd advies aan een arts. Lees daaromtrent altijd de disclaimer onderaan deze pagina en elders op deze website.
Tijdens de Middeleeuwen werd het kruid al gebruikt bij kiespijn en neusbloedingen. Men geloofde dat, als de patiënt het takje van het herderstasje links in de hand hield, de bloeding van het rechterneusgat zou verdwijnen en omgekeerd. Hildegard von Bingen Herderstasje wordt niet expliciet genoemd …