Wilde planten in de stad
Herinner je je nog onze vorige tocht langs de rand van het plaveisel? Toen we tussen stoeptegel en rioolrooster onverwacht cypergras ontdekten dat haast opzettelijk deel leek uit te maken van het straatbeeld? Groot hoefblad dat zich breed maakte alsof het hier thuishoorde, kleine ooievaarsbek …
Dat is de vraag die sterrenkundigen al decennia wakker houdt, met hun ogen strak gericht op die roestige buur in de ruimte. Mars, droog, stoffig, rotsig – een planeet die eruitziet alsof hij dringend een goeie regenbui kan gebruiken. Toch blijft de vraag knagen: kan …
Je flaneert op je gemak door de stad, zonnebril op, neus in de lucht — en plots zie je iets aan je voeten dat je blik naar beneden lokt. Daar, tussen stoeptegels en tegen verweerde gevels, groeit een laag plantje met de flair van een straatartiest. Bruinrood van kleur, blaadjes als schattige klavertjes. In de zon tovert het gouden sterretjes tevoorschijn: kleine, gele bloempjes die je doen glimlachen.Ze groeien in trossen, zijn opvallend klein en hebben vijf bloemblaadjes. Maak kennis met de gehoornde klaverzuring die de straat verovert met charme en lef.
Kijk je naar de blaadjes, dan valt meteen op dat ze hartvormig zijn, wat doet denken aan een klavertje. Maar wie er even op kauwt merkt al snel dat deze plant een zure smaak heeft. What’s in a name! Het plantje bevat – net als zijn soortgenoten overigens – oxaalzuur.
Laat je dus niet misleiden; hoewel de blaadjes van gehoornde klaverzuring veel lijken op die van de gewone klaver, zijn ze genetisch gezien totaal verschillend. Ze behoren tot verschillende plantenfamilies. De ene valt onder de klaverzuringfamilie (Oxalidaceae), de andere tot de vlinderbloemenfamilie (Fabaceae). Ondanks hun gelijkenis zijn het dus geen neven of nichtjes van mekaar.
De gelijkenis in bladstructuur is een voorbeeld van convergente evolutie — dezelfde vorm, maar totaal verschillende families en eigenschappen.
Verwarring troef dus — maar juist dat maakt stadsnatuur zo boeiend: een botanisch spel van vermommingen, verrassingen en verleidelijke dubbelgangers. Je hoeft er alleen maar oog voor te hebben… en een beetje fantasie.
En dan zijn er die bloempjes… piepkleine zonnetjes die plots opduiken als het weer goedgezind is. De gehoornde klaverzuring is namelijk niet het type dat te koop loopt met z’n charmes: alleen bij zonneschijn opent hij zijn vrolijke, gele bloempjes, als minuscule parasolletjes op een zomers terras. Regen? Dan vouwt hij zich terug op, als een verlegen dichter in een koffieshop.
Zijn favoriete habitat? Niet de weelderige bloemenweide of het keurige park, maar de stad zelf — stoepen, spleten, gevelranden. Net als een echte stedeling zoekt hij zijn plekje in de drukte, tussen beton en baksteen. Daar groeit hij stilletjes, onverzettelijk en met een tikje flair, alsof hij zeggen wil: “Wie zegt dat je in een tuin moet staan om mooi te zijn?”
Ooit werd gehoornde klaverzuring gezien als een zeldzaam akkeronkruid, maar sinds het laatste kwart van de twintigste eeuw heeft deze plant zich langzaam maar zeker uitgebreid in stedelijke gebieden.
Het is een reiziger die al lang zijn weg naar onze streken heeft gevonden. Deze neofyt, die zijn oorsprong in het zonnige Middellandse Zeegebied vindt, waande zich oorspronkelijk misschien een zeldzame verschijning, maar sinds de zestiende eeuw heeft hij zich stevig genesteld in West-Europa. Het was zelfs de beroemde Vlaamse arts en botanicus Rembert Dodoens die de plant al in 1554 in zijn werken opnam.
In Vlaanderen is gehoornde klaverzuring inmiddels een vertrouwde stadsgenoot geworden. Het was echter pas in de twintigste eeuw, vooral in de laatste decennia, dat deze plant zich werkelijk tot een succesverhaal ontwikkelde, met een opmerkelijke groei in zowel Vlaanderen als Nederland. Wat ooit een bescheiden verschijning was, is nu overal te vinden.
Benieuwd naar het verbazingwekkende tempo van zijn expansie? Floron heeft een video op YouTube geplaatst die dit indrukwekkende proces in beeld brengt. Het is fascinerend te zien hoe snel deze plant zich heeft verspreid! Bekijk het zelf hier: Gehoornde klaverzuring – Expansie op YouTube
Gehoornde klaverzuring heeft zich inmiddels tot een echte stadsplant gepromoveerd, een echte straatjongen die geen moeite heeft om zijn weg te vinden naar de meest onverwachte plekken. Vaak vindt je hem precies daar waar je het niet verwacht: tussen de stoeptegels voor je deur of tussen de stenen in je tuin, de perfecte overlever die het altijd wel redt, waar hij zich ook vestigt.
Als deze plant eenmaal zijn intrek in je tuin heeft genomen, heb je twee keuzes: je kunt je er dagelijks aan ergeren, omdat je hem maar niet kwijt raakt, of je kunt je verwonderen over de fijne, gele bloempjes en de kleurrijke blaadjes die je tuin wat extra charme geven.
Wees gewaarschuwd: wie hem toch wil verdrijven wacht een zware taak. Deze straatvechter laat zich niet zomaar verjagen. Ook al leeft hij soms maar een jaar, vaak overleeft hij de winter ondergronds om in de zomer weer snel zijn hoofd boven de grond te steken. De stengels kunnen wel makkelijk worden verwijderd, maar de wortels blijven vastzitten en schieten snel weer uit. En dan zijn er nog de zaden – talrijk en met een ongekende kiemkracht. Je kunt proberen de plant te temmen, maar de kans is groot dat hij je telkens weer te slim af is!
Er is zelfs een variëteit met paarse bladeren die ooit als borderplant werd gekweekt, maar inmiddels verwilderd is en zich in de stad heeft verspreid. Op straat kun je beide vormen tegenkomen: de groene en de paarse variant, die samen het straatbeeld een extra kleurrijk tintje geven. Deze plant weet zich altijd aan te passen aan zijn omgeving, en dat maakt hem tot een fascinerende stadsgenoot.
De doosvrucht heeft wel enige gelijkenis met de snavels van de ooievaarsbekken. Het gehoornde slaat op de buiten proportioneel grote vruchten (zie foto) die omhoog wijzen als een soort rechte hoorn. Bij aanraking schieten de rijpe zaaddoosjes open en verspreiden zaden tot wel 2 meter ver.
De bladrand is bedekt met kleine, gebogen haartjes. (Zie foto!)
Deze haartjes zijn meestal fijn en kort, en ze geven de bladrand een licht ruwe textuur. Ze staan vaak schuin naar buiten of naar de rand gebogen, wat de plant een subtiele behaarde uitstraling geeft. Deze kleine haartjes kunnen helpen bij het afweren van herbivoren of het verminderen van waterverlies, hoewel hun functie bij deze specifieke plant niet helemaal duidelijk is.
De gehoornde klaverzuring heeft een leuke truc in petto: zijn stengel buigt namelijk in een charmante Z-vorm! Hierdoor blijven de doosvruchten keurig rechtop staan, zelfs als de stengel naar achteren buigt. Best handig, want niet elke klaverzuring heeft zo’n talent voor acrobatiek!
Je kan er een infusie maken die een mild zure smaak heeft. Net als bij de gewone klaverzuring moet je wel voorzichtig zijn met de hoeveelheid die je gebruikt omdat hij oxaalzuur bevat , wat bij overmatig gebruik kan leiden tot gezondheidsproblemen, zoals het belemmeren van de calciumopname in je lichaam.
Als je thee wilt maken, pluk dan een klein handjevol bladeren. Nou… op straat zou ik dat niet doen, maar als hij in je tuin groeit en je gebruikt geen chemische troep, dan … Spoel ze goed af en trek ze kort in heet water. Voeg eventueel wat honing of citroen toe voor een extra smaakje. Eén of twee kopjes per dag zou geen probleem moeten zijn, zolang je het met mate drinkt.
Dus ja, als je de juiste balans vindt, kun je er een verrassend verfrissende thee van maken!
In de volksgeneeskunde werd de gehoornde klaverzuring gebruikt voor zijn koortswerende, dorstlessende en bloedzuiverende eigenschappen. Ook werd het sap lokaal toegepast op huidwondjes, insectenbeten of brandwonden.
Dit artikel vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Ook wat betreft de op deze website aangeboden culinaire recepten mag u deze niet beschouwen als deskundig advies. Daarvoor dient u zich te richten tot een gehomologeerde arts, fytotherapeut of diëtist.
Lees in dat verband ook onze uitgebreide disclaimer: https://www.stadsplanten.be/disclaimer-2/
https://www.floravannederland.nl/planten/gehoornde_klaverzuring
https://www.ecopedia.be/planten/gehoornde-klaverzuring
Tijdens een recente wandeling door het betoverende Brugge besloot ik iets anders te doen: “Waarom niet eens de meest voorkomende wilde planten in de stad vastleggen en een top tien samenstellen?” Maar eerlijk is eerlijk… dat bleek nog een hele uitdaging! Niet omdat er een tekort was …
Zondag 16 juni In de stenen jungle van de stad, waar gebouwen de hemel lijken te strelen en auto’s als constante stromen door de straten razen, huist een verborgen schat die vaak over het hoofd wordt gezien: de planten die moedig opduiken tussen de kieren …
Tussen de tegels van terrassen en stoepen zie je vaak gehoornde klaverzuring (Oxalis corniculata). Gehoornde klaverzuring komt steeds meer voor in stedelijke gebieden.
De soort was zo’n dertig jaar geleden nog nauwelijks op straat te bekennen, maar is nu gewoon een stoere straatjongen geworden! Je vindt ‘m overal: in tuinen, op pleintjes, langs de stoep, zelfs tussen de tegels. Probeer hem maar eens weg te krijgen, het is alsof je een bokswedstrijd aangaat met een taaie straatvechter – niet makkelijk! Ze leven soms maar kort, maar vaak overleven ze de winter ondergronds om in de zomer weer triomfantelijk boven te komen.
Gehoornde klaverzuring hoort oorspronkelijk hier niet thuis. Maar het is een bij kwekers en tuincentra niet uit te roeien onkruid. Dus vaak krijg je met plantjes die je net gekocht hebt er gratis gehoornde klaverzuring bij. En als je het plantje hebt, raak je het, net als bijvoorbeeld zevenblad eigenlijk, nooit meer kwijt. Maar waarom zou je ook. Want het heeft ook voordelen.
De geslachtsnaam ‘Oxalis’ gaat terug op een Griekse stam dat zuur betekent. De plant bevat inderdaad oxaalzuur.
‘Corniculata’ betekent ‘gehoornd’ of ‘van een hoorntje voorzien’. De bladranden zijn inderdaad bezet met kleine hoorntjes. Tip: gebruik een loep om die te bekijken!
De Nederlandse naam heeft betrekking op de blaadjes, die sterk aan die van klaver doen denken, maar het is geen familie.
Gehoornde klaverzuring heeft gele bloempjes en bruinrode bladeren. De bloemen zijn alleen bij helder zonlicht geopend. Onder de grond bevinden zich kleine knolletjes. De plant vermenigvuldigt zich snel en heeft een woekerend karakter.
De gele bloemetjes steken erg decoratief af tegen de vaak paarse bladeren.
Vooral op plekken waar niet zoveel betreding is groeit het kruipende plantje goed. De hartvormige blaadjes zijn matgroen tot roodbruin van kleur en zitten met zijn drieën aan het topje van een fragiel stengeltje, dat onmiddellijk afbreekt als je het plantje probeert uit te trekken. Als het zonnig is openen zich de gele bloempjes, die bij bewolkt weer dicht blijven.
De bladeren van klaverzuring lijken overigens op die van klaver, maar deze planten zijn geen verwanten van elkaar. Klavers behoren namelijk tot de vlinderbloemigen en niet tot de klaverzuringfamilie.
De plant bevat een oxaalzuur, zoals in rabarber. Corniculata betekent van een hoorntje voorzien. De bladranden zijn inderdaad bezet met kleine hoorntjes. Gebruik een loupe om dit te bekijken.
De blaadjes van klaverzuring zitten met gewrichtjes aan het uiteinde van de stengel bevestigd. Deze constructie maakt het mogelijk dat de bladeren bewegelijk zijn en kunnen reageren op lichtintensiteit. Het open en dichtgaan van de bladeren doet denken aan het openen en sluiten van een paraplu. In het donker gaan de bladeren in de slaapstand, in het licht gaan ze weer open om zonlicht op te vangen.
Gehoornde klaverzuring lijkt veel op Stijve klaverzuring (Oxalis stricta), maar de wortelende uitlopers ontbreken daar geheel. Ook heeft Stijve klaverzuring geen (ook geen vergroeide) steunblaadjes en zitten er geen knikken in de vruchtstelen.
Een ware dubbelganger is Kleine klaverzuring (Oxalis exilis). Deze plant heeft steeds maar 1 bloem, nooit een oranje bandje in de bloem en, naast 5 slecht ontwikkelde, 5 goed ontwikkelde meeldraden. Ze is verder in alle onderdelen kleiner.
De zaden groeien in een doosvrucht, die op een steel omhoog staat en waarvan er gaandeweg de bloei talloze worden gevormd. Als de zaadjes eenmaal rijp zijn worden ze bij de minste beroering (wind, vingers) verschillende kanten opgeschoten, hetgeen een woekerende werking geeft. Het plantje kan flink woekeren en is ijzersterk. Met een onkruidverdelgingsmiddel (trouwens erg slecht voor het milieu) is het niet weg te krijgen. Na een tijdje komt hij toch weer tevoorschijn.
Het plantje is afkomstig uit Noord-Amerika – al lees ik ook hier en daar dat het uit Zuid-Europa afkomstig is – en heeft zich in onze streken ingeburgerd.
Het plantje gold in Vlaanderen lang als zeldzaam akkeronkruid, maar sinds het laatste kwart van de twintigste eeuw is er een gestage uitbreiding in stedelijk gebied vooral in het westen en midden van Vlaanderen.
Gehoornde klaverzuring is eetbaar. Het heeft een lichtzure en ook zoutige smaak, die ik niet onaangenaam vind. De plant bevat een oxaalzuur, zoals in rabarber, maar je zult er niet snel té veel van binnenkrijgen. In India is deze gehoornde klaverzuring een gewilde seizoengroente. En de blaadjes smaken licht citroenachtig en erg lekker in een salade. Trouwens ze maken de salade ook gelijk vrolijker, zeker als je er ook wat bloemetje door mengt.
De hele plant is rijk aan vitamine C. Enkel in grotere hoeveelheden kan de zure plant schade doen aan de kalkopname door het lichaam.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gehoornde_klaverzuring
https://www.floravannederland.nl/planten/gehoornde_klaverzuring
https://wildeplanteninbrugge.blogspot.com/2016/05/gehoornde-klaverzuring.html
https://wilde-planten.nl/gehoorndeklaverzuring.htm
https://www.herbarium.be/plant/gehoornde-klaverzuring-oxalis-corniculata
https://waarnemingen.be/species/7133
