12 april 2024

Heermoes (Akkerpaardenstaart) – deel 1

Iedereen heeft de akkerpaardenstaart – zo wordt heermoes ook genoemd – al dikwijls gezien; en zeer waarschijnlijk ook even dikwijls hartsgrondig verwenst. Vooral als u een tuinier bent die de bloemetjes graag allemaal op een rijtje heeft. Herkent u zich daarin? Ja? Geen paniek; daaraan gaan we met dit artikel iets aan doen. Lees verder!

In het voorjaar verschijnen de fertiele, bladgroenloze stengels van heermoes (Equisetum arvense). De infertiele, groene stengels verschijnen ongeveer twee weken later, wanneer de fertiele stengels aan het verdorren zijn. Wie ‘m niet kent kan haast niet geloven dat het om één en dezelfde plant gaat. Heermoes is een plant uit de paardenstaartenfamilie. Die zijn allen gemakkelijk te herkennen aan de gelede stengels, waarbij op de knopen een krans van eveneens gelede zijtakjes staat.

Prehistorische roots

Equisetum komt van het Latijnse equus (paard) en setum (borstel of haren). Veel soorten lijken namelijk op een paardenstaart. Arvense betekent ‘op de akker groeiend’. Het is een lid van de oude groep planten die bekend staat als Equisetaceae, en die een afstamming hebben die teruggaat tot het Paleozoïcum, dat zich uitstrekte van ongeveer 541 miljoen tot 252 miljoen jaar geleden. In het Carboon werden de leden van de paardenstaartenfamilie zo’n 30 meter hoog. De tegenwoordige heermoes haalt een bescheiden 30 tot 60 centimeter Het is één van de oudste plantensoorten. Je zou het een levend fossiel kunnen noemen.

*De fertiele, bladgroenloze stengel van heermoes (akkerpaardenstaart)*

Sporenplant

In tegenstelling tot veel andere kruiden die tot nu toe op deze site besproken zijn, is heermoes geen zaadplant, maar een sporenplant. Heermoes vormt dus geen bloemen. De voortplanting geschiedt door middel van sporen. Maar hij kan zich ook vegetatief voortplanten, want de wortel groeit zo diep dat hij niet uit te roeien is. Elk stukje wortel dat achterblijft groeit weer uit tot een plant.

Habitat

Hij komt voor in delen van Europa, Azië, het Midden-Oosten en Noord-Amerika en heeft een voorkeur voor zure, vooral voedselarme, mineraalarme, vochtige, dichtgeslagen grond én zon. Hij groeit het liefst op vochtig en leemachtig akkerland, langs randen van grasland, op woeste grond en in bermen.

Bijzonderheden

- Stamstructuur: Het meest onderscheidende kenmerk van akkerpaardenstaart is de unieke stengelstructuur. De stengel is hol, verbonden en gesegmenteerd en lijkt op bamboe. De stengelsegmenten staan bekend als internoden. De groene, infertiele stengels hebben een holte die kleiner is dan de een derde van de doorsnede van de stengel. De zijtakken staan in kransen rondom de stengel, die ter plaatse voorzien is van een stengelschede met zes tot twaalf tanden. Het eerste lid van de zijtakken is veel langer dan de bijbehorende stengelschede. Dit is al een belangrijk onderscheid met lidrus (Equisetum palustre). We komen daar verder nog op terug.

- Sporenplant: In het vroege voorjaar verschijnen van deze paardenstaart eerst de stengels met de sporendragers, later verschijnen de ‘gewone’ stengels. De zijtakken zitten in kransen aan de stengels. Een belangrijk kenmerk is de lengte van de leden van de centrale as, die zijn korter dan de eerste leden van de zijtakken. Als de sporen rijp zijn, sterft de stengel af. Daarna verschijnen steriele stengels met vele vertakkingen. Zij staan in kransen om de stengel heen. Deze bestaat uit zes of meer schakels of ribben.

- Hoogte: Veldpaardestaart kan een hoogte bereiken van ongeveer 20 tot 60 centimeter. In sommige gevallen kan het groter worden.

- Vertakking:De plant heeft een vertakkend, bossig uiterlijk met wervelingen van slanke takken die van elk gewricht langs de stengel uitstralen.

- Bladeren:Equisetum arvense mist echte bladeren. In plaats daarvan heeft het kleine, schaalachtige structuren die bij elk gewricht aan de stengel zijn gefuseerd. Deze structuren zijn niet fotosynthetisch en worden niet als echte bladeren beschouwd.

- Spore-producerende kegels: De voortplantingsorgaantjes van de akkerpaardenstaart zijn kegelvormige structuren die een beetje op paddenstoelen lijken. Deze kegels bevinden zich aan de uiteinden van de opschietende stengel en verschijnen eerst.

- Sporenplant: De plant reproduceert zich door sporen in plaats van door zaden. De plant vormt dus geen bloemen.

- Kleur: De kleur van Equisetum arvense kan variëren, maar het is vaak een lichtgroene tot bruinachtige kleur.

- Habitat: Akkerpaardenstaart wordt vaak aangetroffen in vochtige en zandgronden, langs rivieroevers, in moerassen en in andere vochtige omgevingen. Het kan enigszins invasief zijn en staat bekend om zijn vermogen om te gedijen in verschillende bodemgesteldheden.

- Heermoes is voor bepaalde planten giftig. Grassen kunnen niet kiemen in de buurt van heermoes.

Gebruik

Dit kruid was al in de oudheid bekend. De Grieken gebruikten de plant om bloedingen te stoppen, de Romeinen tegen reuma en jicht. Daarna had men eeuwenlang weinig aandacht voor heermoes als geneeskrachtige plant. Door de aanwezigheid van silicium in de oxidevorm, zand dus, kan heermoes gebruikt worden als mild polijst- of schuurmiddel om bijvoorbeeld tin te poetsen. Vandaar dat de naam tinkruid soms gebruikt wordt voor de plant. Dat ga ik beslist eens proberen!

Een aftreksel van de bladeren kan men gebruiken voor het versterken van de conditie van planten, waardoor zij minder vatbaar zijn voor aantastingen van plantenziektes of ongedierte. Kiezelzuur verstevigt de celstructuur van blad en stengel, waardoor het insecten minder gemakkelijk lukt om het bladoppervlak te vernielen. Het besproeien met een infusie van heermoes helpt tegen echte en valse meeldauw. Hiervoor moet je de bladeren ca. 20 minuten koken, laten afkoelen en je planten besproeien.

Verwenst onkruid of waardevolle medicinale plant?

Hier zijn enkele van de traditionele medicinale toepassingen van Heermoes. In deel 2 komen we uitvoeriger terug op de medicinale toepassingen van dit kruid. Daarover schreef onze medewerkster Andrea Bleeker een bijzonder interessante bijdrage. Wordt dus vervolgd.

- Diuretische eigenschappen: Paardenstaart heeft diuretische effecten, wat betekent dat het de urineproductie kan verhogen. Deze eigenschap heeft geleid tot het gebruik ervan in de traditionele geneeskunde voor aandoeningen die verband houden met vochtretentie en oedeem.

- Wondgenezing: Bij sommige traditionele toepassingen van paardenstaart wordt het lokaal aangebracht op wonden en huidaandoeningen.

- Botgezondheid: Het hoge siliciumgehalte in paardenstaart wordt verondersteld gunstig te zijn voor de gezondheid van de botten.

- Ontstekingsremmende effecten: Paardestaart wordt van oudsher gebruikt vanwege zijn potentiële ontstekingsremmende eigenschappen.

- Gezondheid van de urinewegen: Vanwege de diuretische eigenschappen wordt paardenstaart traditioneel gebruikt om de gezondheid van de urinewegen te ondersteunen.

- Antioxidanten: De plant bevat antioxidanten. Aangenomen wordt dat antioxidanten bijdragen aan de algehele gezondheid en cellen beschermen tegen schade.

Disclaimer

Het is belangrijk om te benadrukken dat – hoewel heermoes een lange geschiedenis van traditioneel gebruik heeft – wetenschappelijk bewijs m.b.t. de werkzaamheid, vaak beperkt is. Bovendien bevat paardenstaart bepaalde bestanddelen die, in grote hoeveelheden, giftig kunnen zijn. Daarom is het van cruciaal belang om een gekwalificeerde zorgverlener te raadplegen voordat u paardenstaart gebruikt, vooral als u zwanger bent, borstvoeding geeft of andere medicijnen slikt.

Lees daarom ook de disclaimer die u elders op de website vindt.