Wilde planten in de stad
Eén van de meest prominente rollen van bijvoet in rituelen was die van beschermer. Men geloofde dat het kruid een krachtig afweermiddel was tegen kwade geesten, hekserij en ander onheil. Bijvoet werd gezien als een krachtig middel om zich te beschermen tegen hekserij en het …
Van bijvoet (Artemisia vulgaris) wordt algemeen aangenomen dat het als eerste voorkomt in de “Nigon Wyrta Galdor” en daar mucgwyrt (mucgƿyrt) wordt genoemd. De Nigon wyrta galdor is een Oudengelse bezweringstekst bedoeld om etterende wonden te genezen. De spreuk is vastgelegd in één enkel manuscript, …
Robertskruid (Geranium robertianum) is een bescheiden plant die vaak als onkruid over het hoofd wordt gezien. Toch verdient deze soort meer erkenning. Hij behoort tot dezelfde familie als de populaire tuinplant “geranium” — beter bekend als ooievaarsbek — maar een verwarring ligt op de loer. De kleurrijke bloembakplanten die doorgaans geraniums genoemd worden, zijn in werkelijkheid pelargoniums, verre verwanten van het robertskruid.
Toch is robertskruid een bijzondere plant. Zijn diep ingesneden bladeren vormen een boeiend patroon van driehoekjes in fractale structuren. De bloemen zijn klein, maar opvallend, meestal in helder roze en soms wit, en bloeien van mei tot ver in de herfst. De roodachtige stengels en bladeren duiden op de kracht van deze plant, die moeiteloos gedijt op arme zandgronden en in droge, stedelijke omgevingen.
Wat robertskruid echt uitzonderlijk maakt, zijn zijn vruchtjes. Na de bloei vormen zich snavelvormige vruchten, die — eenmaal verdroogd — met een indrukwekkende kracht openspringen en de zaden tot wel zes meter ver verspreiden. Een slimme en doeltreffende strategie voor voortplanting.
Een aspect dat vaak tot weerstand leidt, is de geur. Sommigen herkennen er de geur van Chinese inkt in, anderen ruiken verbrande rubber of diesel. Die markante geur leverde de plant in Engelstalige landen de weinig flatterende bijnaam “Stinking Bob” op. Ook in Vlaanderen wordt soms gesproken van “stinkende ooievaarsbek”.
Toch verdient de geur meer respect dan hoon. In de kruidengeneeskunde geldt namelijk een oude stelregel: planten met een sterke geur hebben vaak een sterke werking. Die geur is afkomstig van vluchtige, etherische stoffen die niet zomaar vervliegen, maar actief werken. Ze hebben een antiseptisch effect en helpen ontstekingen bestrijden. Bovendien werkt de geur insectenwerend, waardoor muggen, motten en andere ongewenste bezoekers liever uit de buurt blijven.
Terwijl lavendel en rozen met hun zoete geur aantrekken, heeft robertskruid een tegenovergestelde rol: het is een afwerende plant. Zijn geur verjaagt, beschermt en bewaakt. In die zin is het geen uitnodiging, maar een grensbewaking — een kruid dat zijn omgeving beschermt tegen indringers, zowel zichtbaar als onzichtbaar.
In oude Europese tradities werd robertskruid dan ook niet alleen ingezet tegen lichamelijke plagen zoals muggen of vlooien, maar ook tegen boze geesten, negatieve energieën en andere onzichtbare bedreigingen. Het kruid kreeg een beschermende status en werd gebruikt in huisrituelen: het werd bij deuren of vensters gelegd om het kwaad buiten te houden, verwerkt in kruidentuiltjes of zakjes als amulet gedragen, en zelfs gebrand bij ziekte, rouw of spirituele onrust.
De geur fungeerde hierbij als een grens tussen het veilige binnen en het onveilige buiten. Het kruid werd symbool van waakzaamheid en zuivering. In een wereld waarin geneeskunde, spiritualiteit en volksgeloof verweven waren, nam robertskruid een centrale plaats in als ‘wachter aan de poort’.
De oorsprong van de naam is niet geheel duidelijk. Mogelijk is die afgeleid van Herba rubea of Herba ruberta, Latijnse termen die verwijzen naar de roodachtige kleur van de stengels en bladeren. Andere verklaringen wijzen naar historische figuren met de naam Robert.
Zo is er sprake van Robert de Toulon, een Franse botanicus, of Robert van Salzburg, een 17de-eeuwse aartsbisschop die het kruid aanbeval bij oog- en huidontstekingen. Een spirituele verklaring gaat dan weer uit van de heilige Robert van Molesme, stichter van de cisterciënzers, die het kruid zou hebben gewaardeerd om zijn geneeskracht.
Wat wel zeker is, is dat robertskruid al eeuwenlang een vaste waarde was in de geneeskunde. Zo kende de 12de-eeuwse mystica en plantkundige Hildegard von Bingen het kruid goed en beschreef ze het gebruik ervan bij oogontstekingen, keel- en neusklachten, huidproblemen en bloedingen. In haar kloostertuin had deze nederige plant ongetwijfeld een vaste plek.
Ook in de bredere traditie van de kloostergeneeskunde werd robertskruid erkend als een zuiverend kruid — zowel lichamelijk als geestelijk. Het werd ingezet om rust te brengen bij melancholie of innerlijke onrust. Zijn werking strekte zich uit van het fysieke naar het spirituele: een plant die niet alleen het lichaam, maar ook de ziel verzorgde.
De 16de-eeuwse arts en plantkundige Rembert Dodoens beschreef duizenden planten in zijn invloedrijke Cruydeboeck(1554), dat uitzonderlijk in het Nederlands geschreven werd. Dodoens ordende planten niet alfabetisch, zoals gebruikelijk, maar volgens hun geneeskrachtige werking en uiterlijke gelijkenis — een vernieuwende aanpak.
Hoewel een exacte beschrijving van robertskruid in beschikbare bronnen niet wordt geciteerd, is het zeer waarschijnlijk dat Dodoens het behandelde. Hij kende immers de samentrekkende, bloedstelpende en antiseptische werking van veel kruiden. Robertskruid zou in zijn systeem zeker passen als middel tegen huidproblemen, bloedingen en ontstekingen.
Doorheen de geschiedenis werd robertskruid ingezet tegen een breed scala aan kwalen: van diarree en leveraandoeningen tot melancholie, huiduitslag en zelfs kanker. Niet alle toepassingen zijn wetenschappelijk onderbouwd, maar sommige werkingen zijn wél bevestigd: de plant is bloedstelpend, samentrekkend en ontsmettend.
Tot vandaag vinden we eenvoudige toepassingen terug in de volksgeneeskunde. Bij bloedend of ontstoken tandvlees kun je gorgelen met robertskruidthee of op de blaadjes kauwen. Wrijf de geurige blaadjes over je huid om muggen op afstand te houden. En een voetbad met robertskruid is een traditioneel middel tegen zweet- of vermoeide voeten.
In spirituele kruidkunde wordt robertskruid vaak gezien als een symbool van de kracht van het onopvallende, het bescheiden. Het nodigt uit om aandacht te schenken aan de eenvoudige oplossingen die de natuur biedt. Zijn werking is niet spectaculair, maar gestaag, zuiverend — kwaliteiten die in een overprikkelde wereld bijzonder waardevol zijn.
In die zin herinnert robertskruid ons eraan dat wat klein en eenvoudig lijkt, vaak een diepere betekenis of kracht in zich draagt. Zoals een oude wijsheid zegt: “Elk familielid, zelfs het meest eigenzinnige, verdient erkenning.”
Vandaag wordt robertskruid nog zelden bewust gekweekt. Toch verdient het een plek in de tuin, op het balkon of zelfs op vensterbanken. Niet alleen als herinnering aan een rijke traditie van geneeskracht, bescherming en symboliek, maar ook als werkzame bondgenoot: voor wie muggen wil weren, het tandvlees wil verzorgen, of gewoon meer wil leven in harmonie met de natuur.
Deze site vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Ook wat betreft de op deze website aangeboden culinaire recepten mag u deze niet beschouwen als deskundig advies. Daarvoor dient u zich te richten tot een gehomologeerde arts, fytotherapeut of diëtist.
Lees ook onze disclaimer: klik hier
Heilzame kruiden groeien vaak dichter bij ons dan we denken, en duizendblad (Achillea millefolium) is daar een perfect voorbeeld van. Deze alledaagse plant heeft door de eeuwen heen een veelzijdig gebruik gekend, en wordt wel aangeduid als een kruid voor ‘duizend-en-één dingen’. De naam Achillea millefolium heeft een fascinerende …
Gebedskaarten zijn een krachtige en toegankelijke manier om contact te maken met de geest van planten en ze actief te betrekken bij kruidengeneeskunde, magie en rituelen. De gesproken bezweringen worden gecombineerd met de krachten van planten, wat zorgt voor een magisch samenspel tussen mens en …
Ah, de wilde marjolein. Jarenlang kon ik, tot mijn grote vreugde, elke zomer genieten van haar vrolijke aanwezigheid in de buurt van het speelplein aan het Koningin Astridpark in Brugge. Die charmante plant was mij altijd een bron van vreugde. Maar dit jaar? Oh, dit jaar waait er blijkbaar een frisse, moderne wind door het groenbeleid. Het nieuwe motto lijkt wel: “Platgebrand staat netjes” en “Kaal is cool!”
Die twee schijnbaar onschuldige planten waren trouwens een acuut gevaar voor de volksgezondheid. Want stel je voor: er zal maar iemand een steekje krijgen van een bij die de bloemen bezoekt! “Beter voorkomen dan genezen!” Dus… hup … met de bosmaaier over de hele handel. Het resultaat mag er wezen: alle planten zijn – zonder onderscheid – keurig weggemaaid.
Om de bittere pil van dit verlies een beetje te verzachten, ben ik maar in mijn fotoarchief van vorige jaren gedoken en heb een artikel geschreven over die prachtige plant: wilde marjolein — of, zoals ze in sommige streken heet / heette: ‘Onze-Lieve-Vrouw van de Vreugde’.
Wilde marjolein is een vaste plant die behoort tot de lipbloemenfamilie (Lamiaceae). De plant heeft rechte, vierkante stelen met groene, langwerpige en enigszins golvende bladeren. De bloeiwijzen bestaan uit opvallende, kleine, roze tot paarse bloemen die zich in dicht samengestelde bloemenknoppen bevinden, die in de zomer van juli tot september bloeien. Het is een veelzijdige plant die goed gedijt op droge, zonnige, en kalkrijke bodems. Het wordt vaak gevonden op ruïnes, graslanden, dijken, oude muren en bermen. Het kruid heeft een uitgesproken geur, die zowel kruidig als aromatisch is, wat het aantrekkelijk maakt voor bijen, vlinders en andere bestuivers.
De plant is in veel Europese landen te vinden, van de lagere en middelhoge delen van het landschap tot aan hogere bergen, en heeft een voorkeur voor open, niet te vochtige grond. Ze groeit vaak in associatie met andere inheemse kruiden en bloemen, en is hierdoor een belangrijke plant in de ecologische samenstelling van graslanden.
Wilde marjolein heeft door de eeuwen heen een rijke symboliek opgebouwd, vooral in verband met de Maagd Maria. In de volksgeloofstradities werd wilde marjolein beschouwd als een beschermer van huis en gezin. Het werd vaak geoogst op Maria-Tenhemelopneming (15 augustus), een dag die met de natuur en haar overvloed verbonden is. De geoogste plant werd gebruikt om kruidenbundels te maken, die tijdens speciale kerkdiensten gezegend werden. Deze bundels werden vervolgens in huizen opgehangen voor bescherming en zegen.
In sommige regio’s werd wilde marjolein ook wel “O.L.V. van de Vreugde” genoemd, verwijzend naar de vreugdevolle mysteries van Maria. Het kruid werd niet alleen als bescherming gezien, maar ook als symbool van vreugde en harmonie. Wilde marjolein zou positieve energie brengen en verdriet verdrijven, wat het bijzonder geschikt maakte om in het huis of de persoonlijke ruimte te plaatsen.
Daarnaast wordt het kruid vaak genoemd in verband met heidense rituelen en wordt het als een krachtig beschermkruid beschouwd. Het was zelfs een gebruik om het kruid te branden in kleine rookoffers om bescherming te vragen voor het huis of de gezondheid van een gezin. Het werd geassocieerd met de zomerzon, het symbool van vitaliteit en energie, en stond ook symbool voor de innerlijke vreugde die werd gepromoot door het moederschap en het heilige leven van Maria.
In de middeleeuwen droegen vrouwen marjolein als geurend ruikertje – een teken van vrouwelijkheid en onweerstaanbare aantrekkingskracht. Bruidsparen kregen kransen van marjolein als symbolische kroon, terwijl de plant ook op grafstenen werd gelegd om dolende geesten tot rust te brengen.
Wilde marjolein is van oudsher een krachtig geneeskrachtig kruid. De etherische oliën die het bevat, zoals carvacrol en thymol, hebben antiseptische en antimicrobiële eigenschappen. Het kruid werd gebruikt als een natuurlijk middel tegen verkoudheden, hoest, en andere aandoeningen van de luchtwegen. Wilde marjolein werd daarnaast toegepast om de spijsvertering te bevorderen, omdat het een kalmerend effect heeft op de maag en darmen, en een ontstekingsremmende werking bezit.
Als thee helpt wilde marjolein om het zenuwstelsel te kalmeren en wordt het beschouwd als een ontspanningstherapievoor het lichaam en de geest. Het kruid werd ook ingezet in de traditionele geneeskunde voor het behandelen van menstruatieklachten en het verlichten van spierkrampen. Het werd daarnaast gebruikt als een mild verdovend middel om stress en angst te verminderen.
Wilde marjolein heeft een diepe symboliek die de balans tussen vreugde, harmonie en bescherming weerspiegelt. Het kruid wordt vaak gezien als een bron van vreugde, die met zijn geur en uitstraling een harmoniserende kracht in huis en het persoonlijke leven brengt. Wilde marjolein wordt geassocieerd met de helende kracht van Maria, en herinnert ons aan de vreugde die zij bracht aan de wereld en het hart. Het is een symbool van liefde, bescherming, en positieve energie, die zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid bevordert.
Dit artikel vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Ook wat betreft de op deze website aangeboden culinaire recepten mag u deze niet beschouwen als deskundig advies. Daarvoor dient u zich te richten tot een gehomologeerde arts, fytotherapeut of diëtist. Lees in dat verband ook onze disclaimer!
Geïnspireerd door de “Nigon Wyrta Galdor” – een Oudengels genezingsgebed uit de 9e of 10e eeuw – hebben we, vanuit de visie van de kruidenfluisteraar, een gebedskaart gemaakt voor de wilde marjolein.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Wilde_marjolein
https://www.ecopedia.be/planten/wilde-marjolein
https://www.floravannederland.nl/planten/wilde_marjolein
https://plantenvanhier.nl/soorten/wilde-marjolein.html
https://waarnemingen.be/species/7120
https://www.natuurbegraafplaatshilligmeer.nl/spirituele-planten-de-wilde-marjolein
https://wildeplanteninbrugge.blogspot.com/2023/07/wilde-marjolein-origanum-vulgare.html
Sint-Janskruid speelt een fascinerende rol in de Europese cultuur, omgeven door talloze legenden en zelfs verering in sommige tradities. De plant dankt haar naam aan Sint-Jan, omdat ze op haar mooist bloeit rond zijn feestdag, 24 juni. Sint-Jan, de heilige van het Licht, wordt gevierd …
Op 24 juni is het Johannesfeest, ook wel Sint-Jan of midzomerfeest genoemd. Het is het feest waar stilgestaan wordt bij de zonnewende (solstitium) en de geboortedag van Johannes de Doper. Hoewel het zomersolstitium in de Gregoriaanse kalender op 21 juni valt, vieren veel mensen het …