8 februari 2024

De hazelaar – Corylus avellana

Eén van de eerste bloeiende struiken is de hazelaar. Ze staan – zeker met het zachte weer van de afgelopen dagen – volop in bloei. Ik vond enkele mooie exemplaren aan de voet van de Poertoren te Brugge, maar ze zijn beslist ook in andere plantsoenen te vinden.

Naamgeving

De naam Corylus komt van het Griekse korys, wat helm betekent. De noot zit in het schutblad als een hoofd in een helm… De soortnaam Avellana verwijst naar de Italiaanse stad Avelino, wat van oudsher een centrum van hazelnotenteelt is.

Bestuiving

Vanaf januari komen de kenmerkende mannelijke, zonnige katjes tevoorschijn, maar heb je al een glimp opgevangen van de vrouwelijke bloemen? Ze zijn zo schattig klein! Net als kleine knopjes waar de schattige rode stempels uit steken. Je moet echt je ogen goed de kost geven om ze te spotten. Het zijn deze betoverende rode, vrouwelijke bloemen die zich ontwikkelen tot de heerlijke hazelnoten waar we zo van houden!

De hazelaar is eenhuizig. Dat betekent dat er zowel mannelijke als vrouwelijk bloemen op de struik voorkomen. Maar ze bloeien niet tegelijk. Op die manier wordt zelfbestuiving voorkomen.

De mannelijke bloemen laten hun pracht zien voordat de vrouwelijke bloemen tot bloei komen! Het is een briljant spel van timing, want doordat de planten niet synchroon bloeien, ontstaat er ruimte voor kruisbestuiving. Om een overvloedige oogst van hazelnoten in het najaar te garanderen, is het dus slim om verschillende exemplaren bij elkaar te planten. Zo creëer je een waar paradijs voor deze heerlijke noten!

Met hun vroege bloei in het voorjaar straalt de hazelaar al snel een onafhankelijk karakter uit, want hij heeft geen hulp nodig van bestuivers om zich voort te planten. De wind neemt de rol van bestuiver op zich, wat een opwindend spektakel oplevert! Deze prachtige boom hoeft geen insecten te verleiden voor zijn voortplanting, daarom zijn de vrouwelijke bloemen subtiel en bescheiden, en laten ze geen verleidelijke nectar vrij. Het is een meesterlijk staaltje van natuurlijke efficiëntie!

De overvloedige pollen aan het einde van de winter zijn een welkome traktatie voor onze hardwerkende honingbijen! Maar wist je dat de hazelaar voor hommels en wilde bijen niet zo interessant is? Desalniettemin zijn we allemaal bekend met de heerlijke hazelnoten, boordevol vitamines en plantaardige vetten. Ze zijn niet alleen perfect om mee te bakken of in salades te gebruiken, maar de olie die uit hen wordt geperst, vindt ook zijn weg naar parfums en olieverf. En laten we de onweerstaanbare hazelnootpasta’s niet vergeten waar we allemaal van houden! De hazelaar is echt een schatkist van smaak en veelzijdigheid!

Ze worden door eekhoorntjes en vogels – vooral gaaien, spechten en boomklevers –gegeten en verspreid.

Heilige struik

In de Oudheid was de hazelaar geen gewone struik – nee, hij was een ware rockster onder de planten! Volgens de Griekse mythologie, toen de wereld in totale chaos verkeerde en mensen voortdurend in de clinch lagen, voelden de goden zich geroepen om in te grijpen. Enter Zeus, de grote baas van de goden, die zijn zonen Hermes en Apollo op een missie stuurde met speciale cadeautjes. Apollo kreeg een schild van een schildpad, waarmee hij een epische lier fabriceerde. Maar wat kreeg Hermes, de snelle en sluwe boodschapper? Een simpele hazelarentwijg, maar wat voor een! Het had de magische kracht om harten te kalmeren en vrede te brengen tussen ruziënde zielen. Die wonderlijke twijg, opgefleurd met twee vleugels en twee slangen, werd uiteindelijk bekend als de caduceus of de staf van Hermes. Wie had gedacht dat een bescheiden hazelaartakje zoveel vrede en harmonie kon brengen? Lang leve de hazelaar, de ultieme vredestichter in plantenvorm!

Zelfs de Germanen hadden een zachte plek voor de hazelaar! Ze droegen deze heilige struik op aan niemand minder dan Thor himself, de god van de donder en de bliksem. En alsof dat nog niet genoeg is, maakte de hazelaar ook deel uit van de Keltische mythologie, waar hij symbool stond voor kennis, wijsheid en pure levenskracht. Zowel bij de Kelten als bij de Germanen was de hazelaar doordrenkt met magie, alsof hij rechtstreeks uit een betoverd sprookje was gestapt. Geen wonder dat deze struik een hoofdrol speelde in talloze Europese volksverhalen – hij was gewoonweg te magisch om te negeren

Symboliek

De hazelnoot is, zoals andere noten, in heel wat tradities een symbool van vruchtbaarheid. Bij huwelijken deelde men bijvoorbeeld de noten uit als symbool voor een rijke kinderzegen. Een handvol hazelnootjes op zak brengt geluk. Een oud volksgeloof zegt dat men in de kerstnacht, klokslag twaalf uur, bij een hazelaar een tak kan vinden, die wat men ermee aanraakt in goud verandert. En wil je voorspellende dromen hebben? Slaap dan onder een hazelaar. Makkelijker gezegd dan gedaan…

De hazelaar zou ook tegen bliksem en onweer beschermen. Niet alleen Germaanse volksstammen, ook Bosnieërs geloven dit, en schuilen daarom bij onweer bij voorkeur onder een hazelaar. Dit volksgeloof herinnert aan de sterke verbondenheid met de Germaanse god van de bliksem.

Marialegende

Een Vlaamse Marialegende voegt een vleugje christelijk geloof toe aan een oud, heidens volksgeloof dat de hazelaar beschouwt als een bescherming tegen de bliksem. Volgens deze legende gebeurde het volgende: “Toen Maria voor het eerst met het kind Jezus ging wandelen, barstte er een hevig onweer los. Zonder te weten waarheen ze moest gaan, zocht ze haar toevlucht in dicht struikgewas en vond onder een hazelaar een schuilplaats. Sinds die dag wordt de hazelaar als heilig beschouwd en zal de bliksem hem nooit treffen.”

Magie

Stel je voor: tijdens een rustige wandeling kom je plotseling een samenkomst van een hazelaar, een appelboom en een meidoorn tegen. Als dit magische trio zich voor je ontvouwt, ben je werkelijk gezegend, want volgens de overlevering vormen deze bomen samen een poort naar een betoverende wereld.

Voor degenen onder ons die zichzelf beschouwen als feeën, tovenaars of heksen, is het geen geheim dat een goede toverstaf onmisbaar is. En wist je dat er aan het maken ervan specifieke eisen worden gesteld? De toverstaf moet worden gesneden uit de takken van een eenjarige hazelaar, precies op de eerste woensdag van de maand tussen elf uur ’s middags en middernacht, terwijl je geheime formules mompelt. Het mes moet gloednieuw zijn en het snijden moet omhoog gebeuren. En dan komt het zegenen van de toverstaf, met de woorden “Agla” aan de onderkant, “On” in het midden en “Tetragrammaton” bovenaan, terwijl je plechtig uitroept: “Conjuro te cito mihi obedire. Venias per deum sanctum.” (Ik bezweer je mij snel te gehoorzamen. Dat je kome door de levende god, de ware god, de heilige god). Geen wonder dat ik nooit tot tovenaar ben uitgegroeid!

Maar maak je geen zorgen, hazelaartakken bieden zelf bescherming tegen hekserij en betoveringen. Ik zal je de details besparen, maar je kunt ze – samen met vele andere boeiende toepassingen – vinden in het boek “Compendium van rituele planten.” Oh, wat een wonderbaarlijke wereld!

Wichelroede

De wichelroede van de roedeloper op zoek naar een bron, metaal of een schat, was van oudsher een gevorkte hazelarentak. Voor de zeventiende eeuw werden roeden van de hazelaar niet alleen gebruikt voor het opsporen van water of verborgen schatten, maar ook van dieven en moordenaars.

Culinair

Hazelnoten, die kleine powerhouses van voedingsstoffen, zijn rijk aan vitamine E en bevatten gezonde, onverzadigde vetzuren die goed zijn voor je hart. Maar laten we het hebben over het meest geliefde hedendaagse product: hazelnootpasta! Een ware traktatie voor de smaakpapillen die ons doet watertanden met elke heerlijke hap.

Turkije, het land van overvloedige smaken, is de trotse grootproducent van deze knapperige noten. Historische en archeologische gegevens onthullen dat de teelt van hazelnoten al in de glorieuze dagen van het Romeinse Rijk van groot belang was.

Kun je je voorstellen dat hazelaarbladeren een hele nieuwe wereld van culinaire ontdekkingen bieden? De jonge blaadjes kunnen worden gebruikt om een revitaliserende thee te zetten of om een verrassende spinazieachtige variant te maken. Hun aardse smaak voegt een onmiskenbaar uniek element toe aan gerechten, waardoor ze een heerlijke en verfrissende twist krijgen.

Medicinaal

Volgens de Duitse mystica Hildegard von Bingen wordt de hazelaar beschouwd als meer koud dan warm en speelde hij geen grote rol in de plantengeneeskunde. Toch deelt ze een interessant recept tegen mannelijke onvruchtbaarheid, waarin pepers en hazelnoten een rol spelen… Gelukkig hebben vele oude volksgeneeskundige recepten de tand des tijds doorstaan. In moderne kruidengeneeskunde worden hazelaarbladeren nog steeds gebruikt om de bloedsomloop te stimuleren en de galafscheiding te bevorderen. Zo blijft de hazelaar, ondanks zijn bescheiden rol in de klassieke geneeskunde, een interessant en nuttig ingrediënt in de wereld van kruidenremedies.

Opmerking: Wees altijd voorzichtig als u zonder kennis van zaken gebruikt maakt van planten. Laat u begeleiden door een deskundig herborist(e) of arts. Lees ook onze disclaimer onderaan deze pagina.