22 oktober 2023

Bomen en struiken op muren (deel 3)

In deel drie bespreken we nog een aantal vondsten van jonge zaailingen van bomen en struiken die je op muren en tegen gevels kan aantreffen.

Zomereik

De zomereik (zie foto hierboven) is een zeer lang levende boom.

Van de inheemse eiken bestaan twee soorten, de zomereik en de wintereik. Ze lijken sprekend op elkaar, maar toch zijn er verschillen te ontdekken. De grootste verschillen zie je bij de bladeren en de eikels. Aan de eikels van de zomereik zitten lange steeltjes; vandaar de Duitse naam “Stieleiche”.

De eikels van de wintereik hebben hele korte steeltjes. Verder is het steeltje aan het blad van de wintereik langer dan het steeltje van de zomereik. Ook houdt de wintereik in de wintermaanden zijn bruine blad veel langer vast.

Het blad van de wintereik is ondieper en meer regelmatig gelobd dan de zomereik, en de bladhelften vormen elkaars spiegelbeeld. De grootste breedte van het blad ligt ongeveer in het midden. De bladeren zijn meestal glanzend donkergroen van kleur en harder dan die van de zomereik. Ook de plaatsing van de bladeren van de wintereik is wat regelmatiger verdeeld dan bij de zomereik.

De eik verliest heel laat zijn bladeren. Jonge eiken houden vaak gedurende de hele winter hun verdorde blad vast.

De eik speelt in de geschiedenis van vele Europese volken een speciale rol. We zullen in een latere bijdrage uitvoeriger ingaan op de botanische, mythologische en rituele aspekten van de eik in het algemeen.

Bronnen en meer info

https://nl.wikipedia.org/wiki/Zomereik

https://www.ecopedia.be/boom/zomereik

https://www.plantvanhier.be/plantengids/plant/zomereik/33

https://www.floravannederland.nl/planten/zomereik

https://www.onzenatuur.be/artikel/wintereik-vs-zomereik

Taxus / Venijnboom

De venijnboom of taxus is een conifeer uit de taxusfamilie (Taxaceae). Het zijn vrij traag groeiende bomen of struiken die zeer oud kunnen worden. Het gebeurt niet zo vaak dat je een in het wild groeiende taxus op een muur aantreft. Maar het kan, zoals hier in Brugge.

Alle soorten taxus bevatten het zeer giftige taxine, een alkaloïde. Alle delen van de boom – behalve de schijnbessen (zaadomhulsels) – bevatten de alkaloïde. De schijnbesjes zijn eetbaar en zoet, maar het zaad is erg giftig. De menselijke maag de zaadhuid afbreken en taxine vrijgeven in het lichaam. Grazende dieren worden ook soms dood gevonden na het eten van de naalden. Vogels blijken de besjes wel te kunnen eten.

Op de website van het antigifcentrum kan u lezen wat te doen als uw kind bvb. enkele bessen van de taxus heeft gegeten. (Zie bronnen en info)

De naam Taxus is afgeleid van het Oudgriekse ‘toxon’ dat ‘boog‘ betekent. In de Noordse mythologie had de god van de boog, Ullr, een paleis met de naam Ydalir (Taxusdal).

De giftige bestanddelen van de boom worden al heel lang gebruikt in medicijnen. Paclitaxel, een stof uit de taxus, is het meest gebruikte middel tegen bepaalde vormen van kanker. Een ander giftig bestanddeel van taxus is taxine. Het veroorzaakt hartritmestoornissen, hartstilstand, lever- en nierbeschadigingen.

Het verhaal van de taxus begint al 140 miljoen jaar geleden. De dinosaurussen liepen nog op Aarde rond. Zij stierven uit, de taxus bleef bestaan. Misschien dacht u dat de ginkgo de oudste boom op aarde was… dan weet u nu beter: de taxus bestaat al even lang. De Taxus baccata – die vooral bij ons voorkomt – bestaat ook al minstens 15 miljoen jaar en is daarmee de oudste inheemse boom in Europa. Veel interessante informatie over de taxus kunt u lezen op de site van de provincie West-Vlaanderen. (Zie hieronder)

Bronnen en meer info

https://nl.wikipedia.org/wiki/Taxus

https://www.haagplantenkopen.be/coniferen/taxus.html

https://www.ecopedia.be/boom/taxus

https://www.antigifcentrum.be/natuur/planten/giftige-planten/taxus-taxus-baccata

https://www.west-vlaanderen.be/ontwikkelingsstadia-taxus

Haagbeuk

De haagbeuk is een inheemse, bladverliezende loofboom met een mooi ronde, gesloten kruin die tot 10 meter breed wordt. Bij oude exemplaren is de stam diep gegroefd.

De bladeren zijn ovaal, geribd en dubbelgezaagd. Ze lopen lichtgroen uit en worden later donkergroen aan de bovenkant en geelachtig aan de onderzijde. De herfstverkleuring is geel.

De bloemen zijn onopvallende katjes die verschijnen voor het blad. Haagbeuken worden pas op 20-jarige leeftijd vruchtbaar, dan verschijnen de nootjes die een lekkernij zijn voor vogels. De vruchtjes zijn lichtgeel, hangen in trossen en zitten opgesloten in een drielobbig, gevleugeld schutblad.

Door regelmatige snoei kan de kroon en de stam zich niet ontwikkelen en vormt zich een mooie haag. Het blad van de haagbeuk loopt een maand eerder uit dan het blad van de gewone beuk. (Tekst: Groen van bij ons)

De haagbeuk is zeer geschikt als haagplant. Ook de beuk (Fagus sylvatica) wordt als haag gebruikt, wat door de Nederlandse naamgeving zeer verwarrend is. Een beukenhaag is echter anders dan een haagbeukenhaag. De haagbeuk kan veel beter tegen wisselende waterstanden dan de beuk. De dubbel gekartelde bladranden van de haagbeuk helpen ze uit elkaar te houden. Een beuk heeft golvende randen, geen tanden. De bladeren worden in de herfst goudgeel tot oranje van kleur en de vele blijven de hele winter aan de takken. (Wikipedia)

Volwassen bomen kunnen een hoogte van 30 meter bereiken en meer dan 300 jaar oud worden. Net als de beuk biedt de haagbeuk bescherming, rustplaats, nestgelegenheid en foerageermogelijkheden voor vogels en kleine zoogdieren. Hij is de voedselplant voor rupsen van een aantal soorten nachtvlinders. Vinken, mezen en kleine zoogdieren zijn in de herfst dol op de zaden.

De Romeinen gebruikten haagbeuk om hun strijdwagens te maken vanwege de sterkte van het hout.

In de traditionele kruidengeneeskunde werd een tonicum gemaakt van haagbeuk om vermoeidheid en uitputting te verlichten, en de bladeren ervan werden gebruikt om bloedingen te stoppen en wonden te genezen.

Bronnen en meer info

https://nl.wikipedia.org/wiki/Haagbeuk

https://www.ecopedia.be/boom/haagbeuk

https://groenvanbijons.be/plant/haagbeuk

https://www.floravannederland.nl/planten/haagbeuk

Steeneik – Quercus ilex

De steeneik is een boom uit de napjesdragersfamilie (Fagaceae). Deze van nature in Zuid-Europa voorkomende, groenblijvende eik wordt vaak aangeplant als sierboom en ter beschutting, vooral in kuststreken. De boom is bestand tegen de zilte zeewind en de luchtvervuiling in de stad. In Nederland en Vlaanderen is de boom matig winterhard. De boom kan dertig meter hoog worden, maar blijft meestal veel kleiner.

De bladeren variëren in vorm van lang en smal tot eirond. Ze zijn dik, leerachtig en lijken wel wat op bladeren van de hulst (Ilex aquifolium). De bladeren aan de jonge loten hebben een getande rand als bescherming tegen vraat; naarmate de twijg ouder wordt worden de bladranden meer gegolfd, en uiteindelijk glad. De bovenzijde van het blad is ruw en glanzend groen. De onderzijde is grijsachtig groen. De bladsteel is wollig behaard en 1–2 cm lang.

De steeneik levert zeer hard, zwaar hout, in kleine afmetingen, dat azijnhout genoemd wordt. Het leent zich uitstekend voor onderdelen die zwaar belast worden zoals in de wagenmakerij en in windmolens voor de kammen van de wielen. Het hout wordt ook als brandhout zeer gewaardeerd. De bast wordt gebruikt voor het looien van huiden.

Soorten van het geslacht Quercus zijn belangrijke geneeskrachtige planten. Door de eeuwen heen zijn deze soorten in de volksgeneeskunde gebruikt om verschillende ziekten te behandelen. Inheemse volkeren gebruiken ze in veel delen van de wereld als antisepticum en om aandoeningen van het maagdarmkanaal, zoals diarree en aambeien, te behandelen. De bast van de eik werd veelvuldig gebruikt in de plantengeneeskunde als antiseptisch en hemostatisch middel, gebruikt om kiespijn, als kalmerend middel bij ontstekingen en bij brandwonden.