Wilde planten in de stad
Symboliek en rituelen De berk is een typische lenteboom. Zijn symboliek is begrijpelijk, want in de noordelijke streken van Europa is de berk de eerste loofboom die in de lente uitloopt en aldus het nieuwe leven aankondigt. De Kelten hadden de gewoonte om de doden met …
Eeuwenlang heeft de berk tot de verbeelding gesproken. Gekend als de ‘witte Vrouwe met de groene sluier’, een naam die haar mystieke aura alleen maar versterkt. Maar laten we eens dieper graven, laten we ons verdiepen in de betoverende oorsprong van de Latijnse naam, Betula. Een naam …
Overal waar je kijkt, vind je groen! In elke stad is er wel een stadspark, en als dat er niet is dan is in de wijde omgeving wel een stadsbos te vinden. Stadsleven vermengd met natuurpracht, en wij waren er klaar voor. Onze bestemming? Het weelderige, bosrijke gebied ten zuiden van Brugge, met pareltjes zoals Beisbroekbos, domein Tudor en de betoverende abdijbossen van Zevenkerken. Onze missie? Mossen spotten! En geloof me, we werden overladen met een overvloed aan deze prachtige planten. Het was een dag vol verwondering en ontdekkingen, waarbij we ons één voelden met de natuur om ons heen.
Van de haarmossen is het fraai haarmos het meest aan bos gebonden. De vaak uitgestrekte donkergroene zoden zijn praktisch in elk bos aanwezig in zandgebieden langs de kust en in het binnenland.
Fraai haarmos is een zodevormende plant met tot 15 cm lange, rechtopstaande, meestal onvertakte stengels. De stengelblaadjes zijn 9 tot 12 mm lang, lijnlancetvormig, donkergroen, aan de basis lichter gekleurd en schedevormend. In het bovenste deel van het blad vult de bladnerf bijna het hele blad.
Gewoon haarmos of fraai haarmos lijken sterk op elkaar. Gewoon haarmos kan tweemaal zo lang worden als Fraai haarmos en heeft vaak een lichtere groene kleur dan het diep donkergroene Fraai haarmos. Het blad van Gewoon haarmos is smaller dan dat van Fraai haarmos. Meer uitleg over de verschillen vindt u op de website https://www.yavannah.nl
Meer informatie:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Fraai_haarmos
https://waarnemingen.be/species/17547/
https://www.verspreidingsatlas.nl/2924#
https://www.yavannah.nl/infoteksten/haarmos/haarmos.php
Ken je het prachtige gesnaveld klauwtjesmos? Het is als een superster onder de mossen, je vindt het overal en het ziet er altijd geweldig uit! Met zijn weelderige, platliggende stengels vormt het een soort groene mat die de natuur echt opfleurt. En wist je dat die stengels wel tot 10 cm lang kunnen worden? Ze zijn plat en bedekt met delicate blaadjes die ze extra charmant maken.
Maar er is meer! Dit mos heeft een interessante eigenschap: het heeft zowel mannelijke als vrouwelijke voortplantingsorganen, maar die zitten op verschillende planten. Dat maakt het hele voortplantingsproces nog boeiender, toch?
En laten we het even hebben over dat opvallende dekseltje, de operculum! Het sluit het sporenkapsel af op een glamoureuze manier, als een modeaccessoire uit de natuur.
Dus, de volgende keer dat je een wandeling maakt, neem even de tijd om dit gesnaveld klauwtjesmos te bewonderen. Het zal je zeker fascineren met zijn unieke uitstraling en interessante eigenschappen!
De botanische naam Hypnum heeft een coole afkomst! Het komt eigenlijk van Hypnos, die oude Griekse dude die de baas was over slaap – ja, de echte slaap! Waarom? Omdat dit mos vroeger werd gebruikt als vulling voor kussens en matrassen, echt waar!
En dan hebben we de soortaanduiding cupressiforme. Klinkt als een mondvol, toch? Maar eigenlijk is het gewoon Latijn voor ‘cipres-vormig’. Dus, stel je voor dat je een stukje mos hebt dat eruitziet als een mini-cipres. Hoe cool is dat?
Dus, als je ooit de botanische wereld in duikt en je ziet Hypnum cupressiforme, dan weet je nu dat het meer is dan alleen maar een naam – het is een stukje geschiedenis en een vleugje natuurlijke flair!
Meer informatie op:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gesnaveld_klauwtjesmos
Dit mos is echt verbazingwekkend! Het doet het geweldig goed in allerlei verschillende omgevingen, zoals zure heidegebieden, moerassen en droge, schrale graslanden. En weet je wat echt bijzonder is? Het kan zelfs groeien op de grond bij bomen met zure schors en op dode, omgevallen bomen. Het lijkt niet te worden tegengehouden door dingen als verzuring, uitdroging of bemesting – eigenlijk lijkt het er juist van te profiteren! Het is net alsof dit mos een soort superkracht heeft ontwikkeld waardoor het kan gedijen in omstandigheden waar andere planten het moeilijk zouden hebben. In het bos van de Sint-Andriesabdij komt het vaak voor.
Als je door het bos wandelt kan je het heideklauwtjesmos eigenlijk niet missen. Het vormt prachtige matten met zijn stengels die liggen of half opgericht zijn en wel tot 10 cm lang kunnen worden. Ze vertakken zich op een onregelmatige manier en zijn bedekt met bladeren die mooi plat zijn. De stengelblaadjes zijn bleekgroen en zien eruit als kleine ovaaltjes of lancetvormige blaadjes die soms recht en soms een beetje gebogen zijn, net als kleine sikkelvormige kunstwerkjes!
Wat dit heideklauwtjesmos nog spannender maakt, is dat het soms lastig te onderscheiden is van zijn neefje, het gesnaveld klauwtjesmos. Vooral als ze nog jong zijn lijken ze erg op elkaar. Maar weet je hoe je ze kunt onderscheiden? Het heideklauwtjesmos heeft een bleekgroene kleur terwijl het gesnaveld klauwtjesmos meer grasgroen is en vaak een vleugje rood heeft. De stengels zijn duidelijk afgeplat bebladerd. Bovendien groeit het heideklauwtjesmos zelden op bomen, dus dat is ook een handige hint!
Dus, als je de volgende keer door de natuur wandelt en je ziet een prachtige mat van heideklauwtjesmos, stop dan even en bewonder deze wonderlijke plant.
Meer informatie op:
https://www.ecopedia.be/planten/heideklauwtjesmos
https://nl.wikipedia.org/wiki/Heideklauwtjesmos
Oké, dus je bent in het bos en je denkt: “Laat ik eens gek doen en van het gebaande pad afgaan!” Dus daar stap je, tussen de bomen door, en ineens zie je het kussentjesmos! Serieus, die naam is echt op z’n plaats. Het ziet eruit als kleine kussentjes verspreid over de grond. Misschien gebruiken de kabouters ze wel als hoofdkussentjes als ze een dutje willen doen. Wie weet liggen er zelfs een paar te snurken terwijl jij voorbij wandelt!
Dit mos is echt een superheld als het gaat om droogte! Het is echt een kampioen in het overleven zonder water. Wanneer het in contact komt met water van boven de grond, zuigt het dit water op en verandert het van kleur naar een opvallend grijsgroen. Maar, wanneer het een tijdje droog blijft, worden de bladeren licht van kleur en krijgen ze een coole blauwgroene tot zelfs witgele tint, allemaal omdat de speciale hyaliene cellen hun water verliezen.
Dus, dit mos is als een echte actieheld in een droge wereld! Het is net alsof het een ingebouwd watersysteem heeft waarmee het kan aanpassen aan de omstandigheden. Echt geweldig, toch? Dit mos is absoluut een natuurlijke wonder dat bewondering verdient!
Had je ooit gehoord van het geplooid snavelmos? Ik nog niet! Dit buitengewone bladmos, behorende tot de familie Brachytheciaceae, gedijt op voedselrijke humeuze bodems in weelderige bossen, maar ook op stoere rotsen en rond de voeten van bomen! Ik vond het hier in de bossen van de Sint-Andriesabdij Zevenkerke.
Het geplooid snavelmos vormt weelderige, groene tapijten die glanzen als smaragden en zich vaak uitstrekken tot wel 5 cm hoog! Zijn kenmerkende stijf afstaande driehoekige bladeren sieren de grillig vertakte planten die samen losse, weelderige weefsels vormen. En wist je dat als je goed kijkt met een loep, je de prachtige lengteplooien van de stengelbladeren kunt zien? Het is werkelijk een natuurlijk meesterwerk om van te genieten!
https://nl.wikipedia.org/wiki/Geplooid_snavelmos
Dit opmerkelijk lid van de Brachytheciaceae-familie is overal ter wereld te vinden! Een kosmopolitische wonder dat in de meest uiteenlopende leefgebieden en op een breed scala aan substraten gedijt. En raad eens waar ik het ontdekte? In het centrum van Brugge prijkte het trots op een majestueuze boomstam in het Astridpark.
Maar dat is nog niet alles. Het gewoon dikkopmos pronkt met weelderige sporofyten die overvloedig aanwezig zijn. Zijn sporenkapsels, eerst groen van kleur, transformeren bij rijpheid tot een verleidelijk roodbruin, gekromd en elegant, rustend horizontaal of schuin op een ruwe, lange steel.
Dit fascinerende mos gedijt op een verbazingwekkend scala aan substraten – van voedzame bodems tot levenloos hout, van schors tot rotsen, zelfs op stenen muren en afval. En alsof dat nog niet genoeg is, voelt het zich net zo thuis op zonovergoten open plekken als in de beschutting van schaduwrijke hoekjes. Het is geen wonder dat dit mos zo’n algemene verschijning is, zelfs in de weelderigste gazons!
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gewoon_dikkopmos
Natuurlijk zijn er nog veel meer coole mossen te ontdekken in het bos (of park). Het zou te gek zijn om ze allemaal hier te beschrijven. Daarom gaan we ons nu beperken tot een teaser van een epische photoshoot die we in de toekomst zullen blijven aanvullen. Dus, als je meer wilt zien, moet je zeker terugkomen naar deze pagina. Blijf nieuwsgierig en laat je verrassen!
Planten zijn fundamenteel voor het leven op onze prachtige planeet. Een episch hoofdstuk in de geschiedenis van de Aarde ontvouwde zich toen planten de aardse omgeving begonnen te koloniseren. Ongeveer 480 miljoen jaar geleden betraden landplanten, ook wel embryophytes genoemd, het toneel. Te midden van deze …
Levermos Tot nog toe bespraken we vooral bladmossen. Maar vandaag komt een vertegenwoordiger van de levermossen aan de beurt: het halvemaantjesmos (Lunularia cruciata) Het halvemaantjesmos is een levermos uit de familie van de Lunulariaceae. Het wordt gevonden tussen kasseien in oude binnensteden, langs oevers van …
Gewoon zijdemos (Homalothecium sericeum) is een lid van de familie Brachytheciaceae. Het koloniseert het liefst kalkrijk gesteente en is ook te vinden op rotsen en oude muren. Daarnaast komt de soort ook regelmatig epifytisch (op bomen) voor en lijkt op dit substraat zelfs vooruit te gaan.
Deze krachtige mossen zijn werkelijk prachtig! In hun vochtige glorie stralen ze zijdezacht, glanzend en frisgroen tot goud- of geelgroen. Ze creëren weelderige, grote plakken die een feest voor het oog zijn.
Zodra de droogte toeslaat transformeren de bladeren tot dakpannen op de stengels en richten de takken zich opwaarts, waardoor de planten een boeiende, bruinachtige tot grijsgroene tint krijgen.
Tijdens vochtig weer leggen de zijtakken zich liefdevol plat tegen het substraat, en de belangrijkste sporten rusten trots op de ondergrond. De zijscheuten vertakken zich dan op een betoverende wijze, waardoor kenmerkende smalle driehoekige scheuten ontstaan. Wat een schitterende transformatie in elke fase van hun prachtige leven!
In een tragisch verloop van de afgelopen decennia zijn deze eens zo weelderige mossen – samen met andere muurvegetaties – ten prooi gevallen aan een onheilspellende afname, zowel in aantal als diversiteit. De schuldige? Een meedogenloze trend waarbij tijdens de restauratie van eeuwenoude muren, deze prachtige planten genadeloos als ‘rommel’ worden afgedankt of meedogenloos worden weggeschrapt. Hier heerst het kille dogma van netheid, waarbij muren worden gerenoveerd door ze genadeloos schoon te spuiten en te voorzien van harde metselspecie. Een tragisch lot, want dit streven naar perfectie komt met een hoge prijs: de afname van biodiversiteit en het verlies van vaak zeldzame mossen en andere planten. De natuurlijke pracht verdwijnt in de duisternis van onbegrip en onachtzaamheid.
Gelukkig blijven hier en daar in de stad oude muren onaangeroerd, of gaat men in overleg met de stadsecoloog te werk bij de renovatie.
In deze betoverende setting vinden de prille pioniers, zoals het Muursterretje (Tortula muralis), Gewoon zijdemos (Homalothecium sericeum), Muursnavelmos (Rhynchostegium murale) en Gewoon muisjesmos (Grimmia pulvinata), hun ideale habitat. Als de eerste sporenplanten vestigen ze zich met enthousiasme in de microkosmos van spleten en holtes, waarmee ze de start markeren van een levendige successie op deze stenen canvas. Het is een feest van leven en groei, waar ruwheid en pracht hand in hand gaan op de muren die getuige zijn van dit indrukwekkende natuurlijke schouwspel.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gewoon_zijdemos
Het is zaterdag 17 februari en de zon schijnt stralend aan de hemel! Snel werpen we een blik op de weersvoorspelling voor morgen, en helaas kondigt die een regenachtige zondag aan. We kunnen dus amper wachten om naar de kust te rijden en ons onder …
Stel je eens voor: een betoverende wereld vol mos die tot leven komt wanneer de rest van de natuur nog in een diepe winterslaap is. Ik verlies mezelf op een grijze winterdag in een levendig kleurenfestijn van mossen en sporenkapseltjes. Oranje, diep donkerrood, okerbruin, fris …
Wat een prachtige dag was het gisteren, donderdag 15 februari! Het leek wel alsof de lente in volle glorie haar entree maakte, met het kwik dat steeg tot een fantastische 17 graden. Hoewel het nog vroeg in het voorjaar is, kon je echt de levenskracht van de natuur voelen. De grasperken waren bezaaid met bloeiende krokussen die de dag kleur geven, en in het begijnhof zijn de narcissen niet te stoppen! Binnenkort zal het begijnhof veranderen in een betoverende zee van gele bloemen. De sneeuwklokjes pronken op hun mooist en de winterakoniet is een populaire ontmoetingsplaats voor de eerste insecten die uit hun schuilplaatsen komen. En wat een drukte van belang bij de voorjaarsbloeiers, met bijen die ijverig nectar verzamelen. Het was een waar feest van leven en kleur!
Wat een opwindende ontdekking is de gele kornoelje, met zijn stralende geelgekleurde bloemen, flankeert de bosranden, danst in rivierbossen, klimt op steile hellingen en straalt in dichte struwelen. Deze prachtige kleine boom, zeldzaam in het wild, voegt een vleugje betovering toe aan zijn natuurlijke habitat.
En laten we niet vergeten de Romeinen te bedanken voor het introduceren van deze schoonheid in onze regio’s! Hun erfgoed schittert verder met de levendigheid die gele kornoelje brengt. Oh, wat een feest van kleur en geschiedenis om deze schat te vinden!
Waarnemingen wijzen erop dat vijftig jaar geleden de gele kornoelje pas in volle bloei stond rond midden maart. Maar nu, vanwege de opmerkelijke klimaatsverandering, begint deze prachtige plant al te bloeien in de eerste weken van februari! Het is alsof de natuur ons een knipoog geeft en ons uitnodigt om haar wonderen te blijven ontdekken en te verwonderen over haar onvoorspelbare schoonheid.
Laat je ook betoveren door de aanblik van de gele stervormige bloemetjes van het speenkruid, die hier en daar tevoorschijn komen. Maar dat is nog niet alles! Veel van deze lentebloeiers behoren tot de wereld van de Stinzenplanten. Stinzenplanten – oorspronkelijk aangeplant vanaf de 16e eeuw en nu deels verwilderd – betoveren ons met hun gevarieerde vormen en kleuren.
Ontdek de wonderlijke wereld van bol-, knol- en wortelgewassen die zich hebben verspreid vanuit verschillende hoeken van de wereld. Sommige zijn lokaal niet inheems maar vinden hier toch hun thuis, terwijl andere exotische soorten ons verrassen met hun pracht, zoals de majestueuze keizerskroon. Deze Stinzenplanten, vaak vroege bloeiers, floreren in een omgeving rijk aan bomen en struiken, waardoor ze een waar sprookjeslandschap creëren.
Enkele voorbeelden om je alvast te laten wegdromen zijn:
Arondskelk, blauwe druifjes, bosanemoon, boshyacint, cyclamen, daslook, gevlekte arondskelk, gevlekt longkruid, gewone vogelmelk, Italiaanse arondskelk, keizerskroon, krokus, sneeuwklokje, speenkruid, stengelloze sleutelbloem, stinkend nieskruid (Helleborus foetidus), wilde narcis, wilde tulpen enz…
Als je zo nu en dan de ‘cinema’ bezoekt, ben je waarschijnlijk bekend met de sterren van het zilveren scherm. En als je meer van een voetbalshow houdt, dan ken je zeker de supersterren Messie en Ronaldo. Maar wat dacht je van astronomen en romantische …
Heb je ooit een muis gezien die zo grijs is als een regenachtige maandag? “Natuurlijk!”, hoor ik je al zeggen, “wie niet?”. Misschien ken je zelfs wel iemand die als een ‘grijze muis’ door het leven trippelt. Zo iemand waar je nooit echt iets opvallends …
Zoals alle bryofyten hebben mossen twee vormen van voortplanting: ongeslachtelijke of vegetatieve voortplanting en geslachtelijke voortplanting.
Ongeslachtelijke voortplanting kan op verschillende manieren gebeuren. Bijvoorbeeld wanneer stukjes van de stengel of zelfs één enkel blad van de mosplant (per ongeluk) worden afgebroken. Deze stukjes kunnen dan regenereren om een nieuwe plant te vormen.
Sommige mossen produceren broedlichamen die, afhankelijk van de soort, verschillende vormen kunnen aannemen. Bvb.
Een mos begint zijn leven als een haploïde (zie nota 1) spore die door de wind uit een capsule wordt geschud. De meeste sporen slagen er niet in, maar sommige zullen landen waar er genoeg licht, aarde en water beschikbaar is om te ontkiemen.
Haploïde mossporen zullen ontkiemen en uitgroeien tot een voorkiem (protonema). Het protonema is een kleine, vertakte, filamenteuze structuur die meerdere knoppen zal produceren. Elke knop zal uitgroeien tot een afzonderlijk plantje, de gametofyt.
De voorkiem produceert meerdere haploïde knoppen. Deze knoppen zullen uitgroeien tot afzonderlijke mannelijke en vrouwelijke gametofyten. De mannelijke gametofyten hebben afgeplatte, cup-achtige bovenkant, terwijl de vrouwelijke gametofyten aan de bovenkant flesvormig lijken.
De mannelijke geslachtsorganen (de antheridia) worden geproduceerd aan de bovenkant van de mannelijke gametofyten. In elk antheridium zal zich een massa weefsel ontwikkelen tot talrijke opgerolde of kommavormige zaadcellen.
De vrouwelijke geslachtsorganen (archegonia) worden geproduceerd op de top van vrouwelijke gametofyten. Een archegonium produceert een enkel ei.
Vreemd genoeg zijn de gametofyten van mos volledig afhankelijk van een regenbui om bevruchting te laten plaatsvinden. Water verzamelt zich en wordt aan de bovenkant van de gametofyten vastgehouden. De antheridia absorberen dit water en zwellen, waardoor hun sperma vrijkomt. Elk sperma wordt naar voren voortgestuwd door een paar flagella. De hoop is dat het sperma door regendruppels zal worden bespat naar de toppen van naburige vrouwelijke gametofyten. Het archegonium geeft suikers, eiwitten, zuren of andere stoffen af die het sperma aantrekken. Sperma zal door de nek van het archegonium zwemmen, het ei bevruchten, om een diploïde (zie nota 2) zygote te vormen. Deze zygote groeit snel uit tot een embryo.
Het embryo groeit vervolgens uit tot een sporofyt.
De rijpende sporofyt is groen en fotosynthetisch, maar vertrouwt nog steeds op de gametofyt voor een deel van zijn koolhydraat-, water- en minerale behoeften.
Volwassen sporofyten bestaan uit een capsule aan de punt van een slanke stengel, de seta genaamd. Het vrije uiteinde van de capsule wordt meestal beschermd door een klein, omrand deksel dat bij volwassenheid openvalt.
Naarmate de capsule rijpt, ondergaan sporocyten binnenin meiose (zie nota 3) om veel haploïde sporen te produceren. De sporen worden dan door de wind uit de peristoom geschud. Een peristoom bestaat uit één rij of twee rijen ’tanden’ die voorkomen dat de sporen allemaal tegelijk worden vrijgegeven. (zie nota 4)
De levenscyclus van het mos illustreert de afwisseling van generaties, waarbij de gametofyt de dominante en onafhankelijke fase is in het leven van mossen. De sporofyt is de generatie in de levenscyclus van mos dat sporen vormt.
Deze voortplantingsstrategie stelt mossen in staat zich aan te passen aan een verscheidenheid aan habitats, vooral vochtige omgevingen waar water nodig is voor het bemestingsproces.
(1) Haploïd verwijst naar een cel of organisme waarvan de cellen één enkele set chromosomen bevatten. In organismen met een levenscyclus die alternerend is tussen haploïde en diploïde stadia, zoals mossen, komen haploïde cellen voor tijdens de gametofytfase.
(2) Een diploïde cel heeft twee sets chromosomen, één afkomstig van elk ouderlijk organisme. Bij geslachtelijke voortplanting vindt de versmelting van haploïde gameten plaats, waarbij een diploïde zygote wordt gevormd. Vervolgens ondergaat de zygote meiose (3) om haploïde cellen te produceren, waardoor de cyclus wordt voltooid.
(3) Meiose is een speciale vorm van celdeling die gebeurt in geslachtscellen en die leidt tot de vorming van haploïde cellen. In het geval van mossen dus haploïde sporen.
(4) Een peristoom komt voor bij (echte) mossen (Bryophyta), maar komt niet voor bij levermossen (Marchantiophyta) en hauwmossen (Anthocerotophyta).
Wow, wat een spektakel na al die regenachtige dagen! Kijk eens hoe levendig en sprankelend de mossen en korstmossen erbij liggen. Ze lijken wel te dansen van vreugde na al dat vocht. Het is alsof de natuur hen een verjongingskuur heeft gegeven, en nu stralen …
Wat zijn mossen? Mossen zijn eigenlijk primitieve mini-sporenplanten die bestaan uit een stengel met blaadjes. Mossen zijn dus géén korstmossen. Ze variëren in formaat van enkele millimeter tot zelfs 10 centimeter. Ze kunnen uitgroeien tot echte matten of plakkaten. In tegenstelling de echte planten hebben mossen …
Eén van de eerste bloeiende struiken is de hazelaar. Ze staan – zeker met het zachte weer van de afgelopen dagen – volop in bloei. Ik vond enkele mooie exemplaren aan de voet van de Poertoren te Brugge, maar ze zijn beslist ook in andere plantsoenen te vinden.
De naam Corylus komt van het Griekse korys, wat helm betekent. De noot zit in het schutblad als een hoofd in een helm… De soortnaam Avellana verwijst naar de Italiaanse stad Avelino, wat van oudsher een centrum van hazelnotenteelt is.
Vanaf januari komen de kenmerkende mannelijke, zonnige katjes tevoorschijn, maar heb je al een glimp opgevangen van de vrouwelijke bloemen? Ze zijn zo schattig klein! Net als kleine knopjes waar de schattige rode stempels uit steken. Je moet echt je ogen goed de kost geven om ze te spotten. Het zijn deze betoverende rode, vrouwelijke bloemen die zich ontwikkelen tot de heerlijke hazelnoten waar we zo van houden!
De hazelaar is eenhuizig. Dat betekent dat er zowel mannelijke als vrouwelijk bloemen op de struik voorkomen. Maar ze bloeien niet tegelijk. Op die manier wordt zelfbestuiving voorkomen.
De mannelijke bloemen laten hun pracht zien voordat de vrouwelijke bloemen tot bloei komen! Het is een briljant spel van timing, want doordat de planten niet synchroon bloeien, ontstaat er ruimte voor kruisbestuiving. Om een overvloedige oogst van hazelnoten in het najaar te garanderen, is het dus slim om verschillende exemplaren bij elkaar te planten. Zo creëer je een waar paradijs voor deze heerlijke noten!
Met hun vroege bloei in het voorjaar straalt de hazelaar al snel een onafhankelijk karakter uit, want hij heeft geen hulp nodig van bestuivers om zich voort te planten. De wind neemt de rol van bestuiver op zich, wat een opwindend spektakel oplevert! Deze prachtige boom hoeft geen insecten te verleiden voor zijn voortplanting, daarom zijn de vrouwelijke bloemen subtiel en bescheiden, en laten ze geen verleidelijke nectar vrij. Het is een meesterlijk staaltje van natuurlijke efficiëntie!
De overvloedige pollen aan het einde van de winter zijn een welkome traktatie voor onze hardwerkende honingbijen! Maar wist je dat de hazelaar voor hommels en wilde bijen niet zo interessant is? Desalniettemin zijn we allemaal bekend met de heerlijke hazelnoten, boordevol vitamines en plantaardige vetten. Ze zijn niet alleen perfect om mee te bakken of in salades te gebruiken, maar de olie die uit hen wordt geperst, vindt ook zijn weg naar parfums en olieverf. En laten we de onweerstaanbare hazelnootpasta’s niet vergeten waar we allemaal van houden! De hazelaar is echt een schatkist van smaak en veelzijdigheid!
Ze worden door eekhoorntjes en vogels – vooral gaaien, spechten en boomklevers –gegeten en verspreid.
In de Oudheid was de hazelaar geen gewone struik – nee, hij was een ware rockster onder de planten! Volgens de Griekse mythologie, toen de wereld in totale chaos verkeerde en mensen voortdurend in de clinch lagen, voelden de goden zich geroepen om in te grijpen. Enter Zeus, de grote baas van de goden, die zijn zonen Hermes en Apollo op een missie stuurde met speciale cadeautjes. Apollo kreeg een schild van een schildpad, waarmee hij een epische lier fabriceerde. Maar wat kreeg Hermes, de snelle en sluwe boodschapper? Een simpele hazelarentwijg, maar wat voor een! Het had de magische kracht om harten te kalmeren en vrede te brengen tussen ruziënde zielen. Die wonderlijke twijg, opgefleurd met twee vleugels en twee slangen, werd uiteindelijk bekend als de caduceus of de staf van Hermes. Wie had gedacht dat een bescheiden hazelaartakje zoveel vrede en harmonie kon brengen? Lang leve de hazelaar, de ultieme vredestichter in plantenvorm!
Zelfs de Germanen hadden een zachte plek voor de hazelaar! Ze droegen deze heilige struik op aan niemand minder dan Thor himself, de god van de donder en de bliksem. En alsof dat nog niet genoeg is, maakte de hazelaar ook deel uit van de Keltische mythologie, waar hij symbool stond voor kennis, wijsheid en pure levenskracht. Zowel bij de Kelten als bij de Germanen was de hazelaar doordrenkt met magie, alsof hij rechtstreeks uit een betoverd sprookje was gestapt. Geen wonder dat deze struik een hoofdrol speelde in talloze Europese volksverhalen – hij was gewoonweg te magisch om te negeren
De hazelnoot is, zoals andere noten, in heel wat tradities een symbool van vruchtbaarheid. Bij huwelijken deelde men bijvoorbeeld de noten uit als symbool voor een rijke kinderzegen. Een handvol hazelnootjes op zak brengt geluk. Een oud volksgeloof zegt dat men in de kerstnacht, klokslag twaalf uur, bij een hazelaar een tak kan vinden, die wat men ermee aanraakt in goud verandert. En wil je voorspellende dromen hebben? Slaap dan onder een hazelaar. Makkelijker gezegd dan gedaan…
De hazelaar zou ook tegen bliksem en onweer beschermen. Niet alleen Germaanse volksstammen, ook Bosnieërs geloven dit, en schuilen daarom bij onweer bij voorkeur onder een hazelaar. Dit volksgeloof herinnert aan de sterke verbondenheid met de Germaanse god van de bliksem.
Een Vlaamse Marialegende voegt een vleugje christelijk geloof toe aan een oud, heidens volksgeloof dat de hazelaar beschouwt als een bescherming tegen de bliksem. Volgens deze legende gebeurde het volgende: “Toen Maria voor het eerst met het kind Jezus ging wandelen, barstte er een hevig onweer los. Zonder te weten waarheen ze moest gaan, zocht ze haar toevlucht in dicht struikgewas en vond onder een hazelaar een schuilplaats. Sinds die dag wordt de hazelaar als heilig beschouwd en zal de bliksem hem nooit treffen.”
Stel je voor: tijdens een rustige wandeling kom je plotseling een samenkomst van een hazelaar, een appelboom en een meidoorn tegen. Als dit magische trio zich voor je ontvouwt, ben je werkelijk gezegend, want volgens de overlevering vormen deze bomen samen een poort naar een betoverende wereld.
Voor degenen onder ons die zichzelf beschouwen als feeën, tovenaars of heksen, is het geen geheim dat een goede toverstaf onmisbaar is. En wist je dat er aan het maken ervan specifieke eisen worden gesteld? De toverstaf moet worden gesneden uit de takken van een eenjarige hazelaar, precies op de eerste woensdag van de maand tussen elf uur ’s middags en middernacht, terwijl je geheime formules mompelt. Het mes moet gloednieuw zijn en het snijden moet omhoog gebeuren. En dan komt het zegenen van de toverstaf, met de woorden “Agla” aan de onderkant, “On” in het midden en “Tetragrammaton” bovenaan, terwijl je plechtig uitroept: “Conjuro te cito mihi obedire. Venias per deum sanctum.” (Ik bezweer je mij snel te gehoorzamen. Dat je kome door de levende god, de ware god, de heilige god). Geen wonder dat ik nooit tot tovenaar ben uitgegroeid!
Maar maak je geen zorgen, hazelaartakken bieden zelf bescherming tegen hekserij en betoveringen. Ik zal je de details besparen, maar je kunt ze – samen met vele andere boeiende toepassingen – vinden in het boek “Compendium van rituele planten.” Oh, wat een wonderbaarlijke wereld!
De wichelroede van de roedeloper op zoek naar een bron, metaal of een schat, was van oudsher een gevorkte hazelarentak. Voor de zeventiende eeuw werden roeden van de hazelaar niet alleen gebruikt voor het opsporen van water of verborgen schatten, maar ook van dieven en moordenaars.
Hazelnoten, die kleine powerhouses van voedingsstoffen, zijn rijk aan vitamine E en bevatten gezonde, onverzadigde vetzuren die goed zijn voor je hart. Maar laten we het hebben over het meest geliefde hedendaagse product: hazelnootpasta! Een ware traktatie voor de smaakpapillen die ons doet watertanden met elke heerlijke hap.
Turkije, het land van overvloedige smaken, is de trotse grootproducent van deze knapperige noten. Historische en archeologische gegevens onthullen dat de teelt van hazelnoten al in de glorieuze dagen van het Romeinse Rijk van groot belang was.
Kun je je voorstellen dat hazelaarbladeren een hele nieuwe wereld van culinaire ontdekkingen bieden? De jonge blaadjes kunnen worden gebruikt om een revitaliserende thee te zetten of om een verrassende spinazieachtige variant te maken. Hun aardse smaak voegt een onmiskenbaar uniek element toe aan gerechten, waardoor ze een heerlijke en verfrissende twist krijgen.
Volgens de Duitse mystica Hildegard von Bingen wordt de hazelaar beschouwd als meer koud dan warm en speelde hij geen grote rol in de plantengeneeskunde. Toch deelt ze een interessant recept tegen mannelijke onvruchtbaarheid, waarin pepers en hazelnoten een rol spelen… Gelukkig hebben vele oude volksgeneeskundige recepten de tand des tijds doorstaan. In moderne kruidengeneeskunde worden hazelaarbladeren nog steeds gebruikt om de bloedsomloop te stimuleren en de galafscheiding te bevorderen. Zo blijft de hazelaar, ondanks zijn bescheiden rol in de klassieke geneeskunde, een interessant en nuttig ingrediënt in de wereld van kruidenremedies.
Opmerking: Wees altijd voorzichtig als u zonder kennis van zaken gebruikt maakt van planten. Laat u begeleiden door een deskundig herborist(e) of arts. Lees ook onze disclaimer onderaan deze pagina.
Decleene, M., Lejeune, M.C., (1999) Compendium van rituele planten in Europa. (2008) Gent/Mariakerke: Mens en cultuur uitgevers.
Abe J. van der Veen, De symboliek van bomen. 2012, ISBN 9789461932013
Dit artikel is gedeeltelijk ontleend aan onze mederedacteur Nic Carsauw, Wilde natuur in Mechelen: https://www.wildenatuurinmechelen.be/hazelaar/
https://www.floravannederland.nl/planten/hazelaar
https://www.ecopedia.be/boom/hazelaar
https://www.onzenatuur.be/artikel/hazelaar-is-er-vroeg-bij
https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/120375-de-geneeskracht-van-hazelaar.html
https://www.hunebednieuwscafe.nl/2017/01/hazelaar/
https://www.kerknet.be/kerknet-redactie/artikel/hazelaar-beschermt-tegen-onheil-en-geeft-heerlijke-hazelnoten
https://www.dehippevegetarier.nl/gezondheid/gezonde-voeding/de-gezondheidsvoordelen-van-hazelnoten/
http://www.sherpaz.nl/scouting/db/materiaallijst/technieken/bomen/bomen/hazelaar.asp
