Korstmossen (deel 3) – Muurschotelkorst

What’s in a name? Plat dambordje, gelobde citroenkorst, stoeprandvingermos, goudsteenschubje, muurzonnetje, vliegenstrontjesmos, kronkelheidestaartje… 

Wie verzint dergelijke poëtische namen? De botanici die de korstmossen op naam brengen moeten beslist van nature dichters zijn. Misschien schrijven ze ook wel sprookjes. Hoe kom je anders bij een naam als heksenvingermos? 

Kijk eens naar deze knotsgekke korstmossen met hun eigenzinnige vormen en kleuren! Met een vleugje verbeelding kun je ze de gekste namen geven, zoals het girafje, het frietzakbekermos en het knobbelig heidestaartje.

Een onderzoek uit 2011 onthulde dat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest maar liefst 130 soorten korstmossen op bomen te vinden zijn. Houd er echter rekening mee dat dit aantal niet eens de korstmossen op stenen omvat, hoewel dat juist zo’n favoriet terrein is voor dit eigenaardige organisme. In Vlaanderen zijn er momenteel ongeveer 400 soorten korstmossen bekend, dus er valt genoeg te ontdekken in de wereld van deze kleine, kleurrijke krachtpatsers!

Een slimme samenwerking

In de eerste twee delen hebben we ontdekt dat een korstmos eigenlijk een samenwerking is tussen een schimmel, een gist en een alg. Deze samenwerking heeft voordelen voor alle betrokkenen. De schimmel fungeert als het “huis” van het korstmos en slaat water en mineralen op die de alg nodig heeft. De algen voeren fotosynthese uit, waardoor ze suikers kunnen produceren. De alg gebruikt een deel van deze suikers voor zichzelf en geeft een ander deel aan de schimmel en de gist. De gist speelt op zijn beurt een rol in het produceren van afweerstoffen om andere concurrenten op afstand te houden.

Een aantal soorten

De komende dagen zullen we een aantal soorten bespreken. We hebben het dan over algemeen voorkomende korstmossen die iedereen kan vinden. De zeldzame soorten laten we over aan de specialisten ter zake. Een loepje is bij het bekijken van korstmossen een groot voordeel, want dan kan u de vormen- en kleurenpracht echt goed bewonderen.

Een goede tip: Ik gebruik de ‘6 in 1 zakloep’ van Leuchtturm. Het is tegelijk een krachtige zaklamp, een vergrootglas (X3) om de ‘kleine lettertjes’ op verpakkingen te kunnen lezen, een plantenloepje (X10), een LED-microscoop (X55) en een lange golf UV-lamp.

https://www.bol.com/be/nl/p/zakloep-6-in-1/9200000023677184/

Muurschotelkorst – Lecanora muralis (Schreber) Rabenh.

De muurschotelkorst (Lecanora muralis) is een korstmos uit de familie Lecanoraceae. 
Lecanora is een geslacht van korstmossen dat behoort tot de orde Lecanorales van de ascomyceten. Soorten van dit geslacht komen over de hele wereld voor, ook in de poolgebieden, en zijn te vinden op steen, muren en wegen. Sommige soorten komen ook voor op de bast van bomen. 

Dit korstmos groeit door lobben die vanuit een middelpunt beginnen. De lobben vormen zo min of meer concentrische cirkels die met enkele millimeters per jaar groeien. Als ze groot genoeg zijn beginnen zich in het midden kleine vruchtlichamen te vormen in de vorm van schoteltjes. Dit is waar de naam muurschotelkorst vandaan komt. Eén van dé kenmerken van de schotelkorsten is dat de rand van het vruchtlichaam uit hetzelfde weefsel bestaat als de rest van het lichaam (thallus), terwijl de schijf duidelijk een andere kleur en inhoud heeft. Ze groeien één tot enkele millimeters per jaar en kunnen tientallen jaren oud worden, sommige zelfs enkele honderden jaren. Door het afsterven vanuit het centrum ontstaan er ringen.

Naamgeving

De genusnaam Lecanora (afgeleid van lekanè en hora) betekent ‘mooi schaaltje’ of ‘mooi kommetje’. Dat verwijst naar de apotheciën. Muralis is duidelijk:  “van/op muren”. 

Lecanora

Lecanora-soorten produceren usninezuur. Men neemt aan dat het de korstmossen tegen ultraviolette straling beschermt en door zijn intens bittere smaak korstmossen beschermt tegen begrazing.

Lecanora korstmossen zijn belangrijke componenten van veel ecosystemen, die bijdragen aan de stabiliteit van de bodem, de cyclus van voedingsstoffen en het bieden van leefgebied voor andere organismen. Sommige soorten binnen het geslacht staan bekend om hun tolerantie voor barre omgevingsomstandigheden, waardoor ze veerkrachtig zijn in verschillende habitats, waaronder droge en alpiene omgevingen.

Onderzoekers en lichenologen blijven Lecanora-soorten bestuderen om hun ecologische rollen, taxonomie en potentiële toepassingen beter te begrijpen, zoals het gebruik ervan als bio-indicatoren voor de gezondheid van het milieu.

Habitat

Muurschotelkorst heeft de voorkeur aan kalkrijk gesteente zoals stoeptegels, daken en stoepranden. Deze soort groeit vooral op horizontale oppervlaktes. Hij komt soms ook voor als epifyt op boomvoeten van, vooral, lindes. Het is een crustose korstmos, wat betekent dat het een dunne, korstachtige laag vormt op het substraat waarop het groeit. De thallus (lichaam) van deze korstmos is meestal nauw verbonden met rotsen, muren of andere harde oppervlakken. Het komt vaak voor in stedelijke omgevingen, groeiend op betonnen muren, stenen constructies en andere door de mens gemaakte oppervlakken. Het vermogen van Lecanora muralis om te gedijen in stedelijke gebieden maakt het een veel voorkomend gezicht in veel steden. Misschien groeit het zelfs op de stoep voor je deur of op de gevel van je huis.

Net als andere korstmossen speelt Lecanora muralis een rol in ecologische processen, waaronder het bijdragen aan bodemvorming en de cyclus van voedingsstoffen. Korstmossen staan ook bekend om hun gevoeligheid voor luchtvervuiling.  

Als u muurschotelkorst in een landelijke of in een stedelijke omgeving tegenkomt, zult u het unieke uiterlijk en het vermogen om zich aan verschillende omgevingen aan te passen, waarderen.

Gelijkaardige soorten

Volgroeid  is deze soort nauwelijks te verwarren met andere soorten. Minder goed ontwikkelde exemplaren die nauwelijks lobben hebben kunnen verward worden met de Geelgroene schotelkorst ( Lecanora polytropa ).

Morfologie (kenmerken)

• Thallus geelgroen tot grijsgroen
• Lobben vertakken naar het einde toe
• Geen soralen
• Geen isidiën
• Apotheciën vaak aanwezig
• Apotheciën geelgroen en tot 3mm groot
• Reactie met P+: geel of negatief

Meer uitleg over bovengenoemde kenmerken is te vinden in deel 1 en deel 2

Een uitgebreide beschrijving van de kenmerken is te vinden in Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Muurschotelkorst

Gebruik

Historisch gezien zijn sommige korstmossen, waaronder bepaalde soorten binnen het geslacht Lecanora, door verschillende culturen voor verschillende doeleinden gebruikt. Korstmossen, waaronder Lecanora muralis, worden tegenwoordig niet zo vaak meer voor praktische doeleinden gebruikt. Ze hebben over het algemeen beperkte economische of industriële toepassingen vergeleken met andere organismen.

Het is belangrijk om voorzichtig te zijn en de juiste kennis te hebben met betrekking tot traditioneel gebruik van korstmossen, omdat sommige giftig kunnen zijn of stoffen kunnen bevatten die schadelijk zijn voor mens of dier. Bovendien wordt, vanwege hun gevoeligheid voor milieuvervuiling, het oogsten van korstmossen uit stedelijke gebieden ten zeerste afgeraden.

Bronnen en meer informatie

https://www.micropia.nl/nl/ontdek/microbiologie/Korstmossen/

https://nl.wikipedia.org/wiki/Muurschotelkorst

https://waarnemingen.be/species/18420/

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=30531