Wilde planten in de stad
Brugge mag dan wereldberoemd zijn om zijn chocolatiers, maar geloof me: de bakkers doen er niet voor onder. De beste van allemaal bevindt zich op welgeteld 420 stappen van mijn voordeur – een zalige afstand, met drie voordelen die ik u niet wil onthouden: 1) De …
Uiteraard koos mijn verkoudheid het weekend uit om toe te slaan – perfecte timing, zoals altijd. Geen neuspray te vinden, geen zakdoekje in de buurt, alleen ik en een steeds drukkender hoofd. Dus werd het improviseren met wc-papier en warme thee, tot de maandagochtend de …
Zodra de zon zich zo uitbundig laat zien als de voorbije dagen, lijkt de natuur haast te jubelen van vreugde. Alles komt in beweging: kruiden schieten als pijlen uit de grond en vroege bloeiers toveren van de ene dag op de andere een levend palet van kleur op onze straten en pleinen.
Wat vooral in het oog springt, zijn de talloze kleine, witte bloempjes die zich in deze tijd van het jaar massaal aandienen: het elegante kandelaartje, de bescheiden vroegeling, de frisse kleine veldkers en de frele zandraket. Maar ook hun kleurrijke kompanen laten zich niet onbetuigd: paarse dovenetel, de gele flamboyantie van stinkende gouwe, de vrolijke paardenbloem, de tedere pinksterbloem, de ranke muurleeuwenbek (foto boven) en de gracieuze bosanemoon dragen allemaal hun steentje bij aan het feest van het ontwaken.
Toch is er één bloem die met kop en schouders boven de rest uitsteekt — de absolute voorjaarsdiva van Brugge: de muurfijnstraal. Alsof ze een geheim pact met de lente heeft gesloten, kiest zij haar moment met onnavolgbare precisie. En dan, als bij toverslag, duiken haar duizenden bloempjes op: in de voegen van kademuren, langs bruggen, tegen gevels — een subtiele explosie van lentelicht. Voor mij zijn zij de ware herauten van het nieuwe seizoen, een zachte fanfare die fluistert: de lente is hier.
Op straat begint de lente al met een waar spektakel. Terwijl de zon uitbundig schijnt poppen vier echte snelheidsduivels al op: het klein kruiskruid, de stinkende gouwe, de muurfijnstraal en het charmante herderstasje. Klein kruiskruid – Senecio vulgaris Het klein kruiskruid (foto bovenaan), dat met …
Ik koos bewust voor de titel ‘fijnstraal’ omdat er in Vlaanderen meerdere soorten fijnstraal groeien die vaak sterk op elkaar lijken en soms lastig van elkaar te onderscheiden zijn. Toch zijn er twee familieleden die eruit springen, dankzij hun opvallende grote lintbloemen: de muurfijnstraal (Erigeron karvinskianus) en …
Tijdens een recente wandeling door het betoverende Brugge besloot ik iets anders te doen: “Waarom niet eens de meest voorkomende wilde planten in de stad vastleggen en een top tien samenstellen?” Maar eerlijk is eerlijk… dat bleek nog een hele uitdaging! Niet omdat er een tekort was aan wilde planten—verre van dat. De overvloed ervan maakte het juist lastig om een selectie te maken. Hier gaan we…
Eén plant springt er zó uit dat hij buiten categorie valt: straatgras. Dit plantje is werkelijk overal te vinden. De Tadej Pogačar onder de stadsplanten. Die heeft geen concurrentie… Straatgras (Poa annua)
Daarnaast zijn er drie soorten die zonder twijfel een plekje op het podium verdienen. Bovenaan schittert muurfijnstraal (Erigeron karvinskianus), een échte winnaar. De tweede plaats gaat naar Klein glaskruid (Parietaria judaica), en op de derde trede van het podium prijkt muurleeuwenbek (Cymbalaria muralis).
Muurfijnstraal is een relatief recente nieuwkomer in het stedelijk gebied. Toch heeft deze plant een verrassende opmars gemaakt, vooral in Brugge, waar hij zich met flair heeft genesteld op oude kademuren en langs de gevels in het historische stadscentrum. Dit groene wondertje voelt zich blijkbaar helemaal thuis in de stad, want naast Brugge duikt het ook steeds vaker op in Gent en Roeselare, waar het gestaag terrein wint. In andere steden zoals Mechelen bijvoorbeeld zou het nog maar met mondjesmaat voorkomen. We verwachten dat het ook daar algauw aan zijn veroveringstocht begint.
https://www.ecopedia.be/planten/muurfijnstraal
In Vlaanderen wordt het Klein glaskruid beschouwd als een zeldzaam, verborgen juweeltje. Maar dat is zeker niet het geval in Brugge. Het duikt in welhaast elke straat op. Deze bijzondere plant komt vooral voor in de stille hoekjes van oude abdijen en tussen de eeuwenoude stenen van historische stadskernen zoals Ieper, Gent, Kortrijk, Brugge, Mechelen, Lier en Antwerpen.
https://www.ecopedia.be/planten/klein-glaskruid
Hoewel muurleeuwenbek al eeuwenlang deel uitmaakt van het Vlaamse landschap, blijft deze plant ons verrassen. In de afgelopen decennia heeft hij zijn vleugels nog verder uitgeslagen en zijn aanwezigheid flink vergroot. Tegenwoordig is muurleeuwenbek een vertrouwde verschijning in Vlaanderen, met de grootste concentraties in steden—niet geheel onverwacht, gezien zijn voorliefde voor oude muren en stadsmuren.
https://www.ecopedia.be/planten/muurleeuwenbek
Tot daar het makkelijke gedeelte van mijn avontuur. Nu begint de échte uitdaging: een ranglijst opstellen. Maar waarom zou ik het mezelf moeilijk maken? Ik besluit dus om de drie bovenstaande laureaten even buiten beschouwing te laten. Aan het eind van het verhaal zijn er – zoals ook op de recente Olympische Spelen het geval was – een aantal kanshebbers die het net niet haalden. Ze verdienen echt wel hun plekje onder de schijnwerpers, maar we moesten een keuze maken.
Hierna volgt dus een lijst van tien veel voorkomende urbane wilde planten in Brugge. Heel zeker zijn er nog andere soorten die je vaak ‘tegen het lijf loopt’. De volgorde is vrij willekeurig. Het is niet noodzakelijk zo dat de ene soort meer of minder voorkomt dan een andere.
Wie kent ze niet, de paardenbloemen? Hoewel ze in de eerst plaats bewoners zijn van cultuurgraslanden komen ze ook in onze steden frequent voor. Bekend om zijn heldergele bloemen en pluizige zaadhoofden, groeit vaak in trottoirspleten en gazons. Meer informatie over de paardenbloem is te vinden op: https://www.ecopedia.be/planten/paardenbloem
In Vlaanderen is klein kruiskruid uiterst algemeen. Het is een snelgroeiende plant met kleine gele bloemen die vaak in verstoorde grond wordt gevonden, maar het ook in de stad uitstekend naar zijn zin heeft.
https://www.ecopedia.be/planten/klein-kruiskruid
Wereldwijd behoort zwarte nachtschade tot de sterkst verbreide onkruiden. Resistentie tegen sommige herbiciden had een tijdlang tot gevolg dat de plant in veel akkers een dominante positie ging innemen. Ook in de stad merk ik deze plant steeds vaker op. De beklierde nachtschade lijkt er goed op en is vaak enkel te onderscheiden met een plantenloep.
Zwarte nachtschade is een ware pionier, en duikt overal op waar de aarde wordt blootgelegd. Je vindt deze plant op onverwachte plekken: in tuinen, langs verstoorde bermen, op braakliggend terrein, stortplaatsen, aan de voet van muren en zelfs tussen de kieren van straatstenen of dakgoten.
https://www.ecopedia.be/planten/zwarte-nachtschade
Vandaag is herderstasje in Vlaanderen nog altijd een uiterst algemene soort. Het is gemakkelijk herkenbaar aan zijn hartvormige zaaddoosjes. Ooit vroeg een jonge student mij waar hij het Gewoon herderstasje in Brugge kon vinden. Hij had dit namelijk als opdracht meegekregen van zijn leerkracht biologie. Mijn antwoord was even duidelijk als verwarrend: “Overal!” Vandaag is herderstasje in Vlaanderen nog altijd een uiterst algemene soort.
https://www.ecopedia.be/planten/gewoon-herderstasje
Grote weegbree is een typische tredplant die vooral voorkomt op sterk betreden plaatsen zoals randen van paden en straten, ook tussen plaveisel Herkenbaar aan zijn brede, platte bladeren en lange bloeistengels. Het is vaak te vinden in verdichte grond en straatgoten.
https://www.ecopedia.be/planten/grote-weegbree
Gewone melkdistel is in Vlaanderen uiterst algemeen. Met zijn paardenbloemachtige bloemen en melksap is hij vaak te vinden in verstoorde grond, maar ook tegen de gevels in de stad komt hij zeer vaak voor.
https://www.ecopedia.be/planten/gewone-melkdistel
Knopkruid (Galinsoga) is een geslacht uit de composietenfamilie. Er bestaan twee soorten: harig knopkruid en kaal knopkruid. In ieder geval is harig knopkruid vandaag in Vlaanderen een zeer algemene soort en duidelijk de algemeenste van de twee. In welke mate kaal knopkruid mogelijk lijdt onder de concurrentie van harig knopkruid, is niet duidelijk.
https://www.ecopedia.be/planten/harig-knopkruid
https://www.ecopedia.be/planten/kaal-knopkruid
Er zijn een aantal soorten fijnstraal die vaak moeilijk van mekaar te onderscheiden zijn: Canadese fijnstraal, hoge fijnstraal en ruige fijnstraal. We zullen het er later nog uitgebreid over hebben.
Pas in 1990 werd hoge fijnstraal voor het eerst in Vlaanderen waargenomen (Antwerpen), maar wellicht is het pas in de tweede helft van de jaren 90 dat de eigenlijke expansie begonnen is, eerst rond Antwerpen en vervolgens rond Gent. Ondertussen is hoge fijnstraal rond die steden een vrij tot zeer gewone verschijning geworden. Nadien verscheen ze ook rond Brussel, in het zuiden van West- Vlaanderen en plaatselijk ook al talrijk aan de kust (voornamelijk rond de havensteden Oostende en Zeebrugge).
https://www.ecopedia.be/planten/hoge-fijnstraal
Varkensgras is uiterst algemeen in heel Vlaanderen. In de steden is het een echte tredplant. Ze staat op zeer banale plaatsen, zoals voetpaden, randen van wegen, parkeerplaatsen, paden, enz. Varkensgras kan enige zoutinvloed verdragen, maar groeit toch vooral op zoutloze bodems.
Bron: https://www.ecopedia.be/planten/gewoon-varkensgras
In Vlaanderen is gehoornde klaverzuring vrij algemeen. De soort werd al door DODOENS (1554) vermeld. In 1867 vermeldden Thielens en Devos dat deze zuidelijke soort aan het inburgeren was en voorkwam in de omgeving van Brussel, Gent, Doornik en Sint-Truiden.
Tijdens de laatste karteerperiode is het aantal uurhokken sterk toegenomen, vooral in het westen en het midden van Vlaanderen. Ook elders in Europa breidde de soort zich, vooral in de twintigste eeuw, sterk uit.
https://www.ecopedia.be/planten/gehoornde-klaverzuring
Zij haalden het podium net niet: Muursla (Mycelis muralis), Perzikkruid (Persicaria maculosa), Klein streepzaad (Crepis capillaris), Steenkruidkers (Lepidium ruderale) en last but nog least… Stinkende gouwe (Chelidonium majus)
Zondag 16 juni In de stenen jungle van de stad, waar gebouwen de hemel lijken te strelen en auto’s als constante stromen door de straten razen, huist een verborgen schat die vaak over het hoofd wordt gezien: de planten die moedig opduiken tussen de kieren …
“Alles wat de mens nodig heeft voor gezondheid en genezing is door God in de natuur geleverd; de uitdaging van de wetenschap is om het te vinden.” (Paracelsus) Met dit citaat in het achterhoofd ging ik opnieuw – nu al voor de zesde keer – …
Wanneer je door de betoverende straten en langs de schilderachtige kanalen van Brugge wandelt, word je overweldigd door de uitbundige bloei van de muurfijnstraal (Erigeron karvinskianus). Van de vroege lente tot diep in de herfst transformeert deze plant het straatbeeld met zijn delicate bloemen, een kleurrijk spektakel dat nog maar recent in onze streken te bewonderen is.
Oorspronkelijk afkomstig uit het zonovergoten Mexico, vond dit plantje zijn weg naar Europa; mogelijk via een mysterieuze scheepslading.
Zijn naam, muurfijnstraal, verklapt zijn voorkeur voor een stenige ondergrond. Deze plant groeit voornamelijk op vochtige, verweerde muren die aan het water liggen. Hij gedijt zowel op schaduwrijke, stenige plekken als in fel zonlicht. In Brugge bloeit de muurfijnstraal vaak massaal langs gevels en kademuren, waar hij zich moeiteloos in bestaande muurvegetaties vestigt.
Lees ook: https://www.stadsplanten.be/muurfijnstraal-een-parel-op-de-brugse-kroon/
Klik op de foto’s om een grotere afbeelding te bekijken.
Wat een heerlijke verrassing! De eerste zonovergoten dagen van de lente hebben een magische transformatie teweeggebracht in de straten van Brugge. Overal waar je kijkt, schitteren de bloempjes van de muurfijnstraal weer in volle glorie! Dit charmante plantje heeft mijn hart gestolen, en het siert …
Ik schrijf zondag 10 december 2023, en – ware het niet dat ik zonet de Kerstman voor de voeten liep en mijn agenda gecheckt heb om na te gaan of het geen zinsbegoocheling was – je zou je eind oktober of begin november wanen. De …
Omdat ik gisteren een afspraak had bij een tandarts wou ik, gebruik makend van de schaarse opklaringen na de doortocht van storm Ciara, wel eens te voet gaan. Omdat ik – zoals zo vaak het geval is – met het hoofd in de wolken en de ogen speurend naar wilde planten tussen de straatstenen doorstapte, was ik er mij niet van bewust dat ik de verkeerde weg genomen had. Ik was al bijna te laat op mijn afspraak toen ik het door had en besefte dat ik zo snel mogelijk een smal zijstraatje moest inslaan om toch nog op tijd op mijn bestemming aan te komen.
Het is op zo’n momenten dat het onwaarschijnlijke gebeurt. In een oogwenk zie ik boven op een oude, verweerde muur een plant die ik ken uit de bloementuin: grote leeuwenbek! Een echte tuinvlieder die het op dit zonnige stekje best naar zijn zin heeft. Even slaat de twijfel toe. Niet over de identiteit van de plant, maar over de vraag of ik al dan niet de tijd ga nemen om wat foto’s te nemen. “Mijn therapeut loopt niet weg!”, denk ik maar. De grote leeuwenbek uiteraard ook niet, maar de weegschaal helt over in de richting van de plant.
Na een tiental minuutjes zet ik mijn weg verder – het hoofd nog meer in de wolken – en verzin een smoesje om mijn laattijdigheid te verantwoorden.
Wandelend langs de kademuren van de Reie verbaas ik er mij over hoeveel muurfijnstraal nog in bloei staat. We zijn al november ’23 en al sedert het begin van de lente sieren de fijne bloempjes elk muurtje van de stad. Het is een juweeltje waarvan de eerste meldingen in Vlaanderen dateren van het begin van deze eeuw. Het heeft zich in enkele jaren in verschillende steden kunnen verspreiden, vooral in Vlaanderen. Eerst in Brugge, later ook in Gent, Antwerpen, Koksijde, Menen, Roeselare, Veurne… en ongetwijfeld ook in verschillende andere steden.
In de onmiddellijke nabijheid zie ik ook nog een mooie vegetatie van steenbreekvaren. De varen wordt het meest gevonden op oude, vochtige muren die op het noorden zijn gericht. Hij kan slecht tegen droogte en vermijdt plaatsen in de volle zon. Aan de noordkant van de kademuur langs de Grauwwerkersstraat – de kant van het water – vindt hij de ideale habitat.
“Nu moet je er echt vlug vandoor!” zegt een stemmetje in mijn hoofd. Ik zet het op een lopen. Maar wat we verwachten valt zelden voor, wat we het minst verwachten gebeurt meestal…”. Ik verwachtte niet dat ik nog een zeldzame plant op mijn weg zou vinden…Tegen een gevel zie ik enkele algemeen voorkomende varentjes staan, maar daar tussen … een paars bloempje. Huh? Ik ken het niet, dus ga ik ten rade bij mijn goede vriend Obsidentify, en die verzekert mij dat het om hoofdjesverbena (Verbena rigida) gaat, in het wild zeer zeldzaam voorkomend. “Dit moet hier aangeplant zijn”, denk ik. Even checken dus. Ik bel aan. “Neen mijnheer, dit hebben we niet gepland of gezaaid. Dat is hier vanzelf gekomen.” Mijn tandarts moet ondertussen de wanhoop nabij zijn maar ik zweef. Ik leef in een droom. Doordat ik een verkeerde weg had genomen heb ik twee nieuwe plantensoorten gevonden.
Ik overweeg of ik mijn tandarts zal bellen om uit te leggen dat ik niet kan komen omdat ik te veel … tandpijn heb. Mmmm, dat lijkt me toch geen overtuigend argument, dus vervolg ik mijn weg, hopende dat de arme man met de vorige patiënt zoveel werk had dat hij het helemaal niet erg vindt dat ik te laat kom.
Als ik eindelijk op mijn bestemming gekomen ben slaat het noodlot toe! Vlak voor de deur van het huis naast de tandarts groeit, tussen de drempelstenen warempel, een citroenmelisse. “Het kan niet waar zijn!” Vlug neem ik een fotootje en stap binnen bij de arts.
Hij komt onmiddellijk naar me toe. De vorige patiënt is al een klein half uurtje vertrokken.
Weg zijn al mijn verzonnen foefjes. Ik begin dan maar te vertellen over de citroenmelisse:
“Citroenmelisse kalmeert het hart, vertraagt de hartslag, verwijdt de bloedvaten en verlaagt de bloeddruk. Op die manier kun je citroenmelisse gebruiken bij hartkloppingen, een hoge bloeddruk door stress, spanningshoofdpijn, migraine, maar ook bij oorpijn en tandpijn”, zeg ik.
“Ga maar zitten”, antwoordt hij een beetje nors, “ik ga uw tand eerst verdoven”.
Niet iedereen gelooft in de kracht van wilde planten…
Mijn zondagse stadswandeling door Brugge had weer enkele aangename verrassingen in petto. Muurfijnstraal Reeds van het begin van de lente bloeit de muurfijnstraal (Erigeron karvinskianus) op de kademuren langs de Reie te Brugge, en zoveel maanden later – we zijn bijna eind oktober – staan …
