29 mei 2024

Veldereprijs

Leren schoolkinderen nog met pen en inkt schrijven? Met zo’n ouderwets ballonpennetje en die koningsblauwe inkt? Ik had in ieder geval het geluk om dat in mijn kinderjaren wél te doen. Ja, dat was nog eens een ervaring! We schreven traag, want traag is vaak mooi! Met de klemtoon op ‘vaak’, want soms ging het mis. Als er een zware druppel inkt van de pen afdroop dan zagen we die seconden later – tot onze wanhoop – als een diepblauwe vlek over het spierwitte papier uitdeinen. Maar wacht eens even, laten we niet te snel oordelen! Ik kon, ondanks het feit dat ik mijn schrijfwerk zou moeten herbeginnen, genieten van die prachtige blauwe kleur.

Aan die diepblauwe kleur moet ik terugdenken, telkens als ik de veldereprijs op mijn wandeling door de stad zie. Nou, je moet al redelijk opmerkzaam zijn want uitbundig groot is het plantje niet. En het lijkt wel of de Schepper in een spaarzame bui was toen hij de bloempjes ontwierp. Je moet goede ogen hebben om ze op te merken. Maar een plantenloepje maakt veel goed. Het lijkt wel of de bloempjes in de inktpot gedompeld werden. Koningsblauw… het is mijn lievelingskleur, een kleur die recht naar het hart gaat.

Voorkomen

Veldereprijs is niet bepaald zeldzaam. De naam is enigszins misleidend want dit bescheiden plantje toont zijn pracht tussen april en oktober vrijwel overal in de stad. Maar door zijn bescheiden omvang wordt het vaak over het hoofd gezien. En dan die bloempjes… je moet je bukken om ze te ontdekken, want ze openen zich slechts ten dele. De veldereprijs komt voor op open plekken op gronden die niet te zwaar mogen zijn. Zo is ze in akkers en tuinen veel te vinden. Ook groeit ze tussen de tegels van het trottoir. In weilanden is ze te vinden in molshopen en op plekken waar mieren de grond open hebben gemaakt. Ze groeit ook in de duinen op open kalkrijke plekken.

Naamgeving

Veldereprijs (Veronica arvensis L.) behoort tot de weegbreefamilie.

De naam ereprijs is mogelijk afkomstig van de Vlaamse botanist Rembert Dodoens (1517-1585), die de planten “eer ende prijs oft loff” gaf vanwege hun geneeskrachtige eigenschappen.

Een niet zo plausibele verklaring van de naam ereprijs zou het plantje te danken hebben aan het feit dat in de Middeleeuwen, winnaars van grote toernooien een krans kregen van de bloemen.

Een derde verklaring is dat een Frankische koning vele jaren aan huiduitslag leed en daarvoor, na goede raad van een jager, dit plantje gebruikte, en genas van de huiduitslag. Toen gaf hij het plantje de naam ereprijs.

Dit geslacht is genoemd naar de heilige Veronica, die aan Jezus een doek zou hebben aangeboden, om het bloed van zijn gelaat af te drogen op zijn weg naar de kruisiging. Volgens de legende – want dit verhaal staat niet in de bijbel – was in haar doek de ‘vera iconica’, ‘de ware beeltenis’ van Christus’ te zien. Vera iconica is eigenlijk een mix van Griekse en Latijnse termen.

Arvensis betekent ‘op het veld groeiend’.

Beschrijving

De planten zijn helemaal behaard en hebben een liggende tot rechtopstaande stengel. De vertakte stengels die op de grond liggen buigen dan met een boog omhoog. De tegenoverstaande bladen zijn driehoekig-eirond tot soms vrijwel rond en grof getand. De onderste bladen zijn kort gesteeld, de bovenste bladen zijn echter langer gesteeld. De zeer kort gesteelde bloemen vormen eindelingse trossen. Ze staan in de oksels van de schutbladen. De 2-3 mm grote bloemen (met vier kroonbladen) zijn blauw. Vaak blijven de bloemen gesloten. De stijl met stempel is ongeveer 1 mm lang en er zijn twee meeldraden.

Medicinale toepassingen

Bittere plant met vocht afdrijvende en samentrekkende eigenschappen. De medische toepassing van ereprijs betreffen het verhelpen van ontstekingen in mond en keel, hoest, verkoudheid en nog veel meer. Extern kan het aangebracht worden voor het genezen van brandwonden en zweren.

Over de schrijfwijze van plantennamen

Woorden die soortnaam zijn schrijven we in de regel met een kleine letter. Die regel geldt ook voor namen waarmee we dieren, planten en fruit benoemen. Het maakt daarbij niet uit of het om de naam van een familie, geslacht of soort gaat.

In wetenschappelijke teksten, zoals een dieren- of plantengidsen, wordt voor Nederlandse namen soms ook de Latijnse conventie gehanteerd. Dat wil zeggen dat elke dieren- of plantennaam met een hoofdletter begint. Bijvoorbeeld: Gele lis, Rode spoorbloem, Witte dovenetel. Dit heeft als voordeel dat duidelijk is of kleuraanduidingen – of woorden als kleine en grote – deel uitmaken van de naam of niet. Hoofdletters verderop in de naam zijn in het Nederlands niet nodig. Bijvoorbeeld Grote ratelaar, Gewoon duizendblad, Klein hoefblad…