Zandraket Archieven - Stadsplanten

15 maart 2024

Zandraket – Arabidopsis thaliana

Langs de steegjes en tussen de gevels van de stad fladdert de zandraket vrolijk rond. Het is zo’n onopvallend wezentje dat je het gemakkelijk over het hoofd ziet als je last hebt van ‘plantenblindheid’, hoe alomtegenwoordig het ook is. Met zijn kleine bladrozet en een paar ondeugende bloemstengeltjes is hij een echte stadscowboy.

De zandraket, een import van de zonnige landen rond de Middellandse Zee, voelt zich hier helemaal thuis. Hij is perfect aangepast aan het stadsleven, net als een geboren en getogen local. En zoals de naam al doet vermoeden, gedijt hij het beste in een beetje zanderige bodem. Dus als je in de stad op zoek bent naar deze plant, houd je ogen op de grond gericht. De meeste kans heb je langs een gevelrij, op de stoeprand of op een oude, verweerde muur. Al is een ietwat verwaarloosd plantsoentje ook een habitat dat zijn voorkeur geniet.

Naamgeving

De naam van deze plant is bijzonder. Nu zullen de meeste mensen bij een raket in de eerste plaats denken aan de vliegende raketten van Nasa, maar daar heeft de zandraket niets mee te maken. Arabidopsis verwijst naar Arabië (Arabis komt van arabia, waarschijnlijk is dit een verwijzing naar de droge situaties waar vele soorten groeien).

De Nederlandse plantennaam raket komt van het Franse roquette, dat is afgeleid van het Latijnse eruca, de naam voor een koolplant. Thaliana is genoemd naar de Duitse arts en botanicus Johannes Thal (1542-1583).

Het zand in de naam ligt voor de hand: de open droge zandgrond waar het gemakkelijk groeit.

Beschrijving

De zandraket, eenjarig en behorend tot de Kruisbloemenfamilie (Brassicaceae), kenmerkt zich door bloemen met vier witte kroonblaadjes die een kruis vormen. Na de bloei vormen zich dunne, langwerpige vruchten, bekend als hauwen, die schuin uitsteken. Tijdens de vruchtzetting vertonen de bladeren vaak een rode tint. Deze plant kiemt in de herfst, vormt dan een kleine rozet en in het vroege voorjaar schieten rechtopstaande stengels met trossen witte bloemen uit deze rozet. Tegen de zomer volgt het afsterven van de plant.

Binnen de kruisbloemenfamilie komt een aantal soorten voor met witte bloemen. Een van deze soorten is Zandraket. In bloei is Zandraket redelijk uniek te noemen vanwege de tengere groeiwijze, het platte bladrozet en de vrij kleine bloemen met de afgeronde kroonblaadjes.

De witte kroonbladen zijn doorgaans klein, ongeveer 2 mm lang. Meestal zijn er slechts vier meeldraden aanwezig, wat afwijkt van het normale aantal van zes. De bloemen ondergaan meestal zelfbestuiving, waarbij de bovenstandige vruchtbeginsels uitgroeien tot hauwen van 2-3 cm groot. Deze hauwen zijn rond van vorm en bevatten kleine zaden. Vaak vormen de steel en de hauw samen een lichte hoek ten opzichte van elkaar.

De spil van de tros buigt zich bij regen en ’s nachts neer om de bloemen tegen het indringen van vocht te beschutten.

De meerderheid van de bladeren bevindt zich onderaan, gegroepeerd in een wortelrozet. Deze bladeren variëren van eirond tot lancetvormig en hebben geen insnijdingen. Ze zijn bedekt met haren die zichtbaar zijn onder een loep, waaronder zowel enkele als vertakte haren, evenals sterharen. De plant overleeft de winterperiode met behulp van dit rozet.

Voorkomen

Zandraket gedijt op open en zonnige locaties met droge tot matig vochtige omstandigheden. Deze soort wordt vaak aangetroffen op omgewerkte zandgronden en stenige plaatsen. Het komt voor op diverse locaties, waaronder dijken, bermen, open grasland, akkers, plantsoenen, duinen, braakliggende terreinen en ruderale habitatten. Daarnaast groeit zandraket op muren, in heggen, spoorwegbermen, tussen straatstenen, op rotsen en langs oevers. Oorspronkelijk afkomstig uit het Middellandse Zeegebied, heeft deze eenjarige plantensoort zich verspreid naar alle continenten van de wereld.

Wetenswaardig

De zandraket staat bekend als de eerste plant waarvan het volledige genoom in kaart is gebracht en wordt regelmatig gebruikt in uiteenlopende genetische onderzoeken vanwege haar capaciteit om snel meerdere generaties voort te brengen. Met slechts vijf chromosomen en een korte levenscyclus, is de zandraket een ideale plant voor genetisch onderzoek.