4 oktober 2025

De Vertakte Leeuwentand

De vertakte leeuwentand (Scorzoneroides autumnalis, voorheen Leontodon autumnalis) is een vaste plant uit de composietenfamilie (Asteraceae), die vaak over het hoofd wordt gezien, maar bij nader inzien een verrassend boeiend lid van de inheemse flora is. Met haar zonnige, gele bloemen in de zomer en het najaar en de sierlijk vertakte bloeistengels biedt ze kleur op momenten dat andere planten al zijn uitgebloeid.

Voor wie met aandacht door de stad struint – ogen op stoep, berm of parkweide – is de vertakte leeuwentand een kleine herfstverrassing. Deze composiet duikt op waar je haar niet meteen verwacht: in open grasstroken, wegbermen, tussen klinkers, of zelfs in de scheuren langs paden in parken en begraafplaatsen. Ze hoort bij de vaste waarden van de nazomer en vroege herfst, en weet zelfs in de stad haar plaats op te eisen.

Hoe herken je haar in de stad?

De vertakte leeuwentand vormt eerst een plat rozet van langwerpige bladeren, die vaak veerspletig of licht getand zijn. Uit dat rozet groeit een bloeistengel – of beter: meerdere, vertakte stengels – tot zo’n 30 à 40 cm hoog. Aan het einde van elke zijtak prijkt een helder geel bloemhoofdje, met alleen lintbloemen (zoals bij een paardenbloem).

De stengel is kaal, meestal zonder bladeren, en vertakt zich op een sierlijke manier. Aan de achterkant van de bloemblaadjes zie je vaak een vleugje rood of paars. Wie goed kijkt, merkt dat de bloemhoofdjes meestal iets kleiner zijn dan die van de gewone paardenbloem.

De eindlob van het blad is lang en smal, wat een verschil is met bijvoorbeeld het gewoon biggenkruid.

Stadsbiotoop en vindplaatsen

De vertakte leeuwentand houdt van open, zonnige plaatsen op matig voedselrijke, eerder droge grond. In de stad is dat verrassend vaak het geval:

Bermen langs wegen en trambeddingen
Oude begraafplaatsen met schrale gazons
Verwaarloosde speelpleinen of hondenweides
Bloemrijke parkweides of extensief gemaaide graszones
Tussen de kasseien of stoeptegels

In Brugge, bijvoorbeeld, duikt ze op in rustige parkdelen zoals het Koningin Astridpark, op de hoger gelegen randen van de vesten, of in de Assebroekse Meersen en in Sint-Andries.

Waarom is ze interessant voor stadsplantenliefhebbers?

Nazomerbloei: Ze bloeit laat – van juli tot ver in oktober – en biedt daarmee nectar op momenten dat veel andere planten al zijn uitgebloeid.
Bijvriendelijk: Zweefvliegen, solitaire bijen en soms zelfs een vlinder weten haar te vinden.
Stedelijke taaiheid: Ondanks haar ogenschijnlijke fijnheid is ze bestand tegen betreding, kort maaien en droogte – zolang ze af en toe haar bloeimoment krijgt.
Indicatiesoort: Haar aanwezigheid kan wijzen op extensief beheer of schrale grond, vaak gunstig voor soortenrijkdom in stedelijk grasland.

Vertakte leeuwentand - bloeiwijze — *De bloeiwijze van de vertakte leeuwentand*

Vertakte leeuwentand - bloemhoofdje — Aan de achterkant van de bloemblaadjes zie je vaak een vleugje rood of paars.

Van Leontodon naar Scorzoneroides

Tot voor kort stond de soort bekend als Leontodon autumnalis, wat ‘herfstleeuwentand’ betekent. Nieuwe DNA-onderzoeken hebben haar ondergebracht bij het geslacht Scorzoneroides, al blijft de oude naam in gidsen en volksmond nog vaak opduiken.

Waarom “autumnalis”?

De wetenschappelijke naam Scorzoneroides autumnalis vertelt ons al iets over het karakter van de plant. Het tweede deel, het soortepitheton autumnalis, is Latijn voor “herfstachtig” of eenvoudigweg “van de herfst”. Deze naam is bijzonder treffend gekozen, want de vertakte leeuwentand onderscheidt zich van veel andere gele composieten door haar latere bloei. Terwijl veel verwanten al in de lente of vroege zomer bloeien, komt deze plant juist in actie vanaf juli tot zelfs in oktober.

In een tijd waarin de meeste graslanden in rust gaan en veel kleur verdwenen is uit de stedelijke vegetatie, verschijnt S. autumnalis met haar heldergele bloemen als een kleine zonnestraal. De naam autumnalis is dus niet zomaar een aanduiding, maar een echte botanische hint: kijk uit naar deze plant als de zomer op haar einde loopt.

Verwarring met andere gele composieten

Wie stadsplanten observeert, weet: gele composieten zijn overal. Ze lijken op het eerste gezicht sterk op elkaar, maar met een beetje oefening kun je de vertakte leeuwentand vrij goed onderscheiden van enkele veelvoorkomende lookalikes.

De paardenbloem (Taraxacum officinale) is wellicht de bekendste. Ze bloeit vooral in het voorjaar en heeft meestal één stevige, holle bloeistengel met wit melksap. In tegenstelling tot de vertakte leeuwentand is de stengel niet vertakt.

Het gewoon biggenkruid (Hypochaeris radicata) lijkt sterker op onze herfstbloeier, maar heeft een dikkere, onvertakte stengel en opvallend behaarde bladeren. De bloemen zijn vaak wat groter. De eindlob van het blad is heel breed.

Klein streepzaad (Crepis capillaris) komt veel voor in de stad. Het heeft dunnere stengels dan de vertakte leeuwentand en draagt meer, kleinere bloemhoofdjes. De bloeitijd is van mei tot oktober, dus vaak in bloei tegelijk met vertakte leeuwentand. De bladeren zijn smal, veerspletig tot getand, vooral aan de voet van de plant. Vaak verspreid langs de stengel.

Tot slot is er muizenoor (Hieracium pilosella), een laagblijvende soort met grijsgroene, viltig behaarde bladeren. Ze bloeit meestal met één enkele bloem per steel en blijft laag bij de grond.

Een stadsplant met karakter

Haar vermogen om bloei door te zetten tot diep in de herfst maakt haar een symbool van volharding en veerkracht – net als veel stadsplanten zelf.

Tip voor de wandelaar: Let in september of oktober eens op als je over een verlaten graspleintje loopt. Zie je een wat tenger, vertakt stengeltje met gele bloemetjes die zich richting zon richten? Dan is de kans groot dat je oog op Scorzoneroides autumnalis is gevallen – een herfstbloeier met karakter.