31 maart 2024

Stinkende gouwe… Chelidonium majus

Het officiële startschot van de astronomische lente is nog maar net gegeven en de stinkende gouwe is al onmiddellijk aan een groeispurt begonnen. Je vindt de plant op verwilderde plekken, tegen gevels, op muren en tal van andere plaatsen. Door de zachte maand maart verschijnen hier en daar al de gele bloempjes waarmee de plant ons tot diep in de herfst zal verblijden.

Stap binnen in de magische wereld van Chelidonium majus, een plant met meer geheimen dan haar naam doet vermoeden! Laat je niet misleiden door de titel ‘stinkende gouwe’. Achter die weinig vleiende naam – schuilt een betoverende, maar misleidende schoonheid. Bij kneuzing van de stengel komt er een oranje, onaangenaam geurend sap vrij.

Dioscorides

Wist je dat deze mysterieuze plant ook wel ‘zwaluwkruid’ wordt genoemd? In de eerste jaren van de jaartelling verbleef de Griekse arts Pedanius Dioscorides (circa 40-90 na Chr.) in Rome, waar hij diende als chirurg in het leger van keizer Nero. Gedurende deze tijd bestudeerde hij planten met medicinale eigenschappen in het hele keizerrijk. Hij compileerde zijn bevindingen in een vijfdelige encyclopedie over kruidengeneeskunde, de ‘materia medica’.

Stinkende gouwe, die hij Chelidonion noemde, kreeg zijn naam vanwege de vermeende associatie met zwaluwen. Dioscorides suggereerde dat de bloeiperiode van stinkende gouwe samenvalt met de aankomst van zwaluwen in het voorjaar en hun vertrek in het najaar. Volgens hem zouden zwaluwen het sap van deze plant ook gebruiken om de ogen van hun blindgeboren jongen te openen.

Wrattenkruid

En wat dacht je van de naam ‘wrattenkruid’? Eeuwenlang hebben mensen het geeloranje melksap van deze plant gebruikt bij de behandeling van wratten, likdoorns en eelt. Laat ons eerlijk zijn… ik heb deze behandeling zelf – met gering succes overigens – ook nog toegepast of aangeraden. Ik zou dat nu niet meer doen! Een dermatoloog kent veiliger en doeltreffender middelen om wratten te verwijderen. Want pas op… achter de (vermeende) genezende krachten van de stinkende gouwe schuilt een duister geheim: het gele sap is giftig en kan huid en slijmvliezen aantasten. Bij het plukken van deze plant is het dragen van handschoenen geen overbodige luxe! En als je het gele melksap aan je handen krijgt, ga dan daarna niet in je ogen wrijven.

Hoe herken je de stinkende gouwe?

Stinkende gouwe is een mooie plant die het hele jaar door groen blijft. Zelfs in de winter kan je nog groene planten vinden. Deze plant heeft een dikke wortelstok met veel zijwortels, waardoor ze stevig verankerd zit in de grond. Als je de wortel breekt komt er oranje sap vrij.

Met bewonderenswaardige gratie hervat stinkende gouwe haar groei in het vroege voorjaar. Haar bladeren, diep ingesneden en gerangschikt in een rozet, tonen een prachtig contrast tussen hun frisgroene bovenkant en blauwgroene onderkant. Ze zijn delicaat bedekt met fijne haartjes en diepe insnijdingen, een eigenschap die sommigen doet denken aan eikenbladeren. Het laatste blaadje, groter dan de rest, draagt bij aan haar majestueuze uitstraling.

Mierenbroodje

De zaden van de stinkende gouwe rijpen in een smalle zaaddoos die lijkt op een rechtopstaande sperzieboon. Deze zaaddoos bevat zwarte zaden met een wit vlezig aanhangsel, bekend als het “mierenbroodje”. Dit olieachtige aanhangsel is bijzonder aantrekkelijk voor mieren, die de zaden gretig verzamelen. De mieren nemen alleen het aanhangsel mee naar hun nest, waarbij ze onderweg de zaden verspreiden.

Habitats

Stinkende gouwe is een onvermoeibare pionier die zich niet laat tegenhouden door stoeptegels of muren. Ze bevolkt tal van habitats, en brengt een vleugje magie in onze stedelijke omgeving. Het is een lid van de papaverfamilie en groeit graag op een ruig stukje grond, stortplaatsen, muren en hagen. Opvallend graag vertoont de Stinkende gouwe zich op oude, verweerde muren, op droge plekken waar andere muurplanten het moeilijk hebben. De plant verspreidt zich even actief in tuinen en groeit vanuit een stevige wortelstok. Ooit kocht ik eens een klein plantje voor in mijn tuin. Ik ben het nooit meer kwijt geraakt. Bij zoverre dat het uiteindelijk overal begon te woekeren en ik wel verplicht was het zoveel mogelijk uit te trekken.

Legenden en rituelen

Volgens de legende verpletterde Christus de kop van een slang, waaruit de stinkende gouwe ontstond. Hierdoor kreeg de plant in de stengel het geelachtige melksap dat een scherpe en bijtende smaak heeft. In de Middeleeuwen werd de plant ook gebruikt om op het hoofd van een zieke te leggen om te bepalen of de persoon zou genezen. Als de zieke begon te huilen, werd geloofd dat genezing nabij was, maar als hij begon te zingen, werd de dood gevreesd.

Alsof het nog niet genoeg was, werd stinkende gouwe ook gedragen in combinatie met het hart van een mol in de jaszak. Op deze manier dacht men gevrijwaard te zijn van al het ongeluk en zelfs elke vijand te kunnen overwinnen!

Daarenboven gebruikten alchemisten de plant bij hun zoektocht naar de mysterieuze ‘steen der wijzen’. Alsof de plant de sleutel was tot het ontrafelen van alchemistische geheimen!

Ook heksen gebruikten in de middeleeuwen de stinkende gouwe in hun brouwsels en zalven. Alsof de plant een magische ingrediënt was dat hen de macht gaf over duistere krachten!

Giftig

Onderzoek heeft aangetoond dat dit melksap een remmend effect heeft op de normale celdeling. Wees dus gewaarschuwd: alle delen van de plant bevatten dit giftige sap.

Drink nooit thee van deze plant. Het is niet alleen giftig maar heeft ook afschuwelijk van smaak. En wees op uw hoede, want hoewel de stinkende gouwe ooit werd geprezen omwille van haar vermeende geneeskracht bij gal- en leverklachten, is het gebruik ervan vol risico’s. De plant herbergt ten minste 40 diverse alkaloïden, waarvan sommige bijdragen aan de toxische effecten ervan. Gerapporteerde bijwerkingen omvatten misselijkheid, duizeligheid en vermoeidheid. Ernstiger nog zijn de waarschuwingen voor mogelijke leverschade en hartproblemen. Daarom adviseren we om preparaten van stinkende gouwe alleen onder professionele begeleiding te gebruiken.

Zelfs in landen als China, waar traditionele geneeskunde hoog in het vaandel staat, schrijven artsen deze plant voor als pijnstiller, hoestonderdrukker en ontstekingsremmer bij aandoeningen zoals bronchitis en kinkhoest. Maar laat dit geen reden zijn om roekeloos te zijn. Blijf alert voor de gevaren die schuilen in de schijnbare wonderen van de natuur.

Medicinaal

In de traditionele volksgeneeskunde werd stinkende gouwe vroeger gebruikt voor verschillende medicinale doeleinden, zowel in Europa als in Azië. Het werd ondermeer ingezet tegen geelzucht, om de galproductie te stimuleren, tegen darmkwalen, als pijnstiller, om oogproblemen te behandelen en vooral om wratten te laten verdwijnen. Het gebruik van stinkende gouwe voor gal- en leveraandoeningen kan mogelijk verklaard worden vanuit de signatuurleer, waarbij het oranje-gele sap van de plant werd geassocieerd met gal.

Homeopathie

Chelidonium staat bovenaan de lijst van homeopathische geneesmiddelen voor het beheer van lever- en galblaasklachten. Het wordt op grote schaal gebruikt om tal van leverklachten te behandelen, waaronder leverpijn, vergrote lever, leververvetting, hepatitis en geelzucht. Met zijn werking op de galblaas is het gunstig voor het behandelen van galblaasstenen en galblaaspijn.

Chelidonium Compose Unda wordt gebruikt bij leveraandoeningen en wordt vooral aanbevolen bij intolerantie voor bepaalde geneesmiddelen of als draineermiddel van de toxines bij leveraandoeningen (hepatitis).

Twee potenties van Chelidonium (Ch-30, Ch-200) zijn getest op hun mogelijke antitumor- en enzymmodulerende activiteiten. Het homeopathische medicijn Chelidonium vertoonde anti-tumor en anti-genotoxische activiteiten en ook gunstig gemoduleerde activiteiten van sommige marker-enzymen. Microdoses Chelidonium kunnen effectief worden gebruikt bij de bestrijding van leverkanker.

Belangrijke waarschuwing

Ga niet op eigen houtje experimenteren met geneesmiddelen of homeopathische verdunningen op basis van planten. Deze site vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Lees daaromtrent onze disclaimer elders op deze site. https://www.stadsplanten.be/disclaimer-2/