Wilde planten in de stad
Herinner je je nog onze vorige tocht langs de rand van het plaveisel? Toen we tussen stoeptegel en rioolrooster onverwacht cypergras ontdekten dat haast opzettelijk deel leek uit te maken van het straatbeeld? Groot hoefblad dat zich breed maakte alsof het hier thuishoorde, kleine ooievaarsbek …
Langs vergeten tuinmuren, in schaduwrijke bosranden, tussen het puin van oude ruïnes en langs oude stadsmuren groeit een plant die eeuwenlang werd gevreesd én vereerd: de stinkende gouwe (Chelidonium majus). Al klinkt de naam wat oneerbiedig voor een plant met zo’n rijke geschiedenis. Een verhaal …
Zodra de zon zich zo uitbundig laat zien als de voorbije dagen, lijkt de natuur haast te jubelen van vreugde. Alles komt in beweging: kruiden schieten als pijlen uit de grond en vroege bloeiers toveren van de ene dag op de andere een levend palet van kleur op onze straten en pleinen.
Wat vooral in het oog springt, zijn de talloze kleine, witte bloempjes die zich in deze tijd van het jaar massaal aandienen: het elegante kandelaartje, de bescheiden vroegeling, de frisse kleine veldkers en de frele zandraket. Maar ook hun kleurrijke kompanen laten zich niet onbetuigd: paarse dovenetel, de gele flamboyantie van stinkende gouwe, de vrolijke paardenbloem, de tedere pinksterbloem, de ranke muurleeuwenbek (foto boven) en de gracieuze bosanemoon dragen allemaal hun steentje bij aan het feest van het ontwaken.
Toch is er één bloem die met kop en schouders boven de rest uitsteekt — de absolute voorjaarsdiva van Brugge: de muurfijnstraal. Alsof ze een geheim pact met de lente heeft gesloten, kiest zij haar moment met onnavolgbare precisie. En dan, als bij toverslag, duiken haar duizenden bloempjes op: in de voegen van kademuren, langs bruggen, tegen gevels — een subtiele explosie van lentelicht. Voor mij zijn zij de ware herauten van het nieuwe seizoen, een zachte fanfare die fluistert: de lente is hier.
Op straat begint de lente al met een waar spektakel. Terwijl de zon uitbundig schijnt poppen vier echte snelheidsduivels al op: het klein kruiskruid, de stinkende gouwe, de muurfijnstraal en het charmante herderstasje. Klein kruiskruid – Senecio vulgaris Het klein kruiskruid (foto bovenaan), dat met …
Het doopsel van Christus (Gerard David; ca. 1502-1508; Groeningemuseum) In een prachtig landschap dat op de luiken doorloopt, wordt Christus door Johannes gedoopt, het begin van Christus’ geestelijke ambt op aarde. Boven hem zweeft de duif van de Heilige Geest, en daarboven zegent God de …
Tijdens mijn verkenningstocht door de betoverende straten van Brugge ontdekte ik een wereld die vaak over het hoofd wordt gezien – de mysterieuze levens die zich vastklampen aan de oude muren van de stad. Terwijl ik langzaam mijn weg baande door smalle steegjes en langs middeleeuwse kanalen, werd ik betoverd door de immense biodiversiteit die deze muren herbergen. Elk stukje steen leek een eigen verhaal te vertellen.
Langs de kanten van de gevels kropen delicate groene vingers van klimop, hun kronkelende ranken als levenslijnen tussen de stenen, terwijl mos zachtjes fluisterde in de schaduwrijke hoekjes. De kleine bloempjes van het kandelaartje durfden hun hoofden uit te steken, een uitnodiging voor de voorbijgangers om even stil te staan en te genieten van hun eenvoudige schoonheid.
Zelfs de kleinste scheuren en kieren waren gevuld met een schat aan leven. Minuscule mosplantjes vonden hun weg naar het licht, terwijl insecten en kleine diertjes een thuis vonden in deze kleine oases van groen te midden van het stedelijke landschap.
In deze ogenschijnlijk versteende stadsomgeving vond ik een onverwachte rijkdom aan leven en schoonheid. Het was een herinnering aan de veerkracht van de natuur, die zelfs in de meest onwaarschijnlijke hoekjes een plekje weet te veroveren en te gedijen. Ga je mee op tocht?
Klik op de foto’s om een groter formaat te bekijken.
Van april af ondergaat de natuur een majestueuze transformatie, waarbij de groeispurt van stedelijke flora ons haast de adem beneemt. Komende lente en zomer zullen we ons regelmatig wagen aan een safari in de stad, een avontuurlijke reis door de jungle van steen en beton. …
Wat een onverwacht mooie Paasmaandag beleven we! De atmosfeer straalt puur lentegeluk uit en de weergoden spelen het spel mee. Terwijl de weersvoorspellingen dagenlang regen beloofden, blijven de dreigende buien op afstand en verwent de zon ons af en toe met haar stralen. Het is …
Het officiële startschot van de astronomische lente is nog maar net gegeven en de stinkende gouwe is al onmiddellijk aan een groeispurt begonnen. Je vindt de plant op verwilderde plekken, tegen gevels, op muren en tal van andere plaatsen. Door de zachte maand maart verschijnen hier en daar al de gele bloempjes waarmee de plant ons tot diep in de herfst zal verblijden.
Stap binnen in de magische wereld van Chelidonium majus, een plant met meer geheimen dan haar naam doet vermoeden! Laat je niet misleiden door de titel ‘stinkende gouwe’. Achter die weinig vleiende naam – schuilt een betoverende, maar misleidende schoonheid. Bij kneuzing van de stengel komt er een oranje, onaangenaam geurend sap vrij.
Wist je dat deze mysterieuze plant ook wel ‘zwaluwkruid’ wordt genoemd? In de eerste jaren van de jaartelling verbleef de Griekse arts Pedanius Dioscorides (circa 40-90 na Chr.) in Rome, waar hij diende als chirurg in het leger van keizer Nero. Gedurende deze tijd bestudeerde hij planten met medicinale eigenschappen in het hele keizerrijk. Hij compileerde zijn bevindingen in een vijfdelige encyclopedie over kruidengeneeskunde, de ‘materia medica’.
Stinkende gouwe, die hij Chelidonion noemde, kreeg zijn naam vanwege de vermeende associatie met zwaluwen. Dioscorides suggereerde dat de bloeiperiode van stinkende gouwe samenvalt met de aankomst van zwaluwen in het voorjaar en hun vertrek in het najaar. Volgens hem zouden zwaluwen het sap van deze plant ook gebruiken om de ogen van hun blindgeboren jongen te openen.
En wat dacht je van de naam ‘wrattenkruid’? Eeuwenlang hebben mensen het geeloranje melksap van deze plant gebruikt bij de behandeling van wratten, likdoorns en eelt. Laat ons eerlijk zijn… ik heb deze behandeling zelf – met gering succes overigens – ook nog toegepast of aangeraden. Ik zou dat nu niet meer doen! Een dermatoloog kent veiliger en doeltreffender middelen om wratten te verwijderen. Want pas op… achter de (vermeende) genezende krachten van de stinkende gouwe schuilt een duister geheim: het gele sap is giftig en kan huid en slijmvliezen aantasten. Bij het plukken van deze plant is het dragen van handschoenen geen overbodige luxe! En als je het gele melksap aan je handen krijgt, ga dan daarna niet in je ogen wrijven.
Stinkende gouwe is een mooie plant die het hele jaar door groen blijft. Zelfs in de winter kan je nog groene planten vinden. Deze plant heeft een dikke wortelstok met veel zijwortels, waardoor ze stevig verankerd zit in de grond. Als je de wortel breekt komt er oranje sap vrij.
Met bewonderenswaardige gratie hervat stinkende gouwe haar groei in het vroege voorjaar. Haar bladeren, diep ingesneden en gerangschikt in een rozet, tonen een prachtig contrast tussen hun frisgroene bovenkant en blauwgroene onderkant. Ze zijn delicaat bedekt met fijne haartjes en diepe insnijdingen, een eigenschap die sommigen doet denken aan eikenbladeren. Het laatste blaadje, groter dan de rest, draagt bij aan haar majestueuze uitstraling.
De zaden van de stinkende gouwe rijpen in een smalle zaaddoos die lijkt op een rechtopstaande sperzieboon. Deze zaaddoos bevat zwarte zaden met een wit vlezig aanhangsel, bekend als het “mierenbroodje”. Dit olieachtige aanhangsel is bijzonder aantrekkelijk voor mieren, die de zaden gretig verzamelen. De mieren nemen alleen het aanhangsel mee naar hun nest, waarbij ze onderweg de zaden verspreiden.
Stinkende gouwe is een onvermoeibare pionier die zich niet laat tegenhouden door stoeptegels of muren. Ze bevolkt tal van habitats, en brengt een vleugje magie in onze stedelijke omgeving. Het is een lid van de papaverfamilie en groeit graag op een ruig stukje grond, stortplaatsen, muren en hagen. Opvallend graag vertoont de Stinkende gouwe zich op oude, verweerde muren, op droge plekken waar andere muurplanten het moeilijk hebben. De plant verspreidt zich even actief in tuinen en groeit vanuit een stevige wortelstok. Ooit kocht ik eens een klein plantje voor in mijn tuin. Ik ben het nooit meer kwijt geraakt. Bij zoverre dat het uiteindelijk overal begon te woekeren en ik wel verplicht was het zoveel mogelijk uit te trekken.
Volgens de legende verpletterde Christus de kop van een slang, waaruit de stinkende gouwe ontstond. Hierdoor kreeg de plant in de stengel het geelachtige melksap dat een scherpe en bijtende smaak heeft. In de Middeleeuwen werd de plant ook gebruikt om op het hoofd van een zieke te leggen om te bepalen of de persoon zou genezen. Als de zieke begon te huilen, werd geloofd dat genezing nabij was, maar als hij begon te zingen, werd de dood gevreesd.
Alsof het nog niet genoeg was, werd stinkende gouwe ook gedragen in combinatie met het hart van een mol in de jaszak. Op deze manier dacht men gevrijwaard te zijn van al het ongeluk en zelfs elke vijand te kunnen overwinnen!
Daarenboven gebruikten alchemisten de plant bij hun zoektocht naar de mysterieuze ‘steen der wijzen’. Alsof de plant de sleutel was tot het ontrafelen van alchemistische geheimen!
Ook heksen gebruikten in de middeleeuwen de stinkende gouwe in hun brouwsels en zalven. Alsof de plant een magische ingrediënt was dat hen de macht gaf over duistere krachten!
Onderzoek heeft aangetoond dat dit melksap een remmend effect heeft op de normale celdeling. Wees dus gewaarschuwd: alle delen van de plant bevatten dit giftige sap.
Drink nooit thee van deze plant. Het is niet alleen giftig maar heeft ook afschuwelijk van smaak. En wees op uw hoede, want hoewel de stinkende gouwe ooit werd geprezen omwille van haar vermeende geneeskracht bij gal- en leverklachten, is het gebruik ervan vol risico’s. De plant herbergt ten minste 40 diverse alkaloïden, waarvan sommige bijdragen aan de toxische effecten ervan. Gerapporteerde bijwerkingen omvatten misselijkheid, duizeligheid en vermoeidheid. Ernstiger nog zijn de waarschuwingen voor mogelijke leverschade en hartproblemen. Daarom adviseren we om preparaten van stinkende gouwe alleen onder professionele begeleiding te gebruiken.
Zelfs in landen als China, waar traditionele geneeskunde hoog in het vaandel staat, schrijven artsen deze plant voor als pijnstiller, hoestonderdrukker en ontstekingsremmer bij aandoeningen zoals bronchitis en kinkhoest. Maar laat dit geen reden zijn om roekeloos te zijn. Blijf alert voor de gevaren die schuilen in de schijnbare wonderen van de natuur.
In de traditionele volksgeneeskunde werd stinkende gouwe vroeger gebruikt voor verschillende medicinale doeleinden, zowel in Europa als in Azië. Het werd ondermeer ingezet tegen geelzucht, om de galproductie te stimuleren, tegen darmkwalen, als pijnstiller, om oogproblemen te behandelen en vooral om wratten te laten verdwijnen. Het gebruik van stinkende gouwe voor gal- en leveraandoeningen kan mogelijk verklaard worden vanuit de signatuurleer, waarbij het oranje-gele sap van de plant werd geassocieerd met gal.
Chelidonium staat bovenaan de lijst van homeopathische geneesmiddelen voor het beheer van lever- en galblaasklachten. Het wordt op grote schaal gebruikt om tal van leverklachten te behandelen, waaronder leverpijn, vergrote lever, leververvetting, hepatitis en geelzucht. Met zijn werking op de galblaas is het gunstig voor het behandelen van galblaasstenen en galblaaspijn.
Chelidonium Compose Unda wordt gebruikt bij leveraandoeningen en wordt vooral aanbevolen bij intolerantie voor bepaalde geneesmiddelen of als draineermiddel van de toxines bij leveraandoeningen (hepatitis).
Twee potenties van Chelidonium (Ch-30, Ch-200) zijn getest op hun mogelijke antitumor- en enzymmodulerende activiteiten. Het homeopathische medicijn Chelidonium vertoonde anti-tumor en anti-genotoxische activiteiten en ook gunstig gemoduleerde activiteiten van sommige marker-enzymen. Microdoses Chelidonium kunnen effectief worden gebruikt bij de bestrijding van leverkanker.
Ga niet op eigen houtje experimenteren met geneesmiddelen of homeopathische verdunningen op basis van planten. Deze site vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Lees daaromtrent onze disclaimer elders op deze site. https://www.stadsplanten.be/disclaimer-2/
Over deze plant bestaat ook een heel mooi filmpje van onze mede-redacteur Andrea Bleeker.
Ik kan het YouTube-kanaal van Andrea zeker aanbevelen: https://www.youtube.com/@kruidengeheimen
https://www.floravannederland.nl/planten/stinkende_gouwe
https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=28062
https://www.ecopedia.be/planten/stinkende-gouwe
https://www.landelijkegilden.be/artikels/stinkende-gouwe
https://waarnemingen.be/species/6590/
https://www.botanischetuinen.nl/nl/plant/339/stinkende-gouwe
https://www.herbarium.be/plant/stinkende-gouwe-chelidonium-majus/
https://www.nmlhealth.com/stinkende-gouwe-chelidonium-majus
https://nl.wikipedia.org/wiki/Stinkende_gouwe
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC107841/
