19 maart 2024

Liggende vetmuur … een ‘voegenvuller’

Ik denk niet dat het zal gebeuren, maar mochten de planten ooit een wedstrijd organiseren voor de nederigste plant dan moet liggende vetmuur in ieder geval deelnemen. En de kans is groot dat het een medaille in de wacht sleept, als ze al niet op het hoogste schavotje terecht komt. Liggende vetmuur groeit letterlijk ‘laag bij de grond’, doet alles om niet op te vallen, heeft geen hoge stengels, geen bloemen als rozen, verspreidt geen opvallende geur. Liggende vetmuur zal u niet overdonderen door haar schoonheid…
Met andere woorden… je ziet het plantje zo over het hoofd of je loopt het letterlijk onder de voet. En het vreemde is… het heeft het nog graag ook.

Het meest lijkt het nog op een toefje mos of een grasje. Je zou het nauwelijks geloven maar toch behoort de plant tot de anjerfamilie (Caryophyllaceae), al lijken de bloemen totaal niet op de anjers die je thuis in je bloementuil hebt zitten. Het wordt vaak aanzien als een ‘onkruid’. Maar als je het aandachtig bekijkt – een plantenloepje kan daarbij goede diensten bijwijzen – dan merk je toch heel kleine wit-groene bloempjes. Het is dus geen mossoort, want mossen hebben geen bloemen.

De plantjes vormen een soort kussentjes tussen o.a. straatstenen, op gevelstenen en stoeptegels. Hier op een huisgevel in de Rolweg te Brugge (foto). De stengels zijn slank, vertakkend en groeien langs de grond of langs de muur. De bladeren zijn klein, naaldachtig en gerangschikt in kransen rond de stengel. De plant produceert kleine, witte of geelgroene bloemen met een diameter van ongeveer 2-3 mm die bloeien van lente tot herfst.

Liggende vetmuur — *© Stefan.lefnaer, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons*

Tredplant en voegenvuller

Als je zo klein bent en ‘laag bij de grond’ blijft dan is het inderdaad niet verwonderlijk dat je over het hoofd gezien wordt en dat je vaak letterlijk onder de voet gelopen wordt. Het ziet er zeer fragiel uit maar de liggende vetmuur is een echte tredplant. Meer zelfs… het maakt gebruik van die betreding omdat de kleverige zaadjes aan schoenen, banden of hondenpootjes blijven plakken. Op die manier liften ze mee en kan de plant zich verspreiden.

Naamgeving

Sagina betekent meststof. De planten werden meer als mest dan als voedsel gebruikt. Volgens anderen komt sagina echter van saginare (vetmesten). Mogelijk i.v.m het voeren van vee, bijv. ganzen, die werden gevoerd (vetgemest) met sagina. Procumbens betekent ‘neerliggend‘. De plant werd mogelijk gebruikt voor het voeren van vee. Die werden “vetgemest”. Dit is het meest waarschijnlijk want de stengels van deze soort vetmuur zelf zijn niet dik of vlezig.

Liggende vetmuur (Sagina procumbens) en zeevetmuur (Sagina maritima)

Er is nog een andere eenjarige vetmuur, namelijk zeevetmuur. Ik moet eerlijk toegeven dat het verschil moeilijk te zien is. In de zomer 2023 vond ik de zeevetmuur op de stoep aan de Jeruzalemkapel te Brugge.

Hoewel ze enkele overeenkomsten hebben zijn liggende vetmuur en zeevetmuur twee verschillende soorten. Het belangrijkste verschil is – zoals de naam al laat vermoeden – de habitat waar ze zich best thuis voelen. Liggende vetmuur komt meest voor in vochtige, schaduwrijke plaatsen. Zeevetmuur wordt het meestal aangetroffen in kustgebieden, kwelders en zandgronden. Zoals de naam al doet vermoeden, heeft het een voorkeur voor maritieme omgevingen.

De bladeren van liggende vetmuur zijn klein, smal en puntig, gerangschikt in een dicht, spiraalvormig patroon rond de stengels. Van zeevetmuur zijn de bladeren ook klein maar zonder stekelpuntje. In sommige gevallen kunnen ze breder zijn dan die van de liggende vetmuur.

Bij de liggende vetmuur zijn de kelkblaadjes tijdens de vruchttijd afstaand en witgerant, terwijl die van de zeevetmuur aanliggend zijn en wit en/of paarsgerand.

Er komen trouwens nog een aantal soorten vetmuur voor, o.a. de donkere vetmuur en de uitstaande vetmuur. Op de website van waarnemingen.nl vindt u een goed overzicht met de verschillen. (Zie bronnen)

Naamgeving

Sagina betekent meststof. De planten werden meer als mest dan als voedsel gebruikt. Volgens anderen komt sagina echter van saginare (vetmesten). Mogelijk i.v.m het voeren van vee, bijv. ganzen, die werden gevoerd (vetgemest) met sagina. Procumbens betekent neerliggend. De plant werd mogelijk gebruikt voor het voeren van vee (bijv. ganzen). Die werden “vetgemest”. Dit is het meest waarschijnlijk want de stengels van deze soort vetmuur zijn niet dik of vlezig (vet).

Gebruik

In sommige traditionele geneeswijzen wordt Sagina procumbens gebruikt om verschillende aandoeningen te behandelen, zoals hoesten, diarree en huidaandoeningen. Er is echter beperkt wetenschappelijk onderzoek naar de geneeskrachtige eigenschappen en het wordt niet vaak gebruikt in de moderne geneeskunde.