Wilde planten in de stad
Zodra de zon zich zo uitbundig laat zien als de voorbije dagen, lijkt de natuur haast te jubelen van vreugde. Alles komt in beweging: kruiden schieten als pijlen uit de grond en vroege bloeiers toveren van de ene dag op de andere een levend palet …
Op straat begint de lente al met een waar spektakel. Terwijl de zon uitbundig schijnt poppen vier echte snelheidsduivels al op: het klein kruiskruid, de stinkende gouwe, de muurfijnstraal en het charmante herderstasje. Klein kruiskruid – Senecio vulgaris Het klein kruiskruid (foto bovenaan), dat met …
In een prachtig landschap dat op de luiken doorloopt, wordt Christus door Johannes gedoopt, het begin van Christus’ geestelijke ambt op aarde. Boven hem zweeft de duif van de Heilige Geest, en daarboven zegent God de Vader het tafereel met de woorden: ‘Dit is mijn Zoon, mijn veelgeliefde, in wie Ik welbehagen heb.’
In het schilderij “Het doopsel van Christus” (ca. 1502-1508) van Gerard David worden verschillende soorten wilde planten afgebeeld in een weelderig landschap langs de rivier de Jordaan, waar Johannes de Doper Christus doopt. Gerard David, bekend om zijn aandacht voor natuurlijke details, schilderde diverse planten die realistisch en nauwkeurig weergegeven zijn.
De symbolische betekenis van de doop wordt afgebeeld door planten met reinigende eigenschappen op de voorgrond. De klaproos bijvoorbeeld staat voor de dood van Christus, terwijl de paardenbloem, prominent in het midden, verwijst naar zijn Verrijzenis. Dit komt omdat de paardenbloem rond Pasen bloeit. Na de bloei verspreiden de witte pluizen haar zaadjes, die elders nieuw leven laten ontstaan.
De Vlaamse Primitieven gebruikten planten en bloemen niet alleen voor esthetiek, maar als diepgewortelde symboliek die de spirituele en religieuze boodschappen van hun schilderijen versterkte.
Is dit een akelei? Suggesties zijn welkom! Het lijkt erop dat de plant op dit detail uit het schilderij Doopsel van Christus van Gerard David mogelijk de Akelei (genus Aquilegia) is. De plant in dit detail heeft dunne, langwerpige bladeren en bloemvormen die typerend zijn voor de akelei, met donkergekleurde bloemen en lichte middens.
Deze plant staat vaak symbool voor de Heilige Geest of voor nederigheid, wat goed past bij het thema van het doopsel.
Omdat de akelei soms uit vijf bloemblaadjes bestaat die als duiven worden geïnterpreteerd, werd de bloem een symbool voor de Heilige Geest, vooral in kunstwerken van de middeleeuwen en de renaissance.
De vorm van de bloem, die naar beneden wijst, symboliseert ook een buiging of eerbied, wat symbool staat voor bescheidenheid en devotie.De akelei komt soms voor met drie blaadjes of bloemen in één groep, wat kan verwijzen naar de Heilige Drievuldigheid (Vader, Zoon, en Heilige Geest). Dit kan worden gebruikt om het goddelijke mysterie van de Drievuldigheid in een visuele vorm te symboliseren.
Het lelietje-van-dalen staat symbool voor zuiverheid en maagdelijkheid, en wordt vaak geassocieerd met de Maagd Maria. De witte bloemetjes worden gezien als representatie van Maria’s zuivere en smetteloze aard.Door zijn kleine formaat en eenvoudige, maar mooie bloemetjes symboliseert het lelietje-van-dalen ook nederigheid. Het werd een passende metafoor voor de deugdzame levenshouding die werd geprezen in de christelijke traditie.
In christelijke kunst verwijst het lelietje-van-dalen naar de opstanding en de hoop op het eeuwige leven. Omdat het in de lente bloeit, werd het een symbool van nieuwe levenscyclus en het opstaan uit de dood.
Het lelietje-van-dalen werd ook gezien als een verwijzing naar Christus zelf, die, ondanks zijn goddelijke aard, naar de Aarde kwam in een nederige vorm en leed voor de mensheid. Het bloemmotief benadrukt zijn mededogen en dienstbaarheid en versterkt de devotionele boodschap in het schilderij.
De witte papaver (slaapbol) heeft een bijzondere symbolische betekenis in de schilderijen van de Vlaamse Primitieven. Deze bloem wordt vaak geassocieerd met slaap, dood en het hiernamaals. In de middeleeuwse christelijke iconografie verwees de slaapbol naar de tijdelijke aard van het sterfelijke leven en de hoop op eeuwige rust. In combinatie met andere bloemen of symbolen, zoals de passiebloem of bloedrode rozen, benadrukte de (rode) papaver Christus’ lijden en offer.
Tegelijkertijd kan de witte kleur van de bloem ook reinheid, vrede en de hoop op een nieuw begin symboliseren.
De Vlaamse Primitieven gebruikten planten en bloemen niet alleen voor esthetiek, maar als diepgewortelde symboliek die de spirituele en religieuze boodschappen van hun schilderijen versterkte.
De aardbei heeft een rijke symboliek in de schilderijen van de Vlaamse Primitieven, waar ze vaak voorkomt in religieuze en allegorische contexten. Haar groeiwijze en kenmerken worden gekoppeld aan belangrijke christelijke waarden.
Omdat de aardbei laag bij de grond groeit, staat ze symbool voor nederigheid en bescheidenheid, deugden die verwijzen naar de deemoed van heiligen. Tegelijkertijd wordt de vrucht gezien als een “hemelse vrucht”, die de zoetheid en harmonie van het paradijs vertegenwoordigt. In tuin- en paradijsscènes symboliseert ze de volmaaktheid van de schepping.
De aardbei wordt soms geassocieerd met de Maagd Maria: de rode vruchten weerspiegelen haar lijden, terwijl de witte bloemen haar reinheid vertegenwoordigen. Daarnaast kan de plant, met haar combinatie van bloemen, bladeren en vruchten, verwijzen naar de Heilige Drie-eenheid.
Tot slot staat de aardbei ook voor de vergankelijkheid van aardse geneugten en benadrukt ze de beloning van een vruchtbaar en deugdzaam leven. Als onderdeel van zorgvuldig uitgewerkte natuurdetails versterkt de aardbei zowel de esthetiek als de spirituele boodschap van deze schilderijen.
De boterbloem heeft in de schilderijen van de Vlaamse Primitieven een subtiele symbolische betekenis, gebaseerd op haar eenvoudige schoonheid en groeiwijze. Ze staat symbool voor nederigheid en bescheidenheid, en kan in een christelijke context verwijzen naar de deemoed van Maria, heiligen of gelovigen.
Haar heldergele kleur wordt geassocieerd met onschuld en vreugde, eigenschappen die passen bij een deugdzaam en harmonieus leven. Tegelijkertijd herinnert de boterbloem, net als andere wilde bloemen, aan de vergankelijkheid van het aardse bestaan en roept ze op tot een focus op spirituele waarden.
Als onderdeel van de gedetailleerde natuurweergaven in de kunst van de Vlaamse Primitieven benadrukt de boterbloem de schoonheid en orde van Gods schepping. Hoewel ze niet vaak een centrale rol speelt, draagt de boterbloem bij aan de boodschap van nederigheid, vergankelijkheid en harmonie.
De viooltjes in “De Doop van Christus” versterken de thema’s van nederigheid, lijden, liefde en onschuld, die centraal staan in de christelijke boodschap van de doop en de verlossing die Christus zal brengen.
Viooltjes symboliseren nederigheid vanwege hun bescheiden groei dicht bij de grond. Ze worden ook geassocieerd met lijden en offer, wat verwijst naar het toekomstige lijden van Christus. De purperen tinten van de bloemen symboliseren liefde en onschuld, die het pure offer van Christus weerspiegelen. In Gerard David’s werk benadrukken de viooltjes de schoonheid van de natuur als weerspiegeling van Gods goddelijke schepping.
De gele lis (Iris pseudacorus) in Het Doopsel van Christus (ca. 1502-1508) van Gerard David heeft een diepgaande symbolische betekenis die aansluit bij de christelijke traditie. De bloem, die groeit in waterrijke gebieden, wordt geassocieerd met water, zuivering en de reinigende kracht van de doop. Ze symboliseert spirituele reiniging, zondevergeving en de belofte van een nieuw begin.
De zwaardvormige bladeren van de gele lis kunnen indirect verwijzen naar het toekomstige lijden van Christus, dat al wordt gesuggereerd tijdens zijn doop. Daarnaast staat de gele kleur van de bloem voor hoop en goddelijke verlichting, verwijzend naar de nieuwe spirituele geboorte en de belofte van eeuwig leven, centrale thema’s in het christelijke geloof.
In deze afbeelding komen ook een aantal planten voor die we niet onmiddellijk konden determineren. Bijvoorbeeld de blauwe bloempjes centraal in deze afbeelding, de plant links daarvan en het struikje op de over in de achtergrond. Iemand suggesties? Ik hoor het graag.
De weegbree, bekend om haar helende eigenschappen in de volksgeneeskunde, symboliseert de genezing en verlossing die Christus brengt door zijn doop en latere lijden. De plant verwijst naar de verlossing van de zonden, een kernboodschap van het christelijke geloof.
Als eenvoudige en bescheiden plant staat de weegbree ook voor nederigheid, een eigenschap die Christus toont door zich door Johannes te laten dopen, ondanks zijn goddelijke status. In De Doop van Christus weerspiegelt de aanwezigheid van de weegbree deze nederigheid en eenvoud.
De weegbree versterkt in het schilderij de thema’s van genezing, nederigheid, lijden en de goddelijke harmonie van de natuur.
Hoewel de stinkende gouwe niet expliciet wordt genoemd in de iconografie van De Doop van Christus, kan de aanwezigheid ervan thema’s zoals genezing, verlossing, en de transformatie door Christus versterken. Als onderdeel van de natuur draagt de plant bij aan de diepere symboliek van het schilderij.
In het beroemde schilderij van Jan van Eyck werden maar liefst 75 wilde plantensoorten geïdentificeerd. Het “Flore de Gand-project” wil bezoekers kennis laten maken met die 75 planten die verborgen zitten in het Lam Gods. Tevens wordt ook verwezen naar andere bronnen waar je meer te weten kan komen over deze planten, zoals huidige vindplaatsen van deze plant, herbaria waarin de plant voorkomt, alsook recente foto’s.
http://www.floredegand.be/lamgods/
Tijdens mijn verkenningstocht door de betoverende straten van Brugge ontdekte ik een wereld die vaak over het hoofd wordt gezien – de mysterieuze levens die zich vastklampen aan de oude muren van de stad. Terwijl ik langzaam mijn weg baande door smalle steegjes en langs …
Van april af ondergaat de natuur een majestueuze transformatie, waarbij de groeispurt van stedelijke flora ons haast de adem beneemt. Komende lente en zomer zullen we ons regelmatig wagen aan een safari in de stad, een avontuurlijke reis door de jungle van steen en beton. …
Wat een onverwacht mooie Paasmaandag beleven we! De atmosfeer straalt puur lentegeluk uit en de weergoden spelen het spel mee. Terwijl de weersvoorspellingen dagenlang regen beloofden, blijven de dreigende buien op afstand en verwent de zon ons af en toe met haar stralen. Het is nog geen volle lentebries, maar hey, het is slechts 1 april! Wat een perfecte dag om eropuit te trekken en te ontdekken welke verrassingen de natuur vandaag voor ons in petto heeft tijdens een heerlijke wandeling!
Overal waar je kijk zie je momenteel het fijne kandelaartje, één van die kenmerkende stadsplanten die nu in bloei staan.
Dit plantje heeft mijn hart al meerdere keren gestolen, maar ik kan er gewoon niet genoeg van krijgen. Het is werkelijk een pareltje dat het verdient om opnieuw bewonderd te worden.
Het kandelaartje, ook wel bekend als Saxifraga tridactylites, is een kleine wonderbaarlijke steenbreek die zijn prachtige bloempjes vroeg in het voorjaar ontvouwt. Met zijn levendige rode tinten en bedekt met korte, kleverige klierharen, trekt deze plant direct de aandacht. Vooral in de zon, en door een macro-lens zijn die klierhaartjes goed te zien.
De beelden wisselen vanzelf om de 4 seconden!
Op de muren van het Kantcentrum in de Balstraat te Brugge bloeit weer een fris lila bloemetje. Het heet de Kleine aubrieta. Volgens bepaalde bronnen werd het plantje daar al in 1966 waargenomen. We zullen het later in een afzonderlijke bijdrage nog eens over deze plant hebben.
de plant produceert éénzadige pluisvruchtjes die door de wind over grote afstanden verspreid kunnen worden. Grote kans dat er altijd wel een aantal zaden op een geschikt plekje terechtkomen!
De bloempjes van het klein kruiskruid
Een ander betoverend plantje dat gedijt op de eeuwenoude muren en sfeervolle stadskaaien van Brugge, is de muurleeuwenbek. Een waar juweeltje om te aanschouwen, en het is geen toeval dat het woord ‘muur’ in zijn naam voorkomt. Muurleeuwenbek is wellicht dé belichaming van de stedelijke flora. Geen enkele stad zou compleet zijn zonder dit prachtige plantje, dat met een vleugje zon meteen een explosie van kleur toevoegt aan die historische stadsmuren.
Eentje die je misschien niet onmiddellijk op een oude stadsmuur verwacht, maar het kan dus wel degelijk: de citroenmelisse. Wie haar ooit gezien heeft kan haar nooit meer vergeten, al was het maar om de heerlijke citroengeur die je ruikt als je een blaadje tussen de vingers wrijft. Karel de Grote was zodanig overtuigd van de bijzondere geneeskrachtige werking van citroenmelisse (vooral met betrekking tot nerveuze klachten), dat hij in zijn Capitularis de Villis verordende dat het plantje op al zijn landgoederen doorheen zijn rijk zou worden aangeplant. Ook op deze plant komen we nog uitvoerig terug.
Over de stinkende gouwe hadden we het onlangs nog.
Klik hier voor dat artikel
En wat zou het voorjaar zijn zonder de paardenbloem.
Overal staat de plant nu te bloeien.
Over enkele weken zullen al die gele bloemhoofdjes een pluizenbol zijn.
Herderstasje is een plant die je in een stedelijke omgeving veel aantreft. Hier een jonge plant met een goed ontwikkeld, en fris bladrozet. De typische, hartvormige hauwtjes zijn goed te zien.
En tenslotte laten we ons weer betoveren door de prachtige mossen en korstmossen op een oude, stenen bank voor de gevel van het geboortehuis van Guido Gezelle te Brugge. We zien er het gewoon muursterretje en zijn sidekick, het gewoon muisjesmos – zoals zo vaak – broederlijk naast mekaar.
Een slide show! De beelden wisselen vanzelf om de 5 seconden.
Het officiële startschot van de astronomische lente is nog maar net gegeven en de stinkende gouwe is al onmiddellijk aan een groeispurt begonnen. Je vindt de plant op verwilderde plekken, tegen gevels, op muren en tal van andere plaatsen. Door de zachte maand maart verschijnen …
