Het ruikt hier naar muizen… kleine varkenskers

“Het ruikt hier naar muizen”, zei mijn vrouw toen we deze zomer langs de gevel van een oud, middeleeuws gebouw in het centrum van Brugge stapten. Ze had gelijk, maar muizen waren er niet te zien; wat uiteraard niet verwonderlijk was. “Daar zijn ze”, zei ik. “Waar?”, schrok ze. “Kijk, daar…” gekscheerde ik, terwijl ik naar enkele plantjes tegen de gevel wees. Het was de kleine varkenskers.

Kleine varkenskers (Lepidium didymum) is inderdaad een naar muizen geurende, eenjarige plant die behoort tot de kruisbloemenfamilie. Sommige mensen kunnen de geur niet uitstaan. En inderdaad, je ruikt hem vaak voor je hem ziet. Dat onderscheidt hem trouwens van zijn – veel minder voorkomend – grote broertje, de grove varkenskers (Lepidium coronopus), want enkel de kleine varkenskers heeft die typische, onaangename geur.  Mijn echtgenote is inderdaad zeer gevoelig voor geuren. Ik vind de geur best nog wel meevallen. Enkel als ik het blad tussen de vingers wrijf neem ik de muizengeur waar. 

Nieuwkomer

De soort is oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Amerika en is eigenlijk een vrij recente nieuwkomer in onze gewesten. Wat heet ‘vrij recent’?  De toenmalige bewoners van het huis – de familie Adornes – zullen hem in de vijftiende eeuw zeker niet gezien hebben.  In de 19^de eeuw werd hij een eerste keer in Nederland gevonden. Nadien kende hij een gestage vooruitgang, maar sinds 1990 kende de verspreiding blijkbaar een versnelling. Nu is de plant wereldwijd verspreid en hij groeit bij voorkeur op stikstofrijke, lichte en warme plekken.  De kleine varkenskers wordt over het algemeen beschouwd als een invasief onkruid dat als pionier verschijnt op onbegroeide substraten, zoals losse grond in tuintjes en plantsoenen, maar ook op verharde en stenige bodems in de stad.

Overlever

Het is een echte ‘tredplant’ die tegen een stootje kan. In onze steeds zachter wordende winters heeft hij geen moeite om in de stad een plekje te vinden waar de vorst hem niet deert. Dat er na een vriesnachtje weer eens zout gestrooid wordt vindt hij niet lekker, maar verder is hij goed bestand tegen betreding en zelfs het gebruik van herbiciden. Kleine varkenskers is een echte overlever.  Van kiemplant tot vruchtdragende plant duurt het slechts enkele weken. Eén plant produceert zoveel vruchtjes dat hij per jaar verschillende generaties kan voortbrengen.  

Tweelingen

De bloempjes zijn heel klein, en wit tot groen gekleurd.  De vruchtjes zitten opvallend telkens als twee bolletjes tegenover elkaar. Vandaar de Latijnse naam.  Didymus verwijst naar het Griekse woord δίδυμα voor ’tweeling’ of ‘in paren’. Lepis betekent ‘schub’. De vruchten lijken qua vorm inderdaad wel wat op schubben.  Hij bloeit van juli tot september en de zaden rijpen van augustus tot oktober. De soort is hermafrodiet en heeft dus zowel mannelijke als vrouwelijke organen. De plant doet ook aan zelfbestuiving.

Eetbaar

Ondanks de onaangename geur van de bladeren zijn ze wel eetbaar.  Ze hebben een zilte, tuinkers- of mosterdsmaak. Alleen de bladeren van deze plant worden gebruikt. Toch is voorzichtigheid geboden als u deze plant wil verzamelen aangezien deze graag op sommige onsmakelijke plaatsen groeit. Ik zou nu ook niet meteen een slaatje maken van kleine varkenskers die ik in de straatgoot gevonden heb of op plekken waar de hond van de buurman zijn achterpootje opheft. Voor het overige is het een heel lief dier dat ik graag mag.

Geneeskrachtig

In de traditionele kruidengeneeskunde werd de hele plant gebruikt in de vorm van een afkooksel.  Uitwendig bij kneuzingen en blauwe plekken. Intern bij longaandoeningen. Het werd (wordt?) ook gebruikt de behandeling van urineweginfecties, maagproblemen en botbreuken. Volgens literatuur wordt de hele plant gebruikt in de vorm van infusie (LUTZEMBERGER *, 1985), als slijmoplossend, zuiverend middel, bij aandoeningen van de luchtwegen, hoesten en bronchitis (CRUZ, 1979). Het wordt ook gebruikt voor de behandeling van scheurbuik en tuberculose. Het sap is wormen dodend (LUTZEMBERGER, 1985).

De resultaten van enkele wetenschappelijke, medische tests op ratten en muizen in India tonen inderdaad aan dat het kruid een ontstekingsremmende werking heeft. In India wordt de plant in de traditionele geneeskunde gewaardeerd als behandeling voor allergieën en wonden. In Argentinië wordt de kleine varkenskers gebruikt als slijmoplossend en koorts verdrijvend middel, en om kanker, gangreen en aambeien te bestrijden. De plant wordt in Zuid-Amerika als groente gegeten.

Waarschuwing

Voorzichtigheid bij het gebruik van deze soort: Omdat er geen onderzoek is gedaan naar geneesmiddelinteracties van deze soort, moet men bij het gelijktijdig gebruik ervan met andere geneesmiddelen voorzichtig zijn. Vermijd intern gebruik bij zwangerschap en borstvoeding. Er zijn geen meldingen van nadelige effecten van deze plant, ondanks het brede gebruik van medicijnen en voedsel. 

Dit artikel vervangt niet het deskundig advies van een arts of een erkend fytotherapeut. Het is sowieso niet verstandig om op eigen houtje te experimenteren met wilde planten. Raadpleeg altijd een gehomologeerd fytotherapeut. De informatie op deze website is trouwens niet bedoeld ter vervanging van het advies van uw arts of zorgverlener. Lees daaromtrent ook onze disclaimer onderaan deze pagina

Bronnen en meer informatie

(*) LUTZENBERGER, L. Revisão da nomenclatura e observações sobre as angiospermas citadas na obra de Manuel Cypriano D’Ávila: “Da flora medicinal do Rio Grande do Sul”. 1985. Dissertação (Bacharelado em Ciências Biológicas, ênfase em Botânica) – Faculdade de Biologia, Universidade Federal do Rio Grande do Sul, Porto Alegre, 1985.

https://waarneming.nl/species/6641/

https://nl.wikipedia.org/wiki/Kleine_varkenskers

https://web.archive.org/web/20171009194416/https://wilde-planten.nl/kleine%20varkenskers.htm

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=29257

https://www.floravannederland.nl/planten/kleine_veldkers

https://waarnemingen.be/species/6641/

https://www.herbarium.be/plant/kleine-varkenskers-coronopus-didymus/

https://nl.wikibooks.org/wiki/Leer_jezelf_ecologisch_tuinieren/Kleine_varkenskers