24 mei 2024

Fluitenkruid

In de betoverende maand mei is deze plant een onmisbaar onderdeel van ons landschap, meestal op het platteland maar ook in de stad. Overvloedig aanwezig, siert het de wegbermen langs het schilderachtige kanaal Brugge-Oostende, de oevers van oude vestingwallen en wegbermen. Op een trottoir in het drukke stadscentrum moet je het niet gaan zoeken.

Fluitenkruid (Anthriscus sylvestris) behoort tot de schermbloemenfamilie. Het is de eerste soort van deze familie die je in bermen en langs autowegen kunt zien bloeien. Fluitenkruid is het naaste, wilde familielid van de gekweekte kervel. Ze hebben het frisse, kruidige aroma met elkaar gemeen.

Naamgeving

Fluitenkruid dankt zijn Nederlandse naam aan het feit dat van de stengel fluitjes kunnen gesneden worden. Hoe je dat doet kom je te weten als je verder leest.

Anthriscus komt uit het Grieks. Bij de Oude Grieken was Anthriskon de naam voor een ons onbekende schermbloem. De naam is op dit geslacht overgegaan en zou samenhangen met antherix (halm). Sylvestris betekent ‘in het bos groeiend’, hetgeen toch niet helemaal de lading dekt.

Rembert Dodoens heeft het in zijn Cruijdeboeck (1554) over ‘wilde Eppe’ De plant wordt als dusdanig beschreven in deel 5 capitel 44 (blz. 650).
Volgens de website Leesmaar.nl/cruijdeboeck heeft hij het daarmee over het fluitenkruid. *

“Dese Eppe wordt gheheeten in Griecx Selinon agrion. In Latijn Apium sylvestre/ dat es in Hoochduytsch Wilder eppich oder Epffich. In Neerduytsch Wilde eppe. In Franchois Ache saulvage… In sommighe Apoteken heet dese Eppe hier te lande Meum…”

In het Cruydt-Boeck van 1644 (Deel 5, boek 24, capitel 7, bladzijde 1092-1094) wordt de Wilde eppe beschreven. Zie: http://biolib.de/dodoens/high/01092.html en http://biolib.de/dodoens/high/01093.html

* Marcel De Cleene schrijft dat Dodoens het in zijn Cruydeboeck niet over fluitenkruid had, maar wel over de nauw verwante gewone kervel. (De Historia Naturalis pg. 145)

Beschrijving

Fluitenkruid groeit meestal tot ongeveer 100 cm hoog en heeft een dikke penwortel. De basis van de stengel is knolvormig verdikt. De stengels zijn recht omhoog, hol en gegroefd, en vrijwel kaal aan de bovenkant. De bladeren zijn dofgroen en bestaan uit twee tot drie niveaus van fijnverdeelde bladsegmenten, die langwerpig en puntig zijn. De onderkant van het blad is zacht behaard.

Tussen april en juni bloeit fluitenkruid, met bloemen gegroepeerd in schermpjes die samen een groot samengesteld scherm vormen, typisch voor de schermbloemenfamilie. De buitenste bloemen van het scherm zijn groter dan de binnenste, waardoor een stralend effect ontstaat met één groot, twee middelgrote en twee kleinere bloemblaadjes die naar binnen zijn gekeerd.

De vruchten van fluitenkruid zijn bijna zwart of bruin van kleur, sigaarvormig en 0,6-1 cm lang, glad met een korte, geribbelde snavel. Ze zijn borstelig behaard aan de voet. De zaden zijn kortlevend, minder dan een jaar.

Rembert Dodoens (Mechelen, 29 juni 1517 – Leiden, 10 maart 1585)

Zo beschrijft Rembert Dodoens het fluitenkruid in 1554:

“Dit cruyt dat wy volghende den ouden Theophrastum, Wilde eppe, ghenaemt hebben heeft groote seer ghesneden bladeren/ den bladeren van den Wilden Pastinaken seer aensienlijck maer veel meerder. Sijn stelen sijn ront/ hol/ vier oft vijf voeten lanck/ beneden ontrent der eerden bruyn root/ op dopperste van den welcken wassen ronde croonkens/ voortbringhende witte bloemkens/ naer den welcken volght plat rouw saet den sade van Dille niet seer onghelijck/ maer meerdere. Die wortel es in twee oft drye langhe wortelkens verdeylt die selden nederwaerts/ maer meest dweers/ herwaert ende derwaets uutghespreyt wassen/ ende heet ende brandich van smaecke sijn. Dit heel cruyt met sijnen steel ende bladeren es vol wits saps ghelijck die Tithymallen/ dat daer uut vloeyet alst ghequetst wordt.”

Hoe maak je een fluitenkruidfluitje?

Men beweert wel dat je fluitjes kan snijden uit die holle stengels! Ik heb het zelf ook wel eens geprobeerd, maar ik moet eerlijk toegeven dat mijn fluitenkruidconcert – wat een woord voor de scrabbelaars onder ons – niet voor gevoelige oren bestemd was. Als jij er wel in slaagt om echte muziek te maken met fluitenkruid, laat het me alsjeblieft weten! Ik kan niet wachten om te horen hoe deze plant de geniale muzikant in jou laat schitteren.

Het maken van een fluitje van fluitenkruid is eigenlijk best eenvoudig! Hier is een eenvoudige stapsgewijze handleiding:

Zoek een stevige stengel van fluitenkruid die hol is. Deze holle stengels zijn meestal te vinden in de zomer wanneer de plant volgroeid is.

Snijd voorzichtig een stuk van de stengel af met een scherp mes. Zorg ervoor dat je een stuk van ongeveer 15-20 centimeter lang hebt.

Aan één kant van de stengel, ongeveer 1-2 centimeter vanaf het uiteinde, maak je een schuine snede. Dit wordt de opening van je fluitje.

Aan de andere kant van de stengel, maak je kleine inkervingen met je mes. Dit zal helpen bij het vormen van de gaten waar de lucht doorheen zal stromen wanneer je het fluitje bespeelt.

Blaas nu voorzichtig door de opening aan de ene kant van de stengel terwijl je de gaten aan de andere kant bedekt. Experimenteer met de positie en grootte van de gaten om verschillende tonen te produceren.

Voilà! Je hebt je eigen fluitje gemaakt van fluitenkruid! Veel plezier met fluiten (voor zover het je lukt)! 😉

Kunnen we fluitenkruid in de keuken gebruiken?

Ja, fluitenkruid is eetbaar. Maar… het wordt niet aanbevolen om dat te doen omdat verwarring kan ontstaan met giftige planten die op fluitenkruid lijken. Uiteraard wil je geen eetbare plant verwisselen met een giftige plant.

Daarom raden wij aan om alleen planten te consumeren waarvan je 100% zeker bent. Op eigen houtje, en zonder kennis van zaken experimenteren met wilde planten raden we sowieso ten stelligste af.

De jonge bladeren van fluitenkruid kunnen worden toegevoegd aan salades voor een lichte, pittige smaak. Ze kunnen ook worden gebruikt als garnering bij verschillende gerechten.

Het is een goede smaakmaker voor aardappelen, sperziebonen, en andere groenten. Gebakken in een omelet komt het fluitenkruid goed tot zijn recht. De bladeren zijn lekker door een stamppot.

De bloemen kunnen door een beslag worden gehaald en nadien gefrituurd. En natuurlijk kun je er ook lekkere thee van zetten.

Ook de bloemschermen zijn eetbaar. Nogmaals: verwar fluitenkruid niet met andere schermbloemigen zoals hondspeterselie en dollekervel. Je hoort het al aan hun naam, die voorspellen niet veel goeds… (Zie verder)

Let op! Tijdens de maanden april en mei siert fluitenkruid vaak de slootkanten en wegbermen met zijn elegante verschijning, gekenmerkt door witte bloemschermen. Echter, wees gewaarschuwd dat op dit punt de plant niet langer geschikt is voor consumptie.

Medicinaal gebruik

De gedroogde wortels van fluitenkruid zijn in de traditionele geneeskunde gebruikt als koortsverlagend, pijnstillend en hoestmiddel.

Reeds in het jaar 900 na Christus wordt in een oud Engels medisch boek melding al gemaakt van genezing van kanker met zalfjes van fluitenkruid. Recent onderzoek heeft aangetoond dat er inderdaad kankercel dodende eigenschappen in deze plant aanwezig zijn maar deze worden pas geactiveerd bij toevoeging van andere stoffen, iets waar de medische wetenschap nog wel even mee bezig zal zijn.

En Dodonaeus schrijft:

“Dese wilde Eppe ende sonderlinghe die wortelen daer af/ sijn werm ende drooge tot in den derden graedt. Die wortelen van dese Wilde eppe in den mont ghehouwen ende geknout versueten die pijne ende weedom van den tanden/ ende trecken veel vochticheden uut den hoofde’. Ik heb het nog niet uitgeprobeerd.”

Anthriscus sylvestris is een plant die rijk is aan actieve verbindingen die mogelijk nuttig zijn bij de behandeling van kanker en ontstekingsziekten. De belangrijkste actieve stof, deoxypodophyllotoxine, heeft antitumor, antivirale, ontstekingsremmende en anti-allergische eigenschappen. Het onderzoek is nog volop aan de gang. Er worden actieve verbindingen uit deze plant geïsoleerd die aanwijzingen bieden voor de ontwikkeling van potentiële nieuwe geneesmiddelen tegen kanker en voor een beter begrip van de farmacologische effecten van de plant.

Let op voor dubbelgangers!

Let op! Als je van plan bent om deze plant te plukken, wees dan extra voorzichtig. Het is van cruciaal belang om er zeker van te zijn dat je te maken hebt met fluitenkruid. Binnen deze familie bestaan er namelijk verschillende planten die uiterst giftig zijn en absoluut niet geconsumeerd mogen worden. Eén ervan is de gevlekte scheerling. Gelukkig komt deze laatste minder vaak voor dan het fluitenkruid en hij bloeit bovendien later.

Je kunt je neus ook gebruiken als waarschuwing: fluitenkruid heeft een kruidig aroma en gevlekte scheerling ruikt naar hele oude sokken met muizenkeutels…

Gevlekte scheerling is één van de dodelijkste inheemse planten, een kleine hoeveelheid van de plant eten kan al fataal zijn. De dood treedt op door verlamming van de ademhalingsorganen. In het oude Griekenland werd gevlekte scheerling gebruikt om doodstraffen te voltrekken d.m.v. de zogenaamde gifbeker.

Andere toepassingen

De plant werd gebruikt als verf- en papierplant. Met de bloemen kreeg wol een groene of gele kleur. Met de vezelige bladeren kon men papier maken.

Fluitenkruid is een geliefd voedsel voor konijen, varkens en andere dieren. De Engelse naam ‘cow-weed’ wijst erop dat de jonge bladeren aangenaam voedsel zouden zijn voor runderen en ander vee.

Disclaimer

De auteurs van Stadsplanten.be zijn niet verantwoordelijk voor eventuele schade, van welke aard dan ook, als gevolg van het gebruik van planten voor medische of culinaire doeleinden. De auteurs kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord.