16 november 2023

Geen pin up? … schijfkamille

Als er ooit een missverkiezing gehouden wordt onder de composieten – en bij die plantenfamilie zijn er nogal wat schoonheden te vinden – dan kan u er gif op innemen dat de schijfkamille (Matricaria discoidea) niet op het podium zal eindigen. Ze houdt niet van de catwalk. Ze voelt zich beter thuis op platgetreden paden. Neen, schijfkamille is geen pin up! Integendeel, ze blinkt niet onmiddellijk uit in sierlijkheid en de eerste aanblik zal je moeilijk bekoren. Op esthetisch vlak is ze door de natuur slecht bedeeld. Maar de Schepper heeft haar andere kwaliteiten toebedeeld: ze is oersterk, heeft geweldige geneeskrachtige eigenschappen en een heerlijk aroma.

Oersterk

Ze – ik blijf haar vrouwelijk vinden – is niet vies van sterk verdichte bodems, is niet gevoelig voor verdroging, kan best tegen een portie zout en de vorst deert haar niet. Tussen de trottoirtegels en klinkers in de straat, op parkeerplaatsen en in de straatgoot voelt ze zich echt in haar sas. Betreed ze, loop ze plat en ze zegt: “Doe maar…”. Ze behoort tot de hardcore straatplanten die het overal weten uit te houden. Ga even op de plant staan en je merkt dat de stengels gewoon terugveren. Het is een tredplant bij uitstek. Wat zei ik? … Oersterk!

Nieuwkomer

Toch is ze betrekkelijk nieuw in onze gewesten. Jan van Eyck, Rubens of Napoleon Bonaparte – om er maar enkele te noemen – hebben haar nooit gezien. De soort is waarschijnlijk in de 19^de eeuw vanuit Oost-Azië met een houttransport in Europa ingevoerd. De eerste melding in Vlaanderen dateert van 1893 in Wilsele, nabij Leuven. Daarna heeft ze zich overal verspreid. Tegenwoordig is de schijfkamille een echte kosmopoliet geworden is. Ook de kleine varkenspest (Lepidium didymum) is trouwens een stedeling die in de 19^de eeuw zijn weg vond naar onze contreien.

Geen beauty?

De schijfkamille blinkt inderdaad niet onmiddellijk uit in sierlijkheid. De plant heeft zulke onopvallende bloemen dat je eerst niet eens merkt dát ze bloeien. Door het ontbreken van de typisch witte lintbloemen – zoals van de echte kamille – zien ze er een beetje kaal uit. Maar… als je de moeite doet om je te bukken en de plant wat dichter te bekijken blijkt ze toch wél interessant te zijn. Bij kneuzing ruiken de bloemen naar een combinatie van kamille en ananas. In het Engels heet het trouwens Pineappleweed. Heb je ’s zomers last van muggen in de slaapkamer? Pluk wat bloemetjes van de schijfkamille en leg ze in de kamer. Muggen houden echt niet van de geur.

Van uitbundig gekleurde bloemen moet de schijfkamille het dus niet hebben. De schijfkamille is een composiet met enkel groene buisbloemetjes. Als je het bloemhoofdje wat beter bekijkt, zie je dat de bloemen niet alleen groen zijn, ze bevatten allerlei subtiele tinten van groen naar geel. Ook zilveren tinten zijn vaak te onderscheiden: de omwindselbladeren zijn groen met een zilverwit randje. De bladeren zijn sierlijk, varenachtig gevormd. Al met al is de schijfkamille dus mooier dan je op het eerste gezicht zou zeggen.

Schijfkamille bloemhoofdje — Bloemhoofdje

Eetbaar

Onlangs bukte mijn vrouw nieuwsgierig naar een laaggroeiende wilde plant die ze op de oprit had waargenomen. Ze plukte één van de kleine bloemhoofden en verpletterde deze tussen haar vingers om te zien hoe het rook. Gefascineerd door de zeer zoete geur vroeg ze mij welke plant het was en of het ook eetbaar was.

Schijfkamille, en inderdaad, zowel het blad als de bloemen zijn eetbaar. Gebruik dan wél enkel de zeer jonge blaadjes, voor de plant in bloei komt. Dat geldt trouwens voor veel planten. Oudere bladeren worden snel bitter. Dus best de bladeren rauw eten vooraleer de plant in bloei komt. Ze kunnen in een salade gemengd worden. Ook de bloemknop en de groene omwindselblaadjes zijn eetbaar en hebben een fris aroma. Je kan ze mengen onder een gerecht of thee van maken. In tegenstelling tot de blaadjes smaken de bloemknoppen aromatisch. Proef eens een nog niet bloeiend bloemhoofdje. De smaak is echt lekker.

De delicate, aromatische aard maakt van de schijfkamille een onverwachte vondst.

De volgende vraag was of je er ook thee kon van trekken. Jawel! Al zou ik zelf niet onmiddellijk thee trekken van een stoepplantje dat ik in de straatgoot vind. Daarvoor zoek ik het liever in een biologisch moestuintje of akkertje.

Selecteer zorgvuldig de bloemhoofden en knip ze voorzichtig af, zodat de rest van de plant weer kan groeien. Je kan schijfkamillethee maken door een handvol jonge bloemhoofdjes in heet water te laten weken. Na 5 à 10 minuutjes heb je een lekker kopje, die smaakt naar een zoetere versie van kamillethee – heerlijk! Men kan ook de bladeren of zelfs hele planten gebruiken om thee te zetten, maar de bladeren zullen voor een iets bitterder smaak zorgen.

Zoals met de meeste planten waarvan je een thee kunt zetten, kun je er ook een siroop van maken. Oogst de bloemhoofdjes en doordrenk ze met water, zeef en meng het water met suiker om de siroop te vormen. Bovendien kunt u de siroop gebruiken als smaakstof voor heerlijke puddingen en desserts, zoals panna cotta of ijs, en deze versterken met de uitgesproken annanassmaak van schijfkamille.

Geneeskrachtig

De schijfkamille heeft veel van de geneeskrachtige eigenschappen als de echte kamille. Het verbetert bijvoorbeeld maag- en darmproblemen, vermindert stress en wordt gebruikt om zweren, infecties en koorts te behandelen.

Het kruid is antibacterieel, ontstekingsremmend en antiseptisch, dus heeft veel geweldige eigenschappen om mee te werken.

Ik heb het gebruik ervan als thee al genoemd en dit werd van oudsher ook als medicinale drank voorgeschreven. Het staat erom bekend de spijsvertering te bevorderen, maagpijn te verlichten en om te beschermen tegen wormen.

Als infusie gebruikt men het om een verkoudheid te behandelen of om koorts te verlichten. Als zalf kan het worden gebruikt op een ontstoken huid, dus het is vooral goed voor eczeem of zonnebrand.

De plant wordt tegenwoordig evenwel zelden gebruikt in de kruidengeneeskunde omdat de schijfkamille – volgens sommige bronnen – de geneeskracht van échte kamille mist.

Inheemse Amerikanen gebruikten schijfkamille voor verschillende medicinale en culturele doeleinden. Onder andere voor de behandeling van gastro-intestinale stoornissen en gas, geïnfecteerde zweren, koorts, menstruatiepijn. Veel Indiaanse landen gebruikten de plant ook als parfum, insectenwerend middel, conserveermiddel, sieraden en in zondans- en zweetverblijfceremonies.

Sommige bronnen beweren dat de etherische olie van de schijfkamille voor bepaalde huidproblemen gebruikt kan worden, maar dit kan nergens wetenschappelijk gestaafd worden. Voorzichtigheid met deze plant is hier toch aan te raden.

Net als echte kamille bevat de plant sterk geurende etherische oliën. De gele zaden blijven gemakkelijk plakken aan sokken of de vacht van een (huis)dier.

Naamgeving

De Latijnse familienaam – Matricaria – vertaalt zich als ‘moeder’, maar verwijst ook naar ‘baarmoeder’ vanwege de vroegere toepassing bij een onregelmatige menstruatie. Er is in de literatuur melding gemaakt dat een tonic, direct na de bevalling, helpt om het passeren van de placenta te vergemakkelijken en om krampen te verlichten.

Disoidea is afgeleid van Discus (Latijn) en betekent natuurlijk “werpschijf” wat betrekking heeft op de vorm van de bloemen. Dus geen lintbloemen dat de bloem een rond uiterlijk geeft, zoals een discus.

Waarschuwing

Wees voorzichtig bij het consumeren van schijfkamille, omdat het bij sommige mensen allergieën kan veroorzaken. Het is raadzaam om de eerste keer een kleine hoeveelheid te consumeren om te zien hoe uw lichaam reageert voordat u grotere hoeveelheden consumeert. Dit geldt trouwens voor alle wilde planten.

De informatie op deze website is trouwens niet bedoeld ter vervanging van het advies van uw arts of deskundig zorgverlener. Lees daaromtrent ook onze disclaimer onderaan deze pagina.