11 november 2023

Een sterretje op de stoep … rode schijnspurrie

Rode schijnspurrie (Spergularia rubra) is een plantje dat groeit op het voetpad of tussen de straatstenen. Wie oog heeft voor wat zoal groeit en bloeit in de stad valt het rozerode bloempje meteen op; anderen lopen er zo aan voorbij, als men het al niet achteloos vertrapt.

Zonneklopper

Op plaatsen waar je het niet meteen verwacht, zoals op het trottoir tegenaan een huisgevel, tussen klinkers van de straat of langs het asfalt van de rijweg, kun je in de late lente en zomer de mooie paars-roze bloemetjes van de rode schijnspurrie zien. De planten vormen op de stenen vaak dichte plakken. Zo goed kunnen sommige plantensoorten zich aanpassen aan onze stedelijke leefomgeving. Rode schijnspurrie neemt genoegen met niet al te voedselrijke, soms wat zurige grond, en een tamelijk droge standplaats. Dit is echt een zonneklopper. Schaduw mijdt hij als de pest. De planten zijn redelijk bestand tegen betreding. Een echt stoepplantje dus.

Zo vonden we in de zomer van 2023 aan de Spiegelrei te Brugge een schijnspurrie waarvan ons niet duidelijk was om welke soort het precies ging. Aanvankelijk vermoedden we dat het om de zilte schijnspurrie ging, want door de recente opgang van deze soort als zogenaamde ‘pekelplant’ in de steden of langs grote wegen, dient men er rekening mee te houden dat een in de stad gevonden schijnspurrie niet noodzakelijk de rode schijnspurrie is. Nu is het duidelijk geworden dat het wel om de rode schijnspurrie ging. De planten staan in de volle zon tegen een oude gevel en vormen mooie plakkaten. Ze zijn dus blijkbaar ook goed warmtebestendig.

Botanische kenmerken

De rode schijnspurrie is een eenjarige plant uit de anjerfamilie, die vrij algemeen voorkomt. De plant bloeit van mei tot de herfst met rode – ik zou eerder zeggen roze bloemetjes van ongeveer 3 tot 5 mm groot. De basis van de kroonblaadjes is wat bleker van kleur. De vijf kroonblaadjes zijn iets korter dan de brede, vliezige en iets langere kelkblaadjes. Op de bijgaande macrofoto’s is dit goed te zien.

Een eenjarige plant leeft maar één jaar. Dat betekent dat er elk voorjaar nieuwe plantjes uit zaad moeten opschieten. Kenmerkend voor eenjarige planten is hun rijke bloei en de vorming van veel zaad, dat lang zijn kiemkracht behoudt, opdat ze zich op die manier verzekeren van voortplanting. Van de gewone spurrie weet men bijvoorbeeld dat het al in de prehistorie werd gegeten. Bij opgravingen uit de ijzertijd heeft men spurriezaad gevonden dat nog steeds zou kunnen kiemen.

Ook bij rode schijnspurrie zie je vaak een uitbundige bloei, en dat zorgt voor een mooi roze matje op de stoep. De stengel heeft korte haren en is ook in het bovenste gedeelte kliervormig. De blaadjes staan schijnbaar in kransen rond de stengel, al zijn ze feitelijk tegenoverstaand. Ze zijn wat vlezig, wat voor de bewaring van vocht in het plantje natuurlijk zeer dienstig is. Ze zijn aan twee kanten vlak en hebben op hun top een duidelijke stekelpunt.

Het fijne, vijfbladige roze bloempje heeft een stamper met drie stijlen en tien – soms minder- gele meeldraden. De vijf kelkbladeren zijn duidelijk zichtbaar tussen de kroonbladeren en aan die kelkbladeren is rondom een vliezig randje, alsof ze met zilver afgeboord zijn.

Een sterretje op de stoep

De bloemen zijn op zonnige dagen slechts één dag open; van circa 9 uur tot 15 uur. Zij ruiken zwak. Het zijn vooral kleine bijen, wespen, sluipwespen en zweefvliegen, die nectar komen halen en dan de kruisbestuiving bewerken.Maar soms vindt er ook alleen zelfbestuiving plaats voordat de bloem vervaagt.

Zonder bloemen is de soort moeilijk te herkennen. Als je een rode schijnspurrie in volle bloei vindt kun je niet anders dan hem bewonderen. De zo kleine en toch knappe bloemen vormen een indrukwekkend kleurenspel. Misschien moet u zich even bukken, of nog beter, op je knieën gaan zitten, om ze goed te zien.
Door een macrolens zijn het echte pareltjes.

De naam schijnspurrie is gemakkelijk te verklaren omdat hij (Spergularia) lijkt op spurrie (Spergula). Spurrie heeft echter blaadjes die in kransen lijken te staan wat bij de schijnspurrie niet het geval is.

Naamgeving

Spergularia is afgeleid van Spergula, dat zou komen van het Latijnse spargere, hetgeen uitstrooien betekent, omdat deze planten hun zaden gemakkelijk uitstrooien. Al twijfelen etymologen aan die herkomst, want die naam is mogelijks ook afgeleid van het Germaanse woord ‘spurrie’ dat verwant is aan het woord ‘spoor’ en verwijst naar de puntige blaadjes. Rubra betekent rood, dat is duidelijk.

Medicinaal gebruik

In de volksgeneeskunde gebruikte men het vroeger vanwege zijn sterke diuretische eigenschappen bij de behandeling van nierstenen. Men paste het toe bij aandoeningen van de urinewegen, zoals cystitis, dysurie en urinesteen. Men gebruikt het kruid intern als een vloeibaar extract. In cosmetica wordt het extract van rode schijnspurrie gebruikt voor het oplichten van de huid. De plant zou helpen om pigmentvlekken en sproeten lichter te maken.

Spergularia rubra wordt vooral gebruikt voor de bereiding van een infusie, geconsumeerd vanwege zijn diuretische eigenschappen. Men vermoedt dat een infusie de spierwanden van de urineleider ontspant. Daarom zou het effectief zijn bij de behandeling van nierstenen, acute en chronische cystitis en blaasinfecties. De literatuur over de chemische samenstelling van deze soort is echter schaars, en ondanks de identificatie van sommige verbindingen worden er geen kwantificeringsgegevens gerapporteerd.

De infusie wordt gemaakt van de hele gedroogde plant, vaak vermengd met berendruif. Berendruif is ook uitstekend geschikt voor de behandeling van blaasinfecties. Men verzamelt de plant in mei en juni. Pillen of siroop kunnen de infusie vervangen.

Belangrijke waarschuwing

De vlezige blaadjes eindigen in een puntje dat op een spoor gelijkt

Opgelet: Dit artikel gaat over een gezondheidsonderwerp. Het is niet bedoeld voor zelfdiagnose en vervangt in geen geval de diagnose door een arts. De plant is weinig bestudeerd, dus de bijwerkingen zijn ook onbekend. Daarom wordt het niet aanbevolen om de plant te gebruiken bij kinderen of tijdens de zwangerschap en bij borstvoeding.

Hoewel toepassingen met geneeskrachtige kruiden soms een positief effect hebben op de symptomen is het sowieso niet verstandig om op eigen houtje met planten te gaan experimenteren. U dient altijd een arts of gehomologeerd fytotherapeut te raadplegen alvorens geneeskrachtige planten te gebruiken. Lees in dat verband ook de disclaimer onderaan deze pagina.