8 maart 2024

Een klein juweel … de vroegeling

Hij, die naar de blauwe hemel turend op de lente hoopt, ziet nooit de vroegeling.
Hij, die op zijn knieën in de modder naar de lente zoekt, vindt hem in overvloed.

Verwondert het u waar de vroegeling zijn naam vandaan haalt? Wellicht niet! De vroegeling is, samen met zijn kompanen kleine veldkers, kandelaartje en klein kruiskruid, één van de allereerste bloeiers in onze regio. Deze kleine wonderen zijn bijna overal te vinden, maar je moet wel even door de knieën om ze goed te bewonderen. En … eerlijk toegegeven, het duurde wel even voor ik hem in Brugge inderdaad op het spoor kwam. Uiteindelijk vond ik hem op de Stedelijke begraafplaats Steenbrugge.

Deze kleine held is werkelijk een wonder van de natuur! Hoewel het tot 15 cm hoog kan worden, vertonen de meeste exemplaren een bescheiden gestalte van slechts enkele centimeters. En de bloemen? Een absoluut wonder! Met afmetingen variërend van slechts 2 tot 5 mm, lijken ze haast uit een sprookje te komen. Dankzij de macro-foto’s laat ik je meekijken naar hun prachtige structuur.

*De bloempjes van vroegeling zijn slechts enkele millimeter groot*

De vroegeling, officieel bekend als Erophila verna (synoniem: Draba verna) is een inheemse, eenjarige plant die behoort tot de familie van de kruisbloemigen (Brassicaceae). Laat je betoveren door deze kleine juweeltjes die de straat of het plantsoentje opvrolijken met hun vroege en gracieuze bloei! Maar let op: deze plant voltooit zijn hele levenscyclus in het voorjaar, en tegen de zomer is hij moeilijk te vinden.

Naamgeving

Erophila komt van het Griekse ‘er’ (voorjaar of vroeg) en phile (houden van). Verna betekent ‘in het voorjaar’. De wetenschappelijke naamgeving verwijst dus ook naar het feit dat dit plantje een hartstochtelijke minnaar is van het voorjaar.

In het Engels heet het ‘whitlowgrass’, omdat het traditioneel werd gebruikt om ‘’Whitlow’ – een pijnlijke infectie die de vingertoppen aantast – te behandelen. Ondanks die naam wordt vroegeling tegenwoordig niet meer voor medicinale doeleinden gebruikt, maar het wordt nog steeds gewaardeerd om zijn schoonheid en om zijn ecologische belang. Oh, en trouwens, deze plant is helemaal geen grassoort.

De Franse naam is Drave printanière, wat verwijst naar de wetenschappelijke naam.

De Duitse naam is Frühlings-Hungerblümchen. Dit betekent zoveel als ‘voorjaars-hongerbloempje’. Dit zegt weer iets over de vroege bloei en over het feit dat vroegeling heel erg lijkt op een ‘hongerbloemje’.

Hongerbloempjes

*Vroegeling tussen kandelaartje, andere kruiden en mossen*

‘Hongerbloempje’ is een informele term die soms wordt gebruikt om te verwijzen naar eetbare wilde planten of kruiden die vaak groeien in verwaarloosde gebieden, zoals braakliggende terreinen, bermen of achtertuinen. Deze planten kunnen een waardevolle voedselbron zijn, vooral voor wildplukkers en liefhebbers van natuurvoeding.

Het gebruik van de term “hongerbloempje” is meer dan alleen een label; het is een herinnering aan de waardevolle schatten die in de natuur voor het grijpen liggen voor degenen die bereid zijn om te verkennen.

Het gebruik van de term ‘hongerbloempje’ benadrukt het feit dat deze planten vaak over het hoofd worden gezien als voedselbronnen, terwijl ze eigenlijk voedzaam en zelfs smakelijk kunnen zijn. Voorbeelden van planten die soms worden aangeduid als ‘hongerbloempjes’ zijn bijvoorbeeld paardenbloemen, brandnetels, zevenblad en vogelmuur. Deze planten kunnen worden gebruikt in salades, soepen, stoofschotels of als toevoeging aan andere gerechten.

Het is echter belangrijk om ervoor te zorgen dat je de planten correct identificeert voordat je ze consumeert, omdat sommige planten giftig kunnen zijn.

Voorkomen

Stel je voor, een plantje dat zich als een ware avonturier verspreidt op de meest onverwachte plaatsen. Van uitgestrekte akkers tot gezellige moestuinen, van ruige duinen tot knusse bermen en zelfs op rotsen en muurtjes lijkt dit plantje zich thuis te voelen. Het dartelt langs spoorwegen, glijdt door greppels en neemt zelfs industrieterreinen en stedelijke omgevingen in met zijn ontembare levenslust.

In Vlaanderen is dit plantje een alledaagse verschijning. In de stad nestelt het zich vaak op oude muren en in het gezelschap van muurpeper of kandelaartje.

Beschrijving

De plant kiemt in het najaar. De soort brengt het eerste deel van de winter door als een rozet van kleine blaadjes en bloeit later in de winter of in het vroege voorjaar.

De vroegeling is een klein plantje van zo’n 3 cm, maar kan in optimale omstandigheden ook groter worden. De wortels kunnen tot 10 cm diep gaan.

De rechtopstaande, niet bebladerde stengels zijn kaal of verspreid behaard.

De grondstandige blaadjes vormen een rozet. Ze zijn omgekeerd eirond tot lancetvormig. Ze zijn gaafrandig of getand en spits. De bladeren zijn – zoals op de foto duidelijk te zien is – behaard. De stengel is bladloos en kan kaal of behaard zijn. Soms zijn ze vrijwel kaal.

De plant bloeit van januari tot in de vroege lente.

De kleine bloemen zijn wit of iets roze en 3-5 mm in doorsnee. De vier lange kroonbladen zijn diep (tot over de helft) ingesneden, zodat het soms lijkt alsof er 8 kroonblaadjes zijn. De vier kelkbladen zijn vliezig gerand. Zelfbestuiving komt veel voor.

De kale, ovaalvormige hauwtjes zijn eirond tot langwerpig en 4,5-7 mm lang. De zaden zijn kortlevend (1-5 jaar).

Wetenswaardig

Omdat het zo vroeg in het voorjaar bloeit is vroegeling een goede bron van nectar en stuifmeel voor wilde bijen, honingbijen en andere insecten wanneer de keuzes die ze hebben beperkt zijn. De plant wordt gegeten door sommige insecten en vogels. Konijnen kunnen in het voorjaar aan de bladeren knabbelen, anders heeft deze plant weinig waarde voor dieren.

Ongetwijfeld zijn er vanwege de kleine omvang geen culinaire toepassingen bekend voor deze plant. Waarschijnlijk vanwege de korte jaarlijkse levenscyclus, is deze plant ook niet veel gebruikt voor medicinale doeleinden. Het heeft heeft echter samentrekkende eigenschappen en werd vroeger als zodanig gebruikt bij de behandeling van wonden. De Engelse naam verwijst er – zoals gezegd – nog naar.