16 juli 2024

Akkerkool

Als een plant zijn eigen naam zou kunnen veranderen, dan zou akkerkool misschien de eerste in de rij zijn om dat te doen! In het Engels heet het namelijk “Nipplewort” (tepelkruid). Waarom dat zo is dat lees je verder. Ook in het Nederlands wordt het trouwens hier en daar ’tepelkruid’ genoemd.

Voorkomen

Akkerkool (Lapsana communis) is een plant uit de composietenfamilie (Asteraceae). Zoals haar wetenschappelijk soortnaam al vertelt, is het een heel algemeen voorkomend plantje.

Akkerkool groeit op zowel bebouwde als onbebouwde grond, bijvoorbeeld langs wegen, dijken, in bossen en tegen muren. Het geeft de voorkeur aan schaduwrijke plaatsen.

Naamgeving

Lapsana komt van het Griekse Ia(m)psanè, een bij de Oude Grieken bekende moesplant, die zacht purgerend werkte. Het woord staat in verband met lapadzoo (purgeren). Communis betekent ‘gewoon‘ of ‘algemeen’.

Het woord ‘’kool slaat natuurlijk op het feit dat de plant werd gegeten. Akkerkool is trouwens geen familie van de kool want dat is een kruisbloemige (Cruciferae of Brassicaceae); terwijl de akkerkool een lid is van de de composietenfamilie (Compositae of Asteraceae).

Beschrijving

Er zijn veel soorten onder de composietenfamilie met gele bloemhoofdjes, en ze zijn lang niet allemaal uit mekaar te houden. Maar deze is wel gemakkelijk herkenbaar aan het beperkte aantal lintbloemen in zo’n hoofdje (gemiddeld 13).

Er vormen zich kleine bloemhoofdjes op een vertakte stengel die tot 90 cm hoog kan worden. De bloempjes lijken op miniatuur paardenbloemen en gaan open in de zon. De bloempjes zijn ook vaak gesloten. ’s Ochtends vroeg openen ze zich soms. Dit gebeurt enkel en alleen met zonnig weer en ze sluiten zich altijd bij het aanbreken van de middag.

De bloemhoofdjes van ongeveer 1 cm breed staan op tamelijk lange stelen, waardoor ze samen een pluimvormige bloeiwijze geven, die tamelijk open is.

De bladeren onderaan de plant zijn liervormig, dat wil zeggen ze hebben een grote eindlob en een paar kleine slippen. Samen is dat een veerdelig ingesneden blad. Naar boven toe is de bladvorm ongedeeld meer lancetvormig met een getande rand en bovenaan zijn ze lancetvormig tot lijnvormig.

Akkerkool bloeit van juni tot aan het begin van de herfst. Als hij vervolgens afsterft in de winter, dan sterft hij in zijn geheel af omdat het een eenjarige plant is.

De planten bevatten melksap. Dat is goed te zien als je de stengel doorsnijdt. Dan merk je ook meteen dat de stengel hol is. (zie foto)

Verspreiding

Akkerkool verspreidt zich door zaad, maar afwijkend van zijn familiegenoten (zoals de paardenbloem) hebben de zaadjes geen pappus. Akkerkool heeft dus geen pluisharen om zijn zaad mee te verspreiden via de wind.

Akkerkool lijkt sterk op muursla (Mycelis muralis), maar verschilt ervan door het bijna ontbreken van de haarkroon (pappus). Muursla heeft ook glimmende, kale bladeren die rood aangelopen of donkergroen zijn. De bloemhoofdjes van muursla hebben ook minder lintbloemen, meestal maar vijf.

Voorkomen

Akkerkool is een veel voorkomend onkruid dat in veel delen van de wereld voorkomt.

De soort is eigenlijk minder aan de akker gebonden dan de naam doet vermoeden. Akkerkool komt ook in de stad voor. De plant houdt van omgewerkte grond aan de rand van struwelen en aan bosranden. Maar ik vond ‘m ook al op straat, op de stoep, langs de kant van de weg.
Het wordt beschouwd als een pionierssoort, wat betekent dat het één van de eerste planten is die verstoorde of kale gebieden koloniseert.

Akkerkool wordt soms als invasief beschouwd omdat het zich snel over grote oppervlakten kan verspreiden. De snelle groei en het vermogen om zich zowel seksueel als aseksueel (via wortelfragmenten) voort te planten maken het moeilijk te beheersen.

Is akkerkool eetbaar?

Lapsana communis wordt als eetbaar beschouwd en heeft een lange geschiedenis van gebruik als voedsel- en medicinale plant in verschillende culturen. De jonge bladeren, bloemen en stengels van de plant kunnen allemaal worden geconsumeerd en ze hebben een milde en licht bittere smaak.

De bladeren kunnen worden gebruikt in salades of gekookt als groente, terwijl de bloemen kunnen worden gebruikt als garnering of worden toegevoegd aan soepen en stoofschotels. Sommige mensen gebruiken tepelkruid ook in kruidenthee of als een natuurlijke remedie tegen verschillende kwalen.

In de middeleeuwen verzamelde men akkerkool om het in een heerlijk omelet te gebruiken. Het was een geliefde plukgroente. De jonge bladeren en scheuten werden als spinazie klaargemaakt of gewoon rauw gegeten in salades. Ze werken licht laxerend en hebben een pittige, nootachtige

Akkerkool mag echter alleen in kleine hoeveelheden worden geconsumeerd, omdat het verbindingen bevat die in grote hoeveelheden giftig kunnen zijn.

Medicinaal gebruik

Akkerkool heeft een geschiedenis van gebruik in de traditionele geneeskunde, hoewel het niet zo bekend of uitgebreid bestudeerd is als sommige andere medicinale planten.

De oude Grieken gebruikten het om spijsverteringsproblemen te behandelen, terwijl de Chinezen het gebruikten om ademhalingsproblemen te behandelen. In de traditionele Europese geneeskunde werd het gebruikt als diureticum en laxeermiddel, evenals als remedie tegen hoest en verkoudheid.

In de traditionele volksgeneeskunde werden de bladeren uitwendig gebruikt om kleine wonden, snijwonden en huidirritaties te behandelen. De verse bladeren worden vaak fijngestampt en als kompres aangebracht.

Akkerkool heeft een aantal interessante eigenschappen. Het blijkt bijvoorbeeld verbindingen te bevatten die antioxiderende en ontstekingsremmende eigenschappen hebben. Deze verbindingen kunnen potentiële gezondheidsvoordelen hebben, maar er is meer onderzoek nodig om hun effectiviteit te bepalen.

Bij Pruisische apothekers stond de plant bekend als papillaris (van het Latijnse papilla = tepel). Ze gebruikten de plant bij ontstekingen.

Akkerkool is in de traditionele volksgeneeskunde ook gebruikt als remedie voor huidaandoeningen zoals eczeem en psoriasis. Er wordt aangenomen dat de ontstekingsremmende eigenschappen van de plant roodheid en jeuk kunnen helpen verminderen, hoewel er geen wetenschappelijk bewijs is om deze bewering te ondersteunen.

De plant staat ook bekend om zijn milde diuretische effecten, wat kan helpen bij het bevorderen van urineproductie en mogelijk kan bijdragen aan ontgifting.

In de volksgeneeskunde wordt gesuggereerd dat akkerkool kan helpen bij het stimuleren van de melkproductie bij zogende moeders.

Vroeger werd aangenomen dat het drinken van een thee gemaakt van de bladeren van deze plant kan helpen galstenen op te lossen en de vorming ervan te voorkomen. Ook hiervoor is er echter geen enkel wetenschappelijk bewijs.

Akkerkool was(is) ook een populair ingrediënt in de traditionele Chinese geneeskunde. Er wordt aangenomen dat de plant een verkoelend effect heeft op het lichaam en de symptomen van koorts, keelpijn en hoest kan helpen verlichten.

In cosmetica helpt akkerkoolextract, dat vrije radicalen bestrijdt, de natuurlijke afweer van de huid te stimuleren om haar te beschermen tegen de schadelijke effecten van vervuiling.

Er dient te worden opgemerkt dat er weinig wetenschappelijk bewijs bestaat om het gebruik van akkerkool voor enig medicinaal doel te ondersteunen.

Waarschuwing

Hoewel deze traditionele toepassingen het potentieel van akkerkool in de kruidengeneeskunde benadrukken, is het belangrijk op te merken dat wetenschappelijke studies die deze claims valideren beperkt zijn. De medicinale eigenschappen en effectiviteit van de plant zijn niet goed gedocumenteerd in de moderne wetenschappelijke literatuur, dus het gebruik ervan moet met voorzichtigheid worden benaderd. Raadpleeg altijd een zorgverlener voordat u een kruidenmiddel gebruikt, vooral als u zwanger bent, borstvoeding geeft of andere medicijnen gebruikt.

Waarzeggerij en ritueel gebruik

In sommige culturen werd akkerkool gebruikt als een waarzeggerijmiddel. Men geloofde dat als een persoon een tepelbloem in zijn hand hield en een wens deed, de richting waarin de bloem gebogen zou aangeven of de wens zou uitkomen of niet.

Akkerkool werd vaak geassocieerd met bijgeloof en folklore. In Duitsland wordt bijvoorbeeld aangenomen dat als iemand op een akkerkool stapt, hij pech zal hebben. In sommige delen van Europa werd de plant gebruikt als liefdescharme, waarbij jongeren de plant dragen om een romantische partner aan te trekken.In sommige culturen is akkerkool gebruikt als een symbool van liefde en toewijding. In de traditionele Japanse bloementaal vertegenwoordigt het een “gepassioneerd hart“. De gele bloemen van de plant zouden warmte, hoop en vreugde opwekken, waardoor ze een populaire keuze zijn in bloemstukken en boeketten.

Wetenswaardig

In sommige delen van de wereld is akkerkool ook gebruikt als een natuurlijke kleurstof. De gele bloemen van de plant kunnen worden gekookt om een kleurstof te extraheren die wordt gebruikt om stoffen en textiel te kleuren. Deze praktijk wordt al eeuwen gebruikt in de traditionele textielproductie in delen van Azië en Europa.

Naast het medicinale en culinaire gebruik is akkerkool ook gebruikt voor zijn vezels. De stengels en bladeren van de plant kunnen worden verwerkt om een grove vezel te creëren die kan worden gebruikt om papier, touw en andere materialen te maken. Deze praktijk wordt al eeuwenlang in veel delen van de wereld gebruikt, en wordt vandaag de dag nog steeds toegepast in sommige traditionele ambachten.

Akkerkool staat ook bekend om zijn potentieel als bio-indicator. Bio-indicatoren zijn organismen die informatie kunnen geven over de gezondheid en kwaliteit van een ecosysteem. Omdat de plant gevoelig is voor milieuverontreinigende stoffen zoals zware metalen, kan de aanwezigheid of afwezigheid ervan het niveau van vervuiling in een gebied aangeven.

Samenvatting

Akkerkool is een veelzijdige en waardevolle plant die al eeuwenlang wordt gebruikt vanwege zijn medicinale, culinaire en ecologische eigenschappen. Van zijn potentieel als natuurlijke remedie tot het gebruik ervan als bron van vezels en kleurstof. De gele bloemen en getande bladeren maken het gemakkelijk herkenbaar, en zijn rol in ecologische opvolging en milieumonitoring maakt het een waardevolle plant voor zowel onderzoekers als natuurbeschermers.