31 mei 2024

Kleefkruid

Wie heeft er niet als kind met kleefkruid (Galium aparine) gespeeld? Je gooide het naar je vriendjes en het bleef dan in hun haar of op de klederen hangen.

Kleefkruid behoort – net als lievevrouwebedstro – tot de familie van de Sterbladigen (Rubiaceae).

Naamgeving

Galium komt van het Griekse gala (melk). Kleefkruid werd vroeger gebruikt als een natuurlijk stremsel in de melk. Van deze melk, gegoten en gezeefd door een dikke prop kleefkruid, werd kaas gemaakt.

De wetenschappelijke soortnaam aparine is afgeleid van het Griekse woord apaireo, hetgeen betekent “ik grijp” of “ik pak beet”.

Ook de Nederlandse naam verwijst daar duidelijk naar. De gehele plant, ook het zaad, is bedekt met piepkleine, kromme, stekelige haartjes die zich vasthechten aan allerlei voorwerpen – vooral kleren en vachten. Ter illustratie: zie bijgaande foto.

Volkse namen

Vele volkse namen duiden ook op dit ‘kleven’ of ‘klitten’ en andere daarmee verwante eigenschappen. We laten hieronder een selectie volgen die voor zichzelf spreekt: Jan-kleef-an, Jan-plak-an, katteklauwen, klef-klef, kleine klit, kletteklauw, kliskruid, klitkruid en klevers.

De dofgroene, vierkantige stengels zijn behaard en maar weinig vertakt. Meestal hangen ze tussen andere planten. Ze zijn slap en breken gemakkelijk. Ze ranken zich overal tussen en worden daarom gevreesd in akkers omdat ze zelfs de landbouwmachines kunnen doen vastlopen.

Beschrijving en voorkomen

De piepkleine bloemen zijn slechts anderhalve tot twee millimeter groot. (Zie foto bovenaan). Uit deze bloemen ontstaan kleine vruchtjes met vele haakjes eraan. De vruchten zitten twee aan twee en zijn 6 à 8 mm groot. De vruchtjes hebben nog meer haakjes dan de stengel. Daardoor blijven ze hangen in de vacht van harige dieren en in de kleding van mensen. Zo worden de vruchten over grote afstand verspreid, waardoor kleefkruid op veel plaatsen voorkomt.

Onkruid?

Kleefkruid groeit graag op omgewoelde grond en is daarom vaak te vinden op akkerlanden. Meestal heeft de eigenaar van de grond een hekel aan het snelgroeiende kruid, omdat het gekweekte gewassen overwoekert. Graangewassen die “verontreinigd” zijn met kleefkruidzaad mogen niet als voedingsgraan voor de mens verkocht worden. Het mag wel als voer voor dieren dienen, maar levert bij de verkoop een stuk minder op. Vandaar dat kleefkruid vaak met gif wordt uitgeroeid.

Kleefkruid wordt vanwege zijn woekerend karakter vaak alleen maar als lastig onkruid gezien. Ten onrechte! Bij prehistorische opgravingen zijn kleefkruidvruchtjes gevonden die waarschijnlijk gebruikt werden om melk te stremmen. De wortel van kleefkruid werd (wordt) gebruikt als verfmiddel om een rode kleur te krijgen. Waarschijnlijk werd het ook gegeten. Toppen en jonge bladeren zijn een voedzame en gezonde groente (niet rauw, maar stomen, in de soep of in een omelet). Verder werd er koffie van gemaakt. Geroosterd en gemalen zaad is een redelijke koffiesurrogaat.

Nuttig

Vroeger bestonden er geen “on”kruiden, ofwel nutteloze kruiden, en ging men met respect met de gewassen om. Men geloofde dat de Schepper alleen maar nuttige kruiden aan de aarde had gegeven. Als men last had van een “vervelende” plant, werden de wijze mannen of vrouwen erbij gehaald en werd de plant onderzocht. Men wreef het kruid over de huid. Als er na enkele uren geen vervelende reacties volgden, aten ze van de plant of maakten er thee van. Ook mediteerde men bij de plant. Op die manier probeerde men de geheimen ervan te ontrafelen. Er werd net zo lang doorgezocht totdat het nut van het kruid was ontdekt.

Gelukkig heeft men het nut van kleefkruid ontdekt. In de geschiedenis moet er veelvuldig gebruik van gemaakt zijn, want het kruid kent diverse medicinale eigenschappen.

Medicinaal

Kleefkruid is een eeuwenoud middel voor huidkwalen en bloedzuivering en is nog steeds een populair middel voor een ‘’grote schoonmaak’’ van het lichaam. Kleefkruid is vochtafdrijvend en werkt bij darm- en galklachten. Kleefkruid is een belangrijk kruid voor het lymfestelsel. Er is een tinctuur op de markt ter ondersteuning bij gezwollen lymfeklieren en bij sommige huidaandoeningen, zoals droge eczemen.

Het sap van kleefkruid is huidreinigend en ontsmettend en is vooral bij veel droge huidaandoeningen in te zetten. Het verzacht de zonverbrande huid. Kompressen van fijngewreven bladeren kunnen helpen op blaren, schaafwonden en kneuzingen. Dit helpt ook zweren, wonden en steenpuisten sneller te genezen. Het sap kan ook ondersteunen bij psoriasis, eczeem en schimmels. Laat het op de huid indrogen en was het af voordat er nieuw sap wordt opgedept. Kleefkruid wordt zelfs ingezet bij de behandeling van huidkanker.

Eczeem kan worden behandeld door de aangetaste plek in te smeren met kleefkruid sap of door een zalf te maken van kleefkruid.

Inwendig ondersteunt kleefkruidthee of het sap het afweersysteem en bevordert het de uitscheiding van afvalstoffen en gifstoffen uit het lichaam. Het helpt bij gezwollen lymfeklieren, terugkerende blaasontstekingen, amandelontsteking, nierontsteking, prostaatproblemen en urinewegproblemen, vocht vasthouden en opgezette keelklieren. Bij dit laatste is een combinatie van thee drinken en zalf van botervet met vers sap in een kompres aanbevolen. Het kompres eenmalig gebruiken en nadien weggooien.

Door water te koken en de gewassen, jonge blaadjes 10 min. te laten trekken, maak je een thee, die reinigend werkt en daardoor goed is voor je huid en zuiverend voor alle organen die afvalstoffen moeten verwerken. Door de bloedverdunnende werking van de stof coumarine, plas je de afvalstoffen sneller uit. Echt een aanrader in het voorjaar in combinatie met andere kruiden in een reinigingskuur. Ook bij verminderde weerstand, na ziekte of medicijngebruik.

Eetbaar?

De hele plant is eetbaar, maar vooral de jonge blaadjes zijn lekker door de soep, door de rijst of bij de vis. Pluk de blaadjes voordat er zaadjes aan de plant komen. Kleefkruid kun je kort koken en serveren als groente, stamppot van maken met aardappels en combineren met andere groente of door de rijst doen. Na het koken kleeft het niet meer. Het smaakt een beetje bitter. Met kaas is het dan ook een lekkere combinatie. Op internet zijn verscheidene gerechten te vinden.

Opgepast: Door de aanwezigheid van coumarine, een natuurlijke bloedverdunner, mag kleefkruid niet samen met bloedverdunners worden gebruikt. Ook samen met plastabletten kun je kleefkruid beter niet gebruiken. Een teveel aan coumarine kan trouwens weer worden tegengegaan met het eten van vitamine K-rijke groente.

Rembert Dodoens (1518-1585)

Rembert Dodoens (1518-1585) schrijft :

“Cleefcruyt heeft vele cleyne viercantighe rouwe stelen/ met vele ledekens/ daer aen wassen langhe smalle bladerkens/ rontsomme die ledekens sterrewijs gheset ghelijck aen die Rotte/ maer veel minder ende rouwer/ ende van dese selve ledekens wassen andere ghelijcke steelkens/ draghende cleyne witte bloemkens/ ende daer naer/ ront rouw saet/ meest twee op een steelken. Dit heel cruyt met stelen bladeren ende saet blijft al om aenhanghende als aengheruert wordt/ ende es zoo rouw dattet over die tonghe ghestreken/ die tonghe doet bloeyen.”

(Bron: Cruijdeboeck deel 4 capitel 62, bladzijde 574-575)

En: “De herders pleghen dit cruydt in het melck te steken, soo blijven alle hayren die daer in zijn, aen de rouwigheyt van dit cruydt hangen.“

Dit laatste vinden we reeds bij Dioscorides (eerste eeuw na Chr.) vermeld. Dodoens schrijft nog verder over de plant:

“Men noemt et oock in ’t Griex Philanthropos, al oftmen seyde Menschenvriendt, om dattet aen de cleederen soo vast houdt ende cleeft.“

Ook voor dieren

Ook voor dieren is kleefkruid goed. Paarden zijn er gek op.

Kleefkruid wordt bij paarden veel gebruikt voor de smering en het behoud van soepele gewrichten en de ondersteunt de afvoer van afvalstoffen. Om die reden kan het ook goed worden ingezet voor de ondersteuning van de huid. Paarden vinden Kleefkruid heerlijk en krijgen er vaak een schitterend glanzende vacht van!

Heb je kippen, geef ze dan af en toe wat kleefkruid, daar zijn ze gek op. Ook een konijn of cavia zal je dankbaar zijn.

Bronnen en meer informatie

Onze mede-redacteur Andrea Bleeker heeft het op haar website “Kruidengeheimen” ook over het kleefkruid. Dit artikel is gedeeltelijk gebaseerd op haar tekst. We bevelen de website van Andrea ten zeerste aan.

https://www.kruidenmassages.nl/kruidengeheimen.html

http://www.kruidenmassages.nl/kleefkruid.html

https://anniesheilzamekruiden.nl

http://www.natuurlijkgevarieerd.nl/185091042

http://bemidbar.webnode.nl/news/kleefkruid/

https://wildeplanteninbrugge.blogspot.com/search/label/Kleefkruid