6 februari 2024

Kleine veldkers – Cardamine hirsuta

Al in december beginnen de bladrozetjes van de Kleine veldkers (Cardamine hirsuta) stiekem op te duiken. Het zaadje, dat al in de winter begint te kriebelen, heeft zo’n haast dat het soms al in december tevoorschijn piept. Alsof het niet kon wachten om de wereld te laten weten: “Hallo, hier ben ik!”

En ja hoor, de naam zegt eigenlijk alles. Dit plantje is klein en het voelt zich prima op z’n gemak op open ruderale plekken, in veldjes, en zelfs in chique moestuintjes. Maar ook in de stad is het een onbezorgde avonturier. Je kunt het aantreffen in gazons, tegen oude muren en zelfs tussen de plaveien van trottoirs. Het is zo’n ongecompliceerde gast dat het zelfs een plekje kiest waar je buurman zijn viervoeter even laat pauzeren. Een ‘hondenpoepstraatje’ zoals ik het liefkozend noem.

Even proeven?

Als je ooit in de verleiding komt om een hapje te nemen – hoewel ik je niet aanmoedig om het te proberen in dat ‘hondenpoepstraatje’ – zul je meteen begrijpen waarom het de naam “kers” draagt. Als je eerder waterkers of tuinkers hebt geproefd, herken je meteen die pittige smaak. Ze zijn tenslotte familie, behorend tot de ‘Kruisbloemenfamilie,’ ook wel bekend als de familie met een scherp randje. Zwarte mosterd, chinese kool en brocolli en spruitjes … het zijn allemaal neven en nichtjes.

Vitaminebom

Wanneer ik in de stad een plant fotografeer, komt er weleens een nieuwsgierige voorbijganger langs die me vraagt of het eetbaar is. Bij de kleine veldkers kan ik dan altijd – met enige zelfingenomenheid om al mijn diepzinnige wijsheid – zeggen: “Natuurlijk, neem een hapje!” En dan, bam, verrassing! Het laatste deel van de naam, ‘kers,’ komt eigenlijk uit het oud-Germaans en betekent ‘lekkernij.’ Dus, dit plantje was vroeger een ware traktatie. En terecht! Dit plantje bevat vitamine A, C (vooral in de bladeren) en D. Daarnaast bevat het ook de volgende voedingstoffen: calcium, ijzer, magnesium, bètacaroteen, diverse antioxidanten en zwavel.

De natuur heeft echt overal aan gedacht. Dus, voor diegenen die de Kleine veldkers tot nu toe als onkruid beschouwden… trek het eruit en knabbel wat! Maar laten we het wel gezellig houden, alles met mate!

Naamgeving

De wetenschappelijke benaming Cardamine vindt zijn oorsprong in het Griekse “cardamine” of “cardemon,” wat ‘een naar kardemom smakende plant’ betekent (kardemom is een plant uit de gemberfamilie). Alternatief kan Cardamine afgeleid zijn van het Griekse “Cardis” (hart) en “Damao” (temperen of verzachten). In de traditionle kruidengeneeskunde werd dit kruid gebruikt bij hartkwalen of om pijn te verzachten. Het woord “hirsuta” betekent ruwharig. Dit lijkt op het eerste gezicht misschien verrassend, gezien de plant een bijna kale uitstraling heeft. Echter, bij nadere inspectie met een plantenloepje of macrolens wordt duidelijk dat de onderste bladeren wel degelijk harig zijn, zoals te zien is op de bijgevoegde foto.

In het Engels heet de plant trouwens Hairy Bitter-cress, en in het Frans Cardamine hérissée. Dit betekent “harige cardamine”. De Duitse naam is Behaartes Schaumkraut, wat te vertalen valt als Behaard schuimkruid.

Kenmerken

Kleine veldkers draagt vruchten die men ‘hauwen’ noemt. Als de hauw rijp is, springt ze open waarbij de twee kleppen van beneden naar boven snel oprollen, waardoor de zaden weggeschoten worden. Ze kunnen wel 1 meter ver springen.

Culinair

De Kleine veldkers wordt vaak bestempeld als onkruid, maar geloof me, het is net zo smakelijk als je favoriete tuinkers! Dus, voordat je het met wortel en al uit je tuin rukt, overweeg eens om het te oogsten! De bladeren en bloemen van de Kleine veldkers hebben een pittige smaak, vergelijkbaar met tuinkers. Gooi ze in salades, gebruik ze als chique garnering, op een stukje brood, of zelfs door je kruidenboter.

Februari en begin maart zijn de maanden waarin de kleine veldkers op zijn lekkerst is, nog voordat hij zijn bloemetjes laat zien. Voeg deze groene gast toe aan je salades voor een extra kick. En oh, die milde, peperige smaak? Perfect maatje voor roomkaas. Dus voordat je de Kleine veldkers afschrijft als “alleen maar onkruid,” geef het een kans op je bord. Je smaakpapillen zullen je bedanken.

Laat me je vertellen over de magische transformatie van die bescheiden Kleine veldkers! Je kunt er bijvoorbeeld een sensationele pesto mee maken: neem een bosje van het kruid, voeg een teentje knoflook toe (of gooi er een bolletje kraailook in als je je echt avontuurlijk voelt), geroosterde pijnboompitten voor die knapperige twist, een snufje zout om de boel wakker te schudden, en maal het geheel fijn als een chef. Als je jezelf wilt trakteren, gooi er dan ook wat kaas bij – want, laten we eerlijk zijn, alles is beter met kaas.

Maar dat is niet alles! Deze groene held kan ook schitteren in kruidenboter en zich comfortabel nestelen in roomkaas. Het is als een groene party in je mond, en de veldkers is de VIP-gast die alle smaakpapillen uitnodigt.

En laten we niet vergeten dat deze kleine veldkers ook een carrière als groente heeft! Kook ‘m kort, gooi ‘m in de wok, of laat ‘m even stomen. Het kan zelfs in de soep hoppen voor een verrassende cameo. Visgerechten zijn dol op een vleugje Kleine veldkers als smaakvolle sidekick. En alsof dat nog niet genoeg is, kun je ook gewoon lekker relaxen met een kopje kleine veldkers-thee. Een slokje, en je bent weer helemaal in balans met de natuur. Wie wist dat zo’n klein plantje zoveel culinaire avonturen kon beleven?

*Kleine veldkers op de stoep in de stad*

Medicinaal

Vroeger gebruikten mensen dit plantje als rauwkost tegen scheurbuik – ja, serieus, het zit vol met vitamine C! Het was als een kleine vitaminebom tegen scheurbuik, die die vervelende ontstekingen preventief op de vlucht joeg. En wist je dat het ook als een bloedzuiverende detox werkt? Perfect om die voorjaarsvermoeidheid te verslaan, of beter nog, te slim af te zijn.

Maar wacht, er is meer! De kleine veldkers was niet alleen een held tegen scheurbuik, maar ook een sidekick bij hartklachten en epilepsie. Alsof dat nog niet genoeg is, geeft dit kruidje je maag een oppepper. En omdat het ook nog eens chlorofyl in zijn zak heeft, zegt het ‘nee’ tegen ontstekingen nog voordat ze kunnen beginnen. Bloedzuiverend, ontstekingsremmend, en als klap op de vuurpijl, een voorjaarsbloeier die je eetlust een flinke boost geeft. Het is als een lentekuur voor je lichaam.

Dus daar heb je het, een klein plantje dat groots is in de keuken en de medicijnkast. Wie had gedacht dat zo’n mini-krachtpatser zoveel te bieden had?

Photoshoot

De foto’s veranderen om de vier seconden.

Kleine veldkers
Kleine veldkers

Wetenswaardig

Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw heeft deze plant een invasie uitgevoerd van open terreinen. Doorgewinterde tuinexperts knikken instemmend en vinden allemaal unaniem dat deze plant vroeger in de tuin veel minder voorkwam. Het gerucht gaat dat de Kleine veldkers zich waarschijnlijk via een ‘straalstroom’ van zaden en planten vanuit chique tuincentra heeft verspreid. Alsof dat nog niet genoeg is, heeft de bodem ook een rol gespeeld. Door de toename van stikstof in de bodem, vanwege ‘overbemesting in de landbouw,’ heeft deze groene avonturier een extra duwtje in de rug gekregen. Het lijkt erop dat de Kleine veldkers zich gedraagt als een rockster van de plantenwereld, met een tourbus vol zaden en een entourage van stikstofrijke bodems.

Net als het merendeel van de Kruisbloemigen met kleine bloemen is Kleine veldkers vooral op zelfbestuiving aangewezen, aangezien insectenbezoek zeer gering is. Toch is het een waardplant voor het oranjetipje en Groot koolwitje.