Wilde planten in de stad
Medicinaal gebruik van kamille Matricaria chamomilla L. is een beroemde medicinale plant die veel gebruikt wordt in de traditionele geneeskunde om allerlei ziekten te behandelen. Kamille kwam overvloedig voor in Griekenland, waar men al in de oudheid zijn bijzondere geur had opgemerkt. Het is verrassend vast …
In deel 3 over de gewone smeerwortel geeft onze mederedacteur Andrea Bleeker praktische tips over het medicinaal gebruik van smeerwortel. We danken Andrea voor de toestemming om haar artikel te gebruiken als basis voor de hiernavolgende tekst. Praktische tips voor medicinaal gebruik. Smeerwortel is een …
In deel 2 gaan we dieper in op de geschiedenis van het medicinaal gebruik door de eeuwen heen.
We hebben ons daarbij vooral gebaseerd op het boek “De Historia Naturalis” van Marcel De Cleene en enkele wetenschappelijke websites. (Zie bronnen)
De geneeskrachtige eigenschappen van de smeerwortel zijn al zeer lang bekend. Over weinig planten is meer geschreven dan over de smeerwortel. Ook heden ten dage wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de toepasbaarheid van deze plant bij de behandeling van allerlei ziekten.
De oudste vermelding van het gebruik van smeerwortel vinden we terug in het oude Griekenland. Ze prezen de wondhelende en botversterkende eigenschappen van de plant aan. Dioscorides beoefende de geneeskunst in Rome ten tijde van Nero. Hij was chirurg in het leger van de keizer, en dus had hij de kans om uitgebreid te reizen, op zoek naar geneeskrachtige stoffen (planten en mineralen) vanuit de hele Romeinse en Griekse wereld.
Plinius de Oudere schrijft in zijn veelgeprezen encyclopedische werk “Naturalis Historia” over smeerwortel o.a. het volgende: “De meest doeltreffende middelen bij scheuringen, verstuikingen en vallen van hoogtes zijn het sap van de grote wolverlei, maar ook de bouillon van symphytum of een afkooksel van de wortel.” (Vrij vertaald uit boek 26, capitel 85)
In de Naturalis Historia komen tal van wetenschappelijke onderwerpen aan bod. Thema’s die Plinius behandelde, waren onder meer de kosmologie, astronomie, geologie, biologie, zoölogie, tuinbouw, medicijnen, metallurgie, schilderkunst en pottenbakken.
Hildegarde von Bingen (12de eeuw) kookte de plant in wijn en gebruikte dit afkooksel als kompres bij wonden.
Rembert Dodoens (1517–1585), ook bekend onder zijn gelatiniseerde naam Rembertus Dodonaeus, benadrukte ook de genezende werking van smeerwortel op wonden en botten. In die tijd werden gebroken botten onder andere behandeld met smeerwortel. De wortel werd geschraapt en het schraapsel werd op een stuk leer gelegd. Dit leer werd vervolgens stevig om de verwonding gebonden totdat alles genezen was. Ook bij gewrichtsproblemen werden soortgelijke papjes gebruikt.
In zijn Cruydeboeck (1554, deel 1 capitel 101) heeft hij het ook over de smeerwortel. Hij noemt hem ‘Waelwortele’.
“Waelwortele heeft rouwe hayrachtighe stelen/ daer aen wassen langhe rouwe bladeren/ den bladeren van groote Tamme ossentonghe volnaer ghelijck/ maer meerder en bruynder. Die bloemen sijn ront en hol/ gelijck cleyne scellekens/ van coluere meest wit/ somtijts oock roodachtich. Die wortel es van buyten swert/ van binnen wit/ ende int aentasten lijmachtich ende slibberachtich.” …
“Dit cruyt heet in Griecx Symphyton, ende Symphyton mega. In Latijn Symphytum magnum en Solidago. In die Apoteke Consolida maior. In Hoochduytsch Walwurtz/ Schmerwurtz/ Schwartwurtz/ Schantzwurtz/ Beinwellen. In Neerduytsch Waelwortel. In Franchois Consyre”….
En verder heeft hij het over de ‘Cracht en werckinghe’
“Die wortel van Waelwortele ghestooten (gestampt) es goet tseghen dat bloet spouwen ende alle inwendighe quetsuren ghedroncken/ ende gheneest die ghescuertheyt (breuken).
Die selve wortele ghestooten heylt ende gheneest alle versche wonden gelijck een plaester (pleister) daer op gheleyt/ ende es soo seer heylsaem dat zy met eenen huspot oft andere stucken van vleesch ghesoden/ die stucken al tsamen aen een doet wassen.
Die wortel van Waelwortel/ gesoden (gekookt) ende ghedroncken doet die fluymen van der borsten ruymen/ ende gheneest die ghequetstheyt van der longhene. Tselve doet sy oock met suycker/ syrope oft huenich vermenght/ ende dicwils in den mont ghenomen ende gheleckt (gelikt).
Die wortel van dese Waelwortele met den bladeren van Cruyscruyt sijn goet gheleyt op alle heete sweeringhen/ sonderlinghe op die heete sweeringhen des fondaments.
Die selve wortel es oock seer goet ghestooten ende op die ghescuertheyt gheleyt.”
(Bron: https://www.leesmaar.nl/cruijdeboeck/deel1/capitel101.htm )
De Vlaamse plantkundige Lobelius (Matthias de l’Obel) was onder meer dokter in Antwerpen en Middelburg en lijfarts van Willem van Oranje. Hij schreef het “Kruydtboeck oft beschyvinghe van allerleye ghewassen, kruyderen, hesteren ende gheboomten”.
“De wortel is van buyten swert, binnen wit, sachte ende zeere de lijmachtichste van alle de planten die wy kennen…. De wortels worden gheconfijt ende zijn zeer goedt teghen zeer veel ghebreken, ende oock worden daer mede salven dicke ghemaeckt: want tgheheel cruydt, bladers ende wortel, dienen om wonden te ghenesen…”
Maarten Willem Houttuyn was een Nederlandse arts en natuuronderzoeker. Hij schreef in zijn boek “Afbeeldingen der artsenij gewassen (deel 2, 1796):
“De Wortels, van buiten zwart, van binnen wit, bevatten een Lijmachtig Sap, aan het welke bijna ongeloofbare kragten tot samenlijming, zelfs van Beenderen, toegeschreven zijn. Uitwendig opgelegd is een Pap daar van dienstig tot verzagting van de Pijn in versche Wonden, Kneuzingen en Beenbreuken, zelfs in de Jicht. Inwendig dient het Afkooksel tegen Borstkwaalen en de Teering: het verzagt de Scherpheid en ontvellingen van ’t Gedarmte, in Bloedvloeijinghen en de Roode Loop (bloederige buikloop) …”
Bron van de afbeelding: www.BioLib.de
Nicholas Culpeper was een Engelse botanicus, kruidendokter, arts en astroloog. Zijn boek ‘The English Physitian’ (1652, later Complete Herbal, 1653 e.v.) is een bron van farmaceutische kruidentoepassingen van zijn tijd. Het is één van de meest gedetailleerde werken over medische astrologie in het vroegmoderne Europa. Culpeper catalogiseerde honderden medicinale kruiden. Hij zou zijn hele leven doorbrengen met het catalogiseren van planten op het platteland.
In de 17e eeuw adviseerde Nicholas Culpeper het gebruik van smeerwortel bij aambeien en tepelkloven.
The Complete Herbal is o.a. te koop bij Bol.com. Klik hier!
Wat is de Flora Batava?
De Flora Batava is een botanisch topstuk: het boek verscheen tussen 1800 en 1934 in 28 delen. Het bevat maar liefst 2.240 met de hand gekleurde platen en 5.000 pagina’s tekst. Het is het allereerste geïllustreerde overzicht van de wilde flora in ons land. Tientallen plantenkenners, kunstenaars, inkleurders en uitgevers werkten eraan mee. Door de lange looptijd van 134 jaar geeft het boek ook een bijzonder beeld van de veranderende wetenschap en biodiversiteit in ons land, en het veranderende landschap.
Jan Kops had het in de Flora Batava (deel 3, 1814) over het volgende medicinale gebruik van de smeerwortel voor zijn tijd:
“De Wortel dezer Plant bevat veel slijm- of gomachtig Zap, en wordt uit dien hoofde veelvuldig en met nut gebruikt, als een verzachtend en insolverend middel, om ontstekingen en pijnen te doen bedaren, vooral als pijnstillend middel in verzachtende omslagen. Het afkooksel van dezelve is ook zeer nuttig in Borstkwalen, gelijk ook tegen ontstekingen der Ingewanden, en in de roode Loop.”
Bekijk de Flora Batava online: https://www.kb.nl/ontdekken-bewonderen/topstukken/flora-batava-bladerboeken
Er wordt heel wat onderzoek verricht naar het medicinaal gebruik van smeerwortel. In de Bronnen-lijst vindt u een aantal websites waarin dieper wordt ingegaan op de research m.b.t. de geneeskrachtige bestanddelen.
Op basis van diverse wetenschappelijke studies mogen we concluderen dat smeerwortel een uitstekende plant is voor wondgenezing. Het uitwendig gebruik is zonder gevaar. Men wendt vooral de wortel aan in preparaten (zalf) en past ze toe bij aderontsteking, bloeduitstorting, kneuzing, verstuiking, ontwrichting, vaatkramp, gewrichtsontsteking, spierontsteking, tepelkloven, anale kloven, insectenbeten. perfect gereinigde, oppervlakkige wond.
De plant bevat een aantal pyrrolizidine alkaloïden. Deze stoffen zijn niet zonder gevaar, bij inname kunnen ze de lever beschadigen. Ook paarden en vee lopen gevaar op vergiftiging.
Tegenwoordig is smeerwortel opgenomen in de lijst van planten waarvan het verboden is ze inwendig te gebruiken (volgens K.B. van 31.08.2021), vanwege de aanwezigheid van pyrrolizidine alkaloïden. Alleen uitwendig gebruik is toegestaan.
https://sprinklr.co/nl-be/blogs/tuinplanten-tips/het-verhaal-achter-smeerwortel
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3580139
https://www.rxlist.com/supplements/comfrey.htm
https://www.healthline.com/health/what-is-comfrey
Dit artikel werd geschreven door Nele Odeur op haar website Scent & Spice. https://www.scentandspice.nlWe danken Nele voor de toestemming om het artikel over te nemen; en we kunnen haar website warm aanbevelen. “Als etnobotanica heb ik wetenschappelijke kennis over het gebruik van planten, als kruidenkundige weet ik …
Tijdens de Middeleeuwen werd het kruid al gebruikt bij kiespijn en neusbloedingen. Men geloofde dat, als de patiënt het takje van het herderstasje links in de hand hield, de bloeding van het rechterneusgat zou verdwijnen en omgekeerd. Hildegard von Bingen Herderstasje wordt niet expliciet genoemd …
Het harig knopkruid (Galinsoga quadriratiat) is een plant uit de composietenfamilie De soort behoort met het ook in Vlaanderen veel voorkomend kaal knopkruid (Galinsoga parviflora) tot de knopkruiden.
Galinsoga is vernoemd naar Don Mariano Martinez de Galinsoga (1766–1797), directeur van de botanische tuin te Madrid. Quadriradiata betekent ‘met vier stralen of straalbloemen’.
De Engelse naam ‘Gallant Soldier’ zou een verbastering kunnen zijn van ‘Galinsoga’. In Groot-Brittannië wordt de naam Galinsoga af en toe in de volksmond weergegeven als “dappere soldaten”, en soms veranderd in “soldaten van de koningin”. In Malawi staat hij bekend als ‘Mwamuna aligone’ wat zich vertaalt naar ‘Mijn man slaapt‘.
Planten zijn een prominent onderzoeksgebied geweest, en deze interesse gaat nog steeds door. Als alternatieve medicijnen bieden ze onder andere minder bijwerkingen. Mensen in ontwikkelingslanden vertrouwen volledig op geneeskrachtige planten voor hun basisbehoeften op het gebied van gezondheidszorg. Onderbenutte planten en groenten behoren tot de potentiële medicinale planten met opmerkelijke kwaliteit voor medicinale doeleinden.
Het gebruik van kruiden is een aloude behandeling om het lichaam te versterken en ziekten te behandelen. Kruiden bevatten echter componenten die bijwerkingen kunnen veroorzaken en kunnen interageren met andere kruiden, supplementen of medicijnen. Om deze redenen moet u voorzichtig omgaan met kruiden, onder toezicht van een zorgverlener die gekwalificeerd is op het gebied van botanische geneeskunde.
In de kruidengeneeskunde wordt het harig knopkruid gebruikt bij de behandeling van insectenbeten, jeukende huid, blaren, hoesten, koorts, griep. Een hele mondvol dus.
De geneeskrachtige eigenschappen van G. parviflora zijn te danken aan de aanwezigheid van verschillende flavonoïden, saponinen, terpenoïden en tannines. Uit het literatuuronderzoek bleek dat G. parviflora verschillende farmacologische eigenschappen bezit, zoals antibacterieel, schimmelwerend, antioxidant en antidiabetisch.
Het begrijpen van deze onderbenutte planten kan bijdragen aan de verbetering van voeding, voedselzekerheid, gezondheid en economie voor miljoenen mensen. Galinsonga is één van de onderbenutte planten met medicinale en voedingsvoordelen. De afgelopen twee decennia is uitgebreid onderzocht gedaan om het potentieel voor het beheersen van medische aandoeningen te beschrijven.
Harig knopkruid bevat veel ijzer, kalium, magnesium en vitamine C, het werkt ontstekingsremmend en is goed voor je weerstand. Verder bevat het een hoog gehalte aan calcium, kalium, magnesium en ijzer. Van alle eetbare wilde planten heeft knopkruid het hoogste ijzergehalte. Verder heeft het een hoog vitamine A en C gehalte. Het is een goed kruid om de weerstand te verbeteren en het heeft een bloedzuiverende werking.
Knopkruid wordt gebruikt voor de behandeling van brandnetelsteken en soortgelijke huidontstekingen door de aangetaste huid met de bladeren te wrijven. Sap van de plant wordt toegepast om wonden te behandelen; het helpt het bloed van verse snijwonden en wonden te stollen. Plant is gebruikt als middel tegen scheurbuik vanwege het hoge gehalte aan vitamine C. De bloemen worden toegepast bij het maken van preparaten ter verlichting van kiespijn.
Het Instituto de Investigaciones para la Industria Alimentaria in Havana, Cuba, publiceerde in 2010 onderzoeksgegevens waaruit bleek dat bladolie van knopkruid een antimicrobe werking had tegen bijv. staphylococcus en bacillus cereus.
Onbevestigde bronnen zeggen dat onderzoekers fenolen en antioxidanten hebben gevonden die een heilzame werking hebben voor mensen met hoge bloeddruk en diabetes type 2.
Belangrijke waarschuwing: Eet alleen planten als je er 100% zeker van bent dat je ze correct kunt identificeren en zo de mogelijkheid uitsluit dat het ‘valse vrienden’ in vermomming zijn. Overweeg altijd om een kruidendokter of botanicus te raadplegen voordat u planten uit het wild consumeert. Ga bij twijfel altijd zonder!
Extra voorzichtigheid is geboden bij kinderen, zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en mensen met reeds bestaande gezondheidsproblemen of die medicijnen gebruiken. Als u ooit allergische reacties of bijwerkingen op planten ervaart, raadpleeg dan onmiddellijk uw arts.
Lees ook de disclaimer bij deze website onderaan de pagina.
Drie soorten Er zijn drie soorten rozen die rozenbottels voortbrengen. De hondsroos of Rosa canina wordt zowat een à 3 meter hoog. Ze bloeit van juni tot en met juli met een wonderlijke zoete geur. De bloemen zijn wit tot roze en zijn 1,5 à 2 cm …
Wie door Brugge wandelt en ziet hoeveel klein glaskruid op de oude kademuren van de reien en op de stoep voorkomt, vermoedt wellicht niet dat we hier te doen hebben met een plant die in Vlaanderen als zeldzaam te boek staat. Het is een echte …
Het eerste wat ik te horen kreeg toen ik als peuter een brandnetel aftrok om te proeven of hij lekker smaakte was: “Pas op! Pas op!”. Moeder suste nadien haar schreiende eerstgeborene met zoentjes op de geprikte huid. “Stoute brandnetel!”, fluisterde ze in mijn oor. Het was gebeurd! Ongetwijfeld had ze het goed bedoeld, maar vanaf die dag was de brandnetel ‘gebrandmerkt’ als een ‘stout’ onkruid. En ik heb zo’n vermoeden dat het bij u net zo gegaan is.
Het heeft jaren geduurd voor ik – ouder en wijzer geworden – ontdekte dat de brandnetel talloze nuttige eigenschappen heeft, niet in het minst op medicinaal vlak.
Van zowel de grote brandnetel (Urtica dioica) en de nauw verwante kleine brandnetel (Urtica urens) is de geneeskrachtige werking al duizenden jaren bekend.
In het oude Egypte – een beschaving die rond 3300 voor onze tijdrekening langs de Nijl is ontstaan – zijn bewijzen gevonden dat brandnetels werden gebruikt ter verlichting van artritis en lumbago.
In Denemarken werden dan weer lijkwades aangetroffen die gemaakt bleken van brandnetels en die dateren uit de bronstijd, 3000 jaar voor Christus.
Hippocrates (460-377 v. Chr.) schreef al over de vochtuitdrijvende eigenschappen van de brandnetel.
Theophrastus (ca. 372- ca. 305 v.Chr.) gaf de raad om de bladeren van de brandnetel te eten bij bepaalde kwalen. Dioscorides (40-90 n.Chr), auteur van de ‘Materia Medica’,beval de netel aan tegen alle ongemakken, zoals kankerachtige verzweringen, verrekkingen, hondenbeten etc.
Plinius de Oudere (24 – 79 n.Chr), schrijft hetzelfde over de plant en noemt olijfolie als middel tegen de jeuk veroorzaakt door de brandharen. Plinius de Oudere schreef ook dat de plant voor velen een heilige plant was, die gegeten wordt om een heel jaar gezond te blijven.
Net als de Griekse arts Galenius (129-199 n.Chr). Ook hij gebruikte brandnetels als diureticum. Verder raadde hij brandnetels aan als laxerend middel en bij de behandeling van milt-gerelateerde ziekten, longontstekingen, astma en zweertjes in de mond. Galenus schreef gedurende zijn leven om en nabij de 500 boeken. Tijdens de renaissance werden zijn werken vertaald in het Latijn, onder meer door Andreas Vesalius.
In de middeleeuwen gebruikte men brandnetels ook als diureticum, om het lichaam van overtollig water te ontdoen en om gewrichtspijn te behandelen. De middeleeuwse heelmeester raadde reumapatiënten aan de pijnlijke plekken met een bosje vers geplukte brandnetels te beslaan. Niet ten onrechte! De doorbloeding in de huid en de daaronder liggende organen werd er door bevorderd.
De Britse plantkundige, fysicus, apotheker en astronoom Nicholas Culpeper (1616-1654) adviseerde om brandnetel en honing te gebruiken voor het maken van een gorgeldrank om keel- en mondinfecties tegen te gaan. Hij beweerde dat brandnetels een antiseptische werking hebben bij wonden en huidinfecties. Nicholas Culpeper schreef de plant verder voor tegen jicht en gewrichtspijn.
Ook de Duitse Benedictijnse abdis Hildegard von Bingen (1098-1179) had een hoge dunk van de brandnetel. Zij adviseerde het volgende: “Gekookte jonge, verse brandnetels zijn een nuttig maal voor de mens, omdat ze de maag reinigen en een teveel aan slijm verwijderen.” Brandnetel was volgens haar ook een belangrijk ingrediënt van een liefdesdrankje. Ze vergeleek het ‘netelvuur’ met het ‘liefdesvuur.’
De heilzame werking van brandnetelthee is algemeen bekend: slijmoplossend, ontgiftend, urinedrijvend en bloedzuiverend. Brandnetel is bacteriedodend, en daarom heel geschikt bij infectieziekten. Verder ook nuttig bij hooikoorts door de aanwezige histamine.
Brandnetelthee is heel rijk aan vitaminen en mineralen en is een goed tonicum, ook bij kanker, daarnaast heel geschikt bij vermoeidheid en lusteloosheid en bij bloedarmoede, geschikt tegen hooikoorts en allergie en bij allergische reacties op voedingsmiddelen, en is een algehele reiniger. Het versnelt de spijsvertering, helpt dus bij het afvallen, en verzacht netelroos, reuma, jicht, gewrichtsontstekingen en oedeem. Het verbetert de doorbloeding. Naast ijzer bevat brandnetel ook calcium en silicium en dat maakt brandnetelthee bijvoorbeeld geschikt bij broze nagels en osteoporose.
Brandnetelwortel wordt in Europa veel gebruikt om BPH te behandelen. Studies bij mensen bewijzen dat brandnetel, in combinatie met andere kruiden zoals zaagpalmetto, effectief kan zijn bij de vermindering van symptomen als gevolg van BPH. Sommige onderzoeken suggereren dat brandnetel vergelijkbaar is met finasteride, een medicijn dat soms wordt voorgeschreven voor BPH. Wetenschappers weten niet zeker waarom brandnetelwortel de symptomen vermindert. Het kan zijn omdat hij chemicaliën bevat die hormonen beïnvloeden (inclusief testosteron en oestrogeen), of omdat hij recht op prostaatcellen inwerkt. Behandel jezelf NIET met brandnetel voor BPH. Ga naar uw arts om een correcte diagnose te stellen en prostaatkanker uit te sluiten.
De bladeren en stengels van brandnetel zijn historisch gebruikt om artritis te behandelen. Studies toonden aan dat sommige mensen verlichting van gewrichtspijn ondervonden door brandnetelblad lokaal op de pijnlijke gewrichten aan te brengen. Andere studies tonen aan dat het nemen van een oraal extract van brandnetel, samen met niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), nuttig kan zijn.
Een (voorlopige) studie bij mensen suggereerde dat brandnetelcapsules hielpen niezen en jeuk bij mensen met hooikoorts te verminderen. In een andere studie beoordeelde 57% van de patiënten brandnetels als effectief, en 48% zei dat brandnetels effectiever waren dan allergiemedicijnen die ze eerder hadden gebruikt. Er zijn meer onderzoeken nodig om de eigenschappen van brandnetel te bevestigen.
Brandnetel wordt over het algemeen als veilig beschouwd wanneer het wordt gebruikt zoals aangegeven. Incidentele bijwerkingen zijn onder meer milde maagklachten, vochtretentie, zweten, diarree en netelroos of huiduitslag (voornamelijk door lokaal gebruik). Het is belangrijk om voorzichtig te zijn bij het omgaan met brandnetel, want het aanraken kan een allergische uitslag veroorzaken. Brandnetelbladeren mogen nooit op een open wond worden aangebracht.
Omdat brandnetel de menstruatiecyclus kan veranderen en kan bijdragen aan een miskraam, mogen zwangere vrouwen geen brandnetel gebruiken.
Er zijn aanwijzingen dat brandnetelpreparaten de bloedsuikerspiegel kunnen zowel kunnen verhogen als verlagen. Patiënten met diabetes moeten hun bloedsuikerspiegel nauwlettend in de gaten houden wanneer ze brandnetel gebruiken.
Men kan de thee maken door twee theelepels gedroogde en fijngewreven brandnetelbladeren in een beker te doen en te overgieten met bijna kokend water. Laat de thee een zevental minuutjes trekken. Voor de thee gebruik je het best de bladeren van de grote brandnetel. Drie kopjes thee per dag zijn voldoende om al het gewenste resultaat te bereiken. Het is veilig in gebruik voor volwassenen. Sommige bronnen raden het gebruik voor kinderen af.
Brandnetels zijn ook een weldaad voor de huid: het voorkomt en geneest huiduitslag, steenpuisten, acne, netelroos, zweren en geeft een ondersteunende werking bij psoriasis. Het gaat verder een vette huid én vette haren tegen en helpt je af van roos en slechte haargroei.
Brandnetels kunnen ook culinair gebruikt worden. De mogelijkheden zijn zo talrijk dat het weinig moeite zal kosten om een volwaardig brandnetelgerecht te bereiden. Maar daarover hebben we het een volgende keer.
https://www.mountsinai.org/health-library/herb/stinging-nettle
Phytochemistry and pharmacologic properties of Urtica dioica L.
Antioxidant, antimicrobial, antiulcer and analgesic activities of nettle (Urtica dioica L.)
Screening of pharmacological uses of Urtica dioica and others benefits
6 Evidence-Based Benefits of Stinging Nettle
