2 februari 2024

Korstmossen (deel 9) – Bekermos

Herken je ook dat moment waarop je een tweeling bijna niet uit elkaar kunt houden? Laat staan drielingen. Ze lijken op elkaar als twee erwten in een peul, toch? Maar wacht, wat dacht je van korstmossen? Die zijn geen tweelingen, nee, dat zijn twintiglingen – als dat woord al bestaat.

Stel je voor, je loopt over het trottoir, kijkt op een vensterbank, staart naar een muur of begluurt een lantaarnpaal, en daar zijn ze, de korstmossen. Ze lijken allemaal op lang verloren tweelingbroers, tot je ze onder de loep neemt. En ja, die loep mag je letterlijk nemen. Het is een beetje zoals met sneeuw: je ziet duizenden sneeuwvlokken die als identieke tweelingen naar beneden dwarrelen, maar geen twee zijn hetzelfde. De natuur heeft blijkbaar een zwak voor grappen en grollen.

Dat is gewoon de wilde kant van biodiversiteit. Soms moet je bijna een doorgewinterde lichenoloog zijn – voor de woordspelletjesliefhebbers onder ons – om deze korstmossen uit elkaar te houden. Het is als een biologisch puzzelspel waar de natuur graag de regels bepaalt.

Ondanks dat de Nederlandse naam ‘korstmossen’ – ach, wat maakt een naam eigenlijk uit? – doet denken aan een korstvormige groeiwijze, gedragen veel korstmossen zich als ware diva’s met bladvormige en struikachtige allure. Die eigenwijze exemplaren hebben we al eens uitvoerig besproken in eerdere artikelen. Want in elke familie heb je altijd van die buitenbeentjes, de rebellen onder de korstmossen, als je wilt.

En als je dacht dat korstmossen altijd keurig de korstige regels volgen, think again! Er zijn haarvormige korstmossen die net lijken alsof ze zo uit een hip kapsalon komen, en geleivormige korstmossen die je bijna een lepel en kommetje aanreiken om van te snoepen.

Ook in de stad kom je deze variëteit aan groeivormen tegen alsof de natuur een modeshow organiseert. En dan hadden we het nog niet over de fotogenieke manier waarop bekermossen en heidestaartjes zich presenteren. Deze jongens, laten we eerlijk zijn, creëren de meest bizarre drinkbekertjes en hebben ‘staartjes’ waar zelfs een haarstylist jaloers op zou zijn. Korstmossen zijn de ware rocksterren van het plantenrijk!

Bekermossen

Bekermossen manifesteren zich, in overeenstemming met hun benaming, door de vorming van ‘bekers’ of – wetenschappelijk gezien – ‘podetiën’. Deze podetiën vertegenwoordigen in feite de verticale structuren die oprijzen uit het korstlichaam. Ze bestaan uit twee delen: een horizontale component dat doorgaans de vorm aanneemt van een matje bestaande uit grijsgroene schubjes, en een verticaal deel dat gevormd wordt door de oprijzende podetiën.

Een soort biologische bouwprojecten, maar dan met een vleugje ‘magie’!

Er zit een uitgekiende strategie achter deze bekertjes. Als ze hoog genoeg zijn en er goed uitzien, dan gaan ze helemaal Hollywood en ontwikkelen ze vruchtlichamen waar sporen uit voortkomen. Deze sporen worden met de wind verspreid alsof ze de hoofdrol spelen in een ‘luchtige’ komedie.

Maar hier komt het genie: door die sporen net een centimeter hoger te positioneren dan de begane grond, gedragen ze zich als ware diva’s en verspreiden ze zich beter dan roddels in het kapsalon.

Er bestaan een aantal verschillende soorten bekermossen. Ze hebben allemaal sprekende namen. Wat denk je van het kopjesbekermos (Cladonia fimbriata) en het frietzakbekermos (Cladonia humilis). Botanici die de korstmossen boven de doopvont hielden hadden duidelijk een goed gevoel voor humor!

Kopjesbekermos

Het kopjesbekermos gedijt op diverse oppervlakken zoals schors, rieten daken, houten hekjes en zelfs in de vochtige voegen tussen stoeptegels. Met een loep worden talloze schubjes zichtbaar, waarmee het korstmos zich op de grond uitbreidt.

Frietzakbekermos

Maak kennis met de ‘frietzakbekermos’ (Cladonia humilis) – de stoere straatartiest onder de korstmossoorten! Hij trotseert de stenen stadsjungle en vormt kopjes die dieper zijn dan je favoriete patatzak. De grondschubben zijn zo stevig dat ze bijna kunnen doorgaan voor echte blaadjes. Hoewel hij af en toe de stoep bezoekt, is zijn hart echt bij de muurkantjes, waar hij lekker ongestoord kan chillen en groeien.

Dit mos is als een groene kampioen in de stad, een sprinter onder de korstmossen. Hij geeft niet zomaar op tussen de supersnelle groeiers in graslanden en op harde plekken. Soms wordt hij overtroefd door andere planten, maar geef hem een stoepsteen of een muurkantje (waar zelfs weinig plantensoorten kunnen overleven), en hij voelt zich helemaal in zijn element. Het is een echte ‘frietzakfeest’ voor dit stoere korstmos.

Deze prachtige foto’s danken we Maarten Trybou . De geweldige foto’s op zijn website Natuurvertelsels zijn een streling voor het oog. Bovendien is Maarten ook een geboren verteller. Onze dank voor de toestemming om zijn foto’s te mogen gebruiken. We bevelen zijn website ten zeerste aan.

Wil je meer weten over de andere bekermossen en korstmossen in Nederland? In de nieuwe Veldgids Korstmossen staan alle Nederlandse soorten beschreven