Wilde planten in de stad
Uiteraard koos mijn verkoudheid het weekend uit om toe te slaan – perfecte timing, zoals altijd. Geen neuspray te vinden, geen zakdoekje in de buurt, alleen ik en een steeds drukkender hoofd. Dus werd het improviseren met wc-papier en warme thee, tot de maandagochtend de …
Op 20 maart is het zover: de astronomische lente breekt aan en de natuur ontwaakt uit haar winterse sluimer! Het begin van de lente markeert meer dan alleen een verandering in het weer. Het is een seizoen van vernieuwing, van hoop en van hernieuwde energie. …
In een prachtig landschap dat op de luiken doorloopt, wordt Christus door Johannes gedoopt, het begin van Christus’ geestelijke ambt op aarde. Boven hem zweeft de duif van de Heilige Geest, en daarboven zegent God de Vader het tafereel met de woorden: ‘Dit is mijn Zoon, mijn veelgeliefde, in wie Ik welbehagen heb.’
In het schilderij “Het doopsel van Christus” (ca. 1502-1508) van Gerard David worden verschillende soorten wilde planten afgebeeld in een weelderig landschap langs de rivier de Jordaan, waar Johannes de Doper Christus doopt. Gerard David, bekend om zijn aandacht voor natuurlijke details, schilderde diverse planten die realistisch en nauwkeurig weergegeven zijn.
De symbolische betekenis van de doop wordt afgebeeld door planten met reinigende eigenschappen op de voorgrond. De klaproos bijvoorbeeld staat voor de dood van Christus, terwijl de paardenbloem, prominent in het midden, verwijst naar zijn Verrijzenis. Dit komt omdat de paardenbloem rond Pasen bloeit. Na de bloei verspreiden de witte pluizen haar zaadjes, die elders nieuw leven laten ontstaan.
De Vlaamse Primitieven gebruikten planten en bloemen niet alleen voor esthetiek, maar als diepgewortelde symboliek die de spirituele en religieuze boodschappen van hun schilderijen versterkte.
Is dit een akelei? Suggesties zijn welkom! Het lijkt erop dat de plant op dit detail uit het schilderij Doopsel van Christus van Gerard David mogelijk de Akelei (genus Aquilegia) is. De plant in dit detail heeft dunne, langwerpige bladeren en bloemvormen die typerend zijn voor de akelei, met donkergekleurde bloemen en lichte middens.
Deze plant staat vaak symbool voor de Heilige Geest of voor nederigheid, wat goed past bij het thema van het doopsel.
Omdat de akelei soms uit vijf bloemblaadjes bestaat die als duiven worden geïnterpreteerd, werd de bloem een symbool voor de Heilige Geest, vooral in kunstwerken van de middeleeuwen en de renaissance.
De vorm van de bloem, die naar beneden wijst, symboliseert ook een buiging of eerbied, wat symbool staat voor bescheidenheid en devotie.De akelei komt soms voor met drie blaadjes of bloemen in één groep, wat kan verwijzen naar de Heilige Drievuldigheid (Vader, Zoon, en Heilige Geest). Dit kan worden gebruikt om het goddelijke mysterie van de Drievuldigheid in een visuele vorm te symboliseren.
Het lelietje-van-dalen staat symbool voor zuiverheid en maagdelijkheid, en wordt vaak geassocieerd met de Maagd Maria. De witte bloemetjes worden gezien als representatie van Maria’s zuivere en smetteloze aard.Door zijn kleine formaat en eenvoudige, maar mooie bloemetjes symboliseert het lelietje-van-dalen ook nederigheid. Het werd een passende metafoor voor de deugdzame levenshouding die werd geprezen in de christelijke traditie.
In christelijke kunst verwijst het lelietje-van-dalen naar de opstanding en de hoop op het eeuwige leven. Omdat het in de lente bloeit, werd het een symbool van nieuwe levenscyclus en het opstaan uit de dood.
Het lelietje-van-dalen werd ook gezien als een verwijzing naar Christus zelf, die, ondanks zijn goddelijke aard, naar de Aarde kwam in een nederige vorm en leed voor de mensheid. Het bloemmotief benadrukt zijn mededogen en dienstbaarheid en versterkt de devotionele boodschap in het schilderij.
De witte papaver (slaapbol) heeft een bijzondere symbolische betekenis in de schilderijen van de Vlaamse Primitieven. Deze bloem wordt vaak geassocieerd met slaap, dood en het hiernamaals. In de middeleeuwse christelijke iconografie verwees de slaapbol naar de tijdelijke aard van het sterfelijke leven en de hoop op eeuwige rust. In combinatie met andere bloemen of symbolen, zoals de passiebloem of bloedrode rozen, benadrukte de (rode) papaver Christus’ lijden en offer.
Tegelijkertijd kan de witte kleur van de bloem ook reinheid, vrede en de hoop op een nieuw begin symboliseren.
De Vlaamse Primitieven gebruikten planten en bloemen niet alleen voor esthetiek, maar als diepgewortelde symboliek die de spirituele en religieuze boodschappen van hun schilderijen versterkte.
De aardbei heeft een rijke symboliek in de schilderijen van de Vlaamse Primitieven, waar ze vaak voorkomt in religieuze en allegorische contexten. Haar groeiwijze en kenmerken worden gekoppeld aan belangrijke christelijke waarden.
Omdat de aardbei laag bij de grond groeit, staat ze symbool voor nederigheid en bescheidenheid, deugden die verwijzen naar de deemoed van heiligen. Tegelijkertijd wordt de vrucht gezien als een “hemelse vrucht”, die de zoetheid en harmonie van het paradijs vertegenwoordigt. In tuin- en paradijsscènes symboliseert ze de volmaaktheid van de schepping.
De aardbei wordt soms geassocieerd met de Maagd Maria: de rode vruchten weerspiegelen haar lijden, terwijl de witte bloemen haar reinheid vertegenwoordigen. Daarnaast kan de plant, met haar combinatie van bloemen, bladeren en vruchten, verwijzen naar de Heilige Drie-eenheid.
Tot slot staat de aardbei ook voor de vergankelijkheid van aardse geneugten en benadrukt ze de beloning van een vruchtbaar en deugdzaam leven. Als onderdeel van zorgvuldig uitgewerkte natuurdetails versterkt de aardbei zowel de esthetiek als de spirituele boodschap van deze schilderijen.
De boterbloem heeft in de schilderijen van de Vlaamse Primitieven een subtiele symbolische betekenis, gebaseerd op haar eenvoudige schoonheid en groeiwijze. Ze staat symbool voor nederigheid en bescheidenheid, en kan in een christelijke context verwijzen naar de deemoed van Maria, heiligen of gelovigen.
Haar heldergele kleur wordt geassocieerd met onschuld en vreugde, eigenschappen die passen bij een deugdzaam en harmonieus leven. Tegelijkertijd herinnert de boterbloem, net als andere wilde bloemen, aan de vergankelijkheid van het aardse bestaan en roept ze op tot een focus op spirituele waarden.
Als onderdeel van de gedetailleerde natuurweergaven in de kunst van de Vlaamse Primitieven benadrukt de boterbloem de schoonheid en orde van Gods schepping. Hoewel ze niet vaak een centrale rol speelt, draagt de boterbloem bij aan de boodschap van nederigheid, vergankelijkheid en harmonie.
De viooltjes in “De Doop van Christus” versterken de thema’s van nederigheid, lijden, liefde en onschuld, die centraal staan in de christelijke boodschap van de doop en de verlossing die Christus zal brengen.
Viooltjes symboliseren nederigheid vanwege hun bescheiden groei dicht bij de grond. Ze worden ook geassocieerd met lijden en offer, wat verwijst naar het toekomstige lijden van Christus. De purperen tinten van de bloemen symboliseren liefde en onschuld, die het pure offer van Christus weerspiegelen. In Gerard David’s werk benadrukken de viooltjes de schoonheid van de natuur als weerspiegeling van Gods goddelijke schepping.
De gele lis (Iris pseudacorus) in Het Doopsel van Christus (ca. 1502-1508) van Gerard David heeft een diepgaande symbolische betekenis die aansluit bij de christelijke traditie. De bloem, die groeit in waterrijke gebieden, wordt geassocieerd met water, zuivering en de reinigende kracht van de doop. Ze symboliseert spirituele reiniging, zondevergeving en de belofte van een nieuw begin.
De zwaardvormige bladeren van de gele lis kunnen indirect verwijzen naar het toekomstige lijden van Christus, dat al wordt gesuggereerd tijdens zijn doop. Daarnaast staat de gele kleur van de bloem voor hoop en goddelijke verlichting, verwijzend naar de nieuwe spirituele geboorte en de belofte van eeuwig leven, centrale thema’s in het christelijke geloof.
In deze afbeelding komen ook een aantal planten voor die we niet onmiddellijk konden determineren. Bijvoorbeeld de blauwe bloempjes centraal in deze afbeelding, de plant links daarvan en het struikje op de over in de achtergrond. Iemand suggesties? Ik hoor het graag.
De weegbree, bekend om haar helende eigenschappen in de volksgeneeskunde, symboliseert de genezing en verlossing die Christus brengt door zijn doop en latere lijden. De plant verwijst naar de verlossing van de zonden, een kernboodschap van het christelijke geloof.
Als eenvoudige en bescheiden plant staat de weegbree ook voor nederigheid, een eigenschap die Christus toont door zich door Johannes te laten dopen, ondanks zijn goddelijke status. In De Doop van Christus weerspiegelt de aanwezigheid van de weegbree deze nederigheid en eenvoud.
De weegbree versterkt in het schilderij de thema’s van genezing, nederigheid, lijden en de goddelijke harmonie van de natuur.
Hoewel de stinkende gouwe niet expliciet wordt genoemd in de iconografie van De Doop van Christus, kan de aanwezigheid ervan thema’s zoals genezing, verlossing, en de transformatie door Christus versterken. Als onderdeel van de natuur draagt de plant bij aan de diepere symboliek van het schilderij.
In het beroemde schilderij van Jan van Eyck werden maar liefst 75 wilde plantensoorten geïdentificeerd. Het “Flore de Gand-project” wil bezoekers kennis laten maken met die 75 planten die verborgen zitten in het Lam Gods. Tevens wordt ook verwezen naar andere bronnen waar je meer te weten kan komen over deze planten, zoals huidige vindplaatsen van deze plant, herbaria waarin de plant voorkomt, alsook recente foto’s.
http://www.floredegand.be/lamgods/
Tijdens een recente wandeling door het betoverende Brugge besloot ik iets anders te doen: “Waarom niet eens de meest voorkomende wilde planten in de stad vastleggen en een top tien samenstellen?” Maar eerlijk is eerlijk… dat bleek nog een hele uitdaging! Niet omdat er een tekort was …
Dit artikel werd geschreven door Nele Odeur op haar website Scent & Spice. https://www.scentandspice.nlWe danken Nele voor de toestemming om het artikel over te nemen; en we kunnen haar website warm aanbevelen. “Als etnobotanica heb ik wetenschappelijke kennis over het gebruik van planten, als kruidenkundige weet ik …
Wat een onverwacht mooie Paasmaandag beleven we! De atmosfeer straalt puur lentegeluk uit en de weergoden spelen het spel mee. Terwijl de weersvoorspellingen dagenlang regen beloofden, blijven de dreigende buien op afstand en verwent de zon ons af en toe met haar stralen. Het is nog geen volle lentebries, maar hey, het is slechts 1 april! Wat een perfecte dag om eropuit te trekken en te ontdekken welke verrassingen de natuur vandaag voor ons in petto heeft tijdens een heerlijke wandeling!
Overal waar je kijk zie je momenteel het fijne kandelaartje, één van die kenmerkende stadsplanten die nu in bloei staan.
Dit plantje heeft mijn hart al meerdere keren gestolen, maar ik kan er gewoon niet genoeg van krijgen. Het is werkelijk een pareltje dat het verdient om opnieuw bewonderd te worden.
Het kandelaartje, ook wel bekend als Saxifraga tridactylites, is een kleine wonderbaarlijke steenbreek die zijn prachtige bloempjes vroeg in het voorjaar ontvouwt. Met zijn levendige rode tinten en bedekt met korte, kleverige klierharen, trekt deze plant direct de aandacht. Vooral in de zon, en door een macro-lens zijn die klierhaartjes goed te zien.
De beelden wisselen vanzelf om de 4 seconden!
Op de muren van het Kantcentrum in de Balstraat te Brugge bloeit weer een fris lila bloemetje. Het heet de Kleine aubrieta. Volgens bepaalde bronnen werd het plantje daar al in 1966 waargenomen. We zullen het later in een afzonderlijke bijdrage nog eens over deze plant hebben.
de plant produceert éénzadige pluisvruchtjes die door de wind over grote afstanden verspreid kunnen worden. Grote kans dat er altijd wel een aantal zaden op een geschikt plekje terechtkomen!
De bloempjes van het klein kruiskruid
Een ander betoverend plantje dat gedijt op de eeuwenoude muren en sfeervolle stadskaaien van Brugge, is de muurleeuwenbek. Een waar juweeltje om te aanschouwen, en het is geen toeval dat het woord ‘muur’ in zijn naam voorkomt. Muurleeuwenbek is wellicht dé belichaming van de stedelijke flora. Geen enkele stad zou compleet zijn zonder dit prachtige plantje, dat met een vleugje zon meteen een explosie van kleur toevoegt aan die historische stadsmuren.
Eentje die je misschien niet onmiddellijk op een oude stadsmuur verwacht, maar het kan dus wel degelijk: de citroenmelisse. Wie haar ooit gezien heeft kan haar nooit meer vergeten, al was het maar om de heerlijke citroengeur die je ruikt als je een blaadje tussen de vingers wrijft. Karel de Grote was zodanig overtuigd van de bijzondere geneeskrachtige werking van citroenmelisse (vooral met betrekking tot nerveuze klachten), dat hij in zijn Capitularis de Villis verordende dat het plantje op al zijn landgoederen doorheen zijn rijk zou worden aangeplant. Ook op deze plant komen we nog uitvoerig terug.
Over de stinkende gouwe hadden we het onlangs nog.
Klik hier voor dat artikel
En wat zou het voorjaar zijn zonder de paardenbloem.
Overal staat de plant nu te bloeien.
Over enkele weken zullen al die gele bloemhoofdjes een pluizenbol zijn.
Herderstasje is een plant die je in een stedelijke omgeving veel aantreft. Hier een jonge plant met een goed ontwikkeld, en fris bladrozet. De typische, hartvormige hauwtjes zijn goed te zien.
En tenslotte laten we ons weer betoveren door de prachtige mossen en korstmossen op een oude, stenen bank voor de gevel van het geboortehuis van Guido Gezelle te Brugge. We zien er het gewoon muursterretje en zijn sidekick, het gewoon muisjesmos – zoals zo vaak – broederlijk naast mekaar.
Een slide show! De beelden wisselen vanzelf om de 5 seconden.
Wie dezer dagen een stapje buiten zet, wordt begroet door een spectaculaire vertoning. De recente zachtheid van het weer heeft een overvloed aan paardenbloemen doen opbloeien. Deze bloemen behoeven geen introductie. Wie kent ze niet? Met de eerste warme zonnestralen van maart verschijnen, de bekende …
Veel mensen hebben vroeger als kind wel eens geproefd van paardenbloem, en dus krijg ik vaak de vraag of de plant eetbaar is. Inderdaad, alle delen van deze plant zijn eetbaar. Jonge bladeren kan men eten als groente of in salade verwerken. Het blad werkt …
Verschillende delen van de paardenbloem, waaronder de bladeren, wortels en bloemen kan men gebruiken vanwege hun potentiële medicinale eigenschappen.
Volgens sommige bronnen wordt de paardenbloem al vermeld in de ‘Materia Medica’ (Περὶ Ὕλης Ἰατρικῆς) van Dioscorides, een Griekse arts en farmacoloog die in de 1e eeuw na Christus leefde. De ‘Materia Medica’ is een uitgebreide farmacopee die een breed scala aan medicinale planten en hun gebruik beschrijft. Maar zelf hebben we bij onze uitvoerige online research die beschrijving in geen enkele vertaling kunnen terugvinden. Ook niet na het inschakelen van artificiële intelligentie.
Hildegard von Bingen (1098-1179) was een Duitse abdis, mysticus en kruidkundige die uitgebreid schreef over medicinale planten in haar werk “Physica”. Daarin besprak Hildegard verschillende planten en hun geneeskrachtige eigenschappen.
Hoewel Hildegard von Bingen Taraxacum officinale niet vermeldt bij zijn moderne botanische naam, beschreef ze wel planten met kenmerken die vergelijkbaar zijn met paardenbloem. Ze schreef over planten met een bittere smaak en diuretische eigenschappen. Deze beschrijvingen komen volledig overeen met de eigenschappen van paardenbloem.
In “Physica” schreef Hildegard over de gezondheidsvoordelen in de context van middeleeuwse kruidengeneeskunde. Ze beschouwde paardebloem als een waardevol kruid met eigenschappen die gunstig waren voor verschillende gezondheidsproblemen. Ze geloofde dat het kruid kon worden gebruikt om de lever en galblaas te ondersteunen, waardoor de spijsvertering en het algehele welzijn werden bevorderd. Haar geschriften benadrukten vaak de onderlinge verbondenheid van lichaam, geest en ziel. Ze beschouwde planten als geschenken van God die gebruikt konden worden voor genezing.
Hoewel Hildegard’s opvattingen over medicinale planten geworteld waren in het middeleeuwse begrip van kruidengeneeskunde zijn haar bijdragen op het gebied van kruidengeneeskunde opmerkelijk. Haar werk is bestudeerd op zijn historische en culturele betekenis in de context van middeleeuwse kruidenkennis.
Rembert Dodoens (1517–1585), ook bekend als Dodonaeus, was een Vlaamse arts en botanicus die aanzienlijk bijdroeg aan het gebied van de kruidengeneeskunde. In zijn beroemde werk “Cruydeboeck”, voor het eerst gepubliceerd in 1554, gaf Dodonaeus gedetailleerde informatie over verschillende planten, inclusief hun medicinale toepassingen.
Met betrekking tot de paardenbloem noemde Dodonaeus ook zijn diuretische eigenschappen en raadde het aan voor de behandeling van problemen met betrekking tot de lever en de nieren. Net als Hildegard von Bingen voor hem, waardeerde Dodonaeus paardenbloem vanwege zijn vermogen om de urineproductie te stimuleren, waarvan werd gedacht dat het gunstig was voor bepaalde gezondheidsproblemen.
Nicholas Culpeper (1616 – 1654) schreef in zijn boek ‘The Complete Herbal’ (1652-‘53):
“Paardenbloem valt onder de heerschappij van Jupiter. Het is van een openings- en reinigingskwaliteit, en daarom zeer effectief voor de obstructies van de lever, gal en milt, en de ziekten die daaruit voortvloeien, … het opent de urinepassages zowel in jong als oud…
Je ziet hier welke deugden dit gewone kruid heeft, en dat is de reden waarom de Fransen en Nederlanders ze zo vaak in het voorjaar eten…”
Later, in de 18de eeuw, werd paadenbloem algemeen erkend als een medicinale plant. Tijdens deze periode was kruidengeneeskunde een gangbare praktijk, en verschillende planten werden veel gebruikt om hun waargenomen therapeutische eigenschappen. Paardebloem was geen uitzondering, en het had een plaats in de traditionele geneeskunde.
Kruidenboeken en recepten uit de 18e eeuw bevatten vaak informatie over het gebruik van paardenbloem. De plant stond bekend om zijn diuretische eigenschappen en werd verondersteld gunstig te zijn voor aandoeningen die verband hielden met de nieren en de lever. De wortels, bladeren en soms zelfs de bloemen van paardenbloem werden gebruikt voor medicinale doeleinden.
Kruidendokters en artsen van de 18e eeuw, beïnvloed door eerdere kruidentradities, adviseerden paardenbloem vaak vanwege zijn vermogen om de spijsvertering te stimuleren, het bloed te reinigen en het algehele welzijn te bevorderen. Hoewel het begrip van medicinale planten niet zo nauwkeurig of wetenschappelijk geïnformeerd was als het nu is, bleef dit traditionele gebruik bestaan en droeg het bij aan het historische belang van paardenbloem in de kruidengeneeskunde.
Tegenwoordig wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werkzame stoffen in de plant. Recente wetenschappelijke onderzoeken hebben ondermeer aangetoond dat paardenbloem ‘mogelijks’ kan ingezet worden bij de behandeling van sommige kankers. De eerste positieve resultaten in het laboratorium hebben geleid tot meer gesubsidieerd wetenschappelijk onderzoek. Een volgende stap is onderzoek bij proefdieren en mensen. De resultaten bij patiënten moeten worden afgewacht voordat met meer zekerheid over de werkzaamheid van paardenbloemen uitspraken gedaan kunnen worden.
A comprehensive review of the benefits of Taraxacum officinale on human health.
https://bnrc.springeropen.com/articles/10.1186/s42269-021-00567-1
Anti-inflammatory activity of Taraxacum officinale
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378874107004850
Taraxacum officinale: a high value less known medicinal plant
Taraxacum officinale as a food source
https://link.springer.com/article/10.1023/B:QUAL.0000040365.90180.b3
Taraxacum officinale wordt traditioneel gebruikt voor verschillende medicinale doeleinden. Hoewel wetenschappelijk onderzoek naar de werkzaamheid ervan aan de gang is wordt het toegepast bij:
Lever: paardebloem werd historisch gebruikt om de lever te ondersteunen. Er wordt aangenomen dat het diuretische eigenschappen heeft die kunnen helpen gifstoffen uit het lichaam te elimineren.
Spijsvertering: paardebloem wordt gebruikt als een mild laxeermiddel. Het kan helpen de spijsvertering te stimuleren en problemen zoals constipatie te verlichten.
Diuretische eigenschappen: de diuretische eigenschappen van paardenbloem kunnen de verhoogde urineproductie bevorderen, wat kan helpen bij het verwijderen van overtollig vocht uit het lichaam.
Ontstekingsremmende effecten: sommige studies suggereren dat paardenbloem ontstekingsremmende eigenschappen kan hebben, wat gunstig kan zijn voor aandoeningen die gepaard gaan met ontsteking.
Rijk aan voedingsstoffen: paardebloembladeren zijn rijk aan vitamines en mineralen, waaronder vitamine A, C en K, evenals calcium, kalium en ijzer. Deze voedingsstoffen dragen bij aan zijn reputatie als heilzame plant.
Paardenbloem fungeert als een diureticum, waardoor medicijnen je lichaam sneller kunnen verlaten dan wenselijk. Het kan ook een wisselwerking hebben met een aantal medicijnen die door de lever worden afgebroken.
Het is belangrijk op te merken dat, hoewel de paardenbloem een lange geschiedenis van traditioneel gebruik heeft, wetenschappelijk onderzoek naar zijn geneeskrachtige eigenschappen nog volop aan de gang is. Zoals bij elk kruidenmiddel is het raadzaam om een gehomologeerd fytotherapeut te raadplegen voordat u paardenbloem voor medicinale doeleinden gebruikt, vooral als u medicijnen gebruikt of reeds bestaande gezondheidsproblemen heeft. Dit artikel vervangt ook geenszins het advies van een arts of deskundig zorgverlener. Lees daaromtrent de disclaimer onderaan deze pagina.
Bij de paardenbloem hoeven we geen tekeningetje te maken. Wie kent die niet? Je moet al van een andere planeet komen om nog nooit van de paardenbloem gehoord te hebben. En dan nog is de kans groot dat hij daar ook voorkomt. (Grapje) Bij de …