Wilde planten in de stad
We hadden het er gisteren al over dat je bomen en struiken niet alleen in de tuin, in het park of in het bos moet zoeken. In de stad tref je vaak jonge zaailingen aan op muren, tegen gevels of tussen stoeptegels. Hierbij nog enkele …
Bomen en struiken op muren? Jawel, als ik “boom” zeg dan denkt u ongetwijfeld aan een dikke, gegroefde stam die elke storm weerstaat, een machtige kruin die hoog naar de hemel reikt en waarin vogels nesten, wortels die diep in de aarde groeien en de …
Veel steden zijn destijds ontstaan aan de over van een rivier of aan de samenvloeiing ervan. De Middeleeuwse stedeling bouwde een omvangrijke vestingmuur en legde stadswallen aan. Een schoolvoorbeeld daarvan is Brugge.
Daar waar de oevers in de loop der jaren niet ‘verstevigd’ zijn bloeit van juni tot september de Grote kattenstaart (Lythrum salicaria). Het is een karakteristieke oeverplant. Naar het schijnt komt de naam kattenstaart van de vorm van de lange bloeiende stengel, die lijkt op de rechtopstaande staart van een vrolijke kat. Nou… zoveel roze katten heb ik nog niet gezien. Dus houd ik het erop dat de naam eigenlijk ‘Grote rozepanterstaart’ had moeten zijn.
Lythrum komt uit het Grieks en betekent ‘met bloed bevlekt’ vanwege de donkerrode kleur van de bloemen van deze plant. Persoonlijk vind ik de bloemen echter helemaal niet donkerrood maar roze. Maar het kan ook verwijzen naar het gebruik van de plant in de traditionle volksgeneeskunde bij het stoppen van bloedingen.
Het woord salicaria is afgeleid van het Latijnse ‘Salix’ kan vrij worden vertaald als ‘gelijkend op een wilg’. Deze toevoeging verwijst dus naar de gelijkenis tussen de bladeren van de Grote kattenstaart en die van de wilg.
Grote kattenstaart is een overblijvende, kruidachtige plant die we van juni tot september in bloei vinden aan de waterkant. Ze behoort tot de familie der kattenstaarten. In de zomermaanden is de plant niet over het hoofd te zien. Tot anderhalve meter hoge planten met lange aren vol paarsrode bloemen zijn een lust voor het oog. Ook voor vlinders en bijen zijn ze onweerstaanbaar. Het is één van de weinige kruidachtige planten waarvan de bladeren in de herfst naar helder geel verkleuren. In de herfst sterft de plant bovengronds af, maar de wortel en een houterig ondergronds deel van de stengel zorgt voor een opslag van voedsel- en energievoorraad.
In Noord-Amerika gedraagt de plant zich heel anders dan hier. Hij is er, zoals zovele andere soorten, door Europeanen meegebracht en wordt daar bestreden als een invasieve exoot.
Alle delen van de Grote kattenstaart bevatten tannine. De plant werd daarom lang in de leerindustrie gebruikt om te looien. Ook werden visnetten, touwen en hout behandeld met kattenstaart omdat de tannine voorkomt dat ze snel rotten in water.
Van de bloemen maakt men een rode kleurstof die men gebruikt in de voedselbereiding maar ook als haarverf. Extracten van de groene delen gebruikt men om het haar te blonderen.
De beoordeling van historische bronnen van de oudheid tot de 20steeeuw bevestigde het doeltreffende gebruik van L. salicaria in de traditionele geneeskunde. Het is een medicinale plant die nu nog wordt gebruikt in de kruidengeneeskunde en de farmacie. De plant bevat chemicaliën die zwelling (ontsteking) kunnen verminderen, en andere die kunnen helpen bacteriën in de darm te bestrijden. Daarom prijzen fytotherapeuten het aan om diarree te behandelen, vooral in het geval van kinderdiarree en dysenterie. Diarree ontstaat als het lichaam zich wil ontdoen van gifstoffen. Kattenstaart kan daar bij helpen. Het is ook in de natuur een plant die vervuiling van de omgeving kan omzetten. Ook bij spastische colon of prikkelbaar darm syndroom kan het kruid helpen. Het desinfecteert de darmen. Het zou verder ook goede diensten bewijzen bij koorts, constipatie, en leverziekten.
Het kruid is hypoglycemisch en zou de bloedsuikerspiegel kunnen normaliseren. Kattestaart is wondhelend en bloedstelpend, en is sterk samentrekkend maar tegelijkertijd verzachtend. Het kan ook ingezet worden bij overmatige menstruatie en interne bloedingen zoals een bloedneus of bloedend tandvlees. Gebruik in dit laatste geval het gepoederde gedroogde kruid. Kauw op een stengel bij zwak of bloedend tandvlees.
Kattenstaart zou ook helpen bij droge ogen. Elke ooginfectie of irritatie, kan ermee gebaat zijn als de ogen tegelijk te droog zijn. Doe het gedroogde kruid in lauw water, filter het dan door een koffiefilter en voeg een snuifje zout per kopje toe. En gebruik dan een oogdruppelaar om het in het oog te druppelen. De thee is niet houdbaar.
Soria Natural® Composor 30 Lythrum Complex bijvoorbeeld is een product met adstringerende en antiseptische werking. Het is o.a. verkrijgbaar bij Farmaline en PharmaMarket.
Opgelet: gebruik geen producten op eigen houtje. Raadpleeg altijd eerst een deskundig zorgverlener of fytotherapeut.
Het intrinsieke literatuuroverzicht toont onomstotelijk aan dat Grote kattenstaart wordt beschouwd als een uitzonderlijk effectief en veel gebruikt middel in de Europese traditionele geneeskunde.
http://www.floravannederland.nl/planten/grote_kattenstaart/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_kattenstaart
http://www.astrologie.ws/kruiden/kattenstaart.htm
https://tallsay.com/page/4294974807/grote-kattenstaart-of-lythrum-salicaria-vrolijk-bloeiende-aren
http://www.herbcraft.org/loosestrife.html
https://www.plantennamen.info/wetenschappelijke-namen/lythrum-salicaraia-grote-kattenstaart
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25985768/
De lezer weze bij deze gewaarschuwd: heksen, trollen en kobolten loeren om de hoek bij het horen van de naam alleen al: zwarte nachtschade (Solanum nigrum s. nigrum). Heksen gebruikten – en misschien doen ze het nog – de gitzwarte bessen bij de bereiding van …
Penningkruid (Lysimachia nummularia) Penningkruid is een plant die vooral aan de randen van water erg op haar gemak is. Daarom is het des te opvallender dat we hem midden in de stad aantroffen in een klein kloostertuintje van het Begijnhof. Het enige water dat we …
Al sinds 1871 staat Hans Memling op de Woensdagmarkt te Brugge – hoog op zijn sokkel – met een subtiel monkellachje te kijken naar het pleintje aan zijn voeten. In dat jaar werd het plein nog naar hem genoemd. Toen gonsde het pleintje nog van activiteit. Er werden vooral tweedehands gebruiksvoorwerpen en dito kledij verkocht, maar geleidelijk aan evolueerde de markt naar een gewone markt met eigentijdse producten.
Nu is het stil op de Woensdagmarkt. Het historische pleintje is een onpersoonlijke parkeerplaats geworden. Memling moet er – uit pure verveling – jarenlang in ‘winterslaap’ gegaan zijn. Tot … de Groendienst van Brugge besloot om aan zijn voeten een plantsoentje aan te leggen dat de grote schilder wat afwisseling moest bezorgen. En dat is nu precies de reden waarom hij – nauwelijks zichtbaar – monkelt van de pret. Want het plantsoentje is wel aangelegd maar men vergeet het te onderhouden. En dat is nu net wat Memling zo boeiend vindt. Want tussen de melganzevoet, bijvoet, brandnetel en ander ‘onkruid’ groeit ook de doornappel. En dat is een plant die Memling in zijn tijd nooit gezien heeft want de doornappel werd pas op het eind van de 16de eeuw vanuit Mexico naar Spanje gehaald, en van daaruit verspreidde hij zich in de rest van Europa.
’s Nachts durft de kunstschilder wel eens van zijn sokkel af te komen om de plant wat nader te bekijken. Eén keer heeft hij er ook van geproefd, maar het resulteerde in een ‘bad trip’. Alle plantendelen – zowel stengel, bladeren, vruchten en zaden zijn giftig. Ware het niet dat hij al versteend was, de schilder had er een houten kop aan overgehouden. Experimenteren met doornappel is dus gevaarlijk! Kijk naar het beeld van Hans. Er is duidelijk een kant af!
Doornappel, ook wel dolappel, duivelskruid of mollenkruid genoemd, is een plant uit de nachtschadefamilie (Solanaceae). Het is een giftige plant die hallucinogene alkaloïden bevat.
Hoewel doornappel al geruime tijd in Europa te vinden is heb ik toch het gevoel dat hij de laatste jaren aan een expansie bezig is. Het is een typisch ruimtekruid, maar je vindt de plant tegenwoordig ook in steden steeds vaker terug.
Niet zelden tref je hem aan op plaatsen waar een nieuw plantsoentje is aangelegd. Zo vind je doornappel op ruigten en op plaatsen waar er recentelijk aarde is verplaatst, zoals in plantenbakken en bloemperken in de stad of na grotere graafwerken.
Na de kieming van het zaad ontwikkelt deze zomerbloeier zich razendsnel. De gevulde stengel vertakt regelmatig, is rond van vorm en kleurt rood. De bladeren staan verspreid aan de stengel en zijn vertakkingen. De vorm van de grote bladeren is driehoekig tot omgekeerd eirond. Een steel is duidelijk aanwezig. De bovenzijde van de bladsteel is heel fijn behaard.
De trechtervormige tot trompetvormige bloemen zijn opvallend groot. De planten bloeien voornamelijk ’s nachts. Vandaar dat je overdag vaak alleen maar verwelkte bloemen aantreft.
Na de bloei ontwikkelt het vruchtbeginsel zich tot een stekelige vrucht, de doornappel. Hij lijkt enigszins op de bolsters van kastanjes.
In de vrucht zijn de vele zaden te zien. Aanvankelijk kleuren ze wit, later zwart. De vrij grote zaden (zie foto) verspreiden zich met de wind. Ze blijven vele jaren kiemkrachtig.
Doornappel werd vroeger gebruikt als een hallucinogene drug. Ook werd uit de zaden een heksenzalf gemaakt omwille van de hallucinerende werking.
Omdat de werkzame dosis in de plant echter afhankelijk is van tal van omstandigheden is het absoluut af te raden om het gebruik ervan zelfs maar te overwegen. Mensen die doornappel innamen hebben vaak zeer negatieve ervaringen.
De plant wordt hier en daar geteeld voor farmaceutische doeleinden. Zo wordt er onder meer een stof uit gewonnen die voorgeschreven wordt tegen reisziekte. Vroeger werd doornappel medicinaal gebruikt als rookmiddel bij astma. De gedroogde bladeren werden verwerkt in astmasigaretten. Dat is nu verboden.
Tekst: Marc Willems en Nic Carsauw.
https://www.wildenatuurinmechelen.be
https://www.floravannederland.nl/planten/doornappel
https://www.ecopedia.be/planten/doornappel
https://www.changingperspective.info/faq/doornappel-mythisch-verhaal-obscuur-tripmiddel-faq/
https://wilde-planten.nl/doornappel.htm
Plantenwandeling Het is vandaag voor het eerst een frisse oktoberochtend. Maar de zon schijnt! Ideaal weer voor een plantenwandeling. Ik wil wel eens zien welke planten nog in bloei staan in deze tijd van het jaar. Zwarte nachtschade, bloei en bessen De zwarte nachtschade (Solanum …
Een bezoek aan de Tudor kruidentuin te Sint-Andries Brugge is in elk seizoen de moeite waard. De meeste kruiden mogen nu wel uitgebloeid zijn, nu is het tijd van vruchten oogsten, zaden verzamelen en aanplanten tegen volgend jaar. Conservator Marnic Ducasteele beheert de kruidentuin met …
Isotoma axillaris Lindl.
Tijdens een zondagse wandeling vond ik in de Kastanjeboomstraat te Brugge een bijzonder leuke tuinvlieder in het stadscentrum: Isotoma. Aanvankelijk herkende ik de plant totaal niet, dus mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Door het openstaande raam – het was 23 graden buiten – zag ik de bewoonster van het huisje bezig met de bereiding van haar middagmaal. Dus klopte ik even aan met de vraag of zij de plant ooit had gezaaid. Dat bleek niet het geval. Ook navraag bij de buren leverde hetzelfde negatieve antwoord op.
Een kleine zoektocht op internet leerde mij dat de plant vaak aangeboden wordt in tuincentra en dat ze in het wild zeldzaam is. Volgens waarnemen.be zou er ook in de Visspaanstraat te Brugge een verwilderd exemplaar voorkomen.(zie: https://waarnemingen.be/observation/288993000/)
Volgens de Nederlandse verspreidingsatlas komt de plant inderdaad zeldzaam in het wild voor.
Zie: https://www.verspreidingsatlas.nl/9495
De paar exemplaren in Brugge lijken echt verwilderde exemplaren te zijn. Een zogenaamde “tuinvlieder”. Een zeldzame en waarschijnlijk kortstondige ontsnapping uit de teelt in stedelijke habitats. Sinds 2018 ontdekt op verschillende plaatsen in de steden Antwerpen en Brugge (en ongetwijfeld elders over het hoofd gezien omdat bloemen niet altijd worden waargenomen). Planten groeien altijd op de stoep, in scheuren in beton, aan de voet van muren en soortgelijke habitats. (Bron:https://alienplantsbelgium.myspecies.info/content/isotoma-axillaris)
Bij ons wordt de plant als eenjarige geteeld, maar in Australië is dit een vaste plant die in de bergen en tussen rotsen groeit. Een tuinvlieder in het stadscentrum is altijd een boeiende ontdekking. Ik ben benieuwd hoe lang de plant er zal staan en of ze zich zal uitzaaien.
Planten van het geslacht Isotoma hebben melkachtig sap, een duidelijke penwortel en soms onvoorziene wortels langs de takken. De bladeren zijn afwisselend gerangschikt en meestal getand of gelobd. De bloemen staan solitair in de bladoksels of zijn in groepen aan de uiteinden van twijgen gerangschikt.
Mooie stervormige bloemen die veelal blauw tot roze zijn maar ook wit. Bloeit rijk en lang tot in de herfst. Toepassen in bloembakken, baskets, potten, als vulplant in de border of vooraan in de border als randplant.
Meer info op: https://waarnemingen.be/species/427454/
Wie in deze tijd van het jaar naar planten kijkt stelt vast dat ze er vaak moe en versleten uitzien, alsof ze zitten te wachten op de komende winter. Je zal verbaasd zijn een plant te vinden die er fris groen en nieuw uitziet. Hij …
Onlangs zag ik in de Zwarteleertouwersstraat te Brugge het Bleek cypergras (Cyperus eragrostis) tijdens mijn dagelijkse wandeling door de binnenstad. Ik had deze plant enkele jaren geleden ook al eens gezien n.a.v. een inventarisatie met de mensen van F.O.N. Nadien had ik ze niet meer …
In de Rolweg in Brugge vond ik vandaag een jonge scheut van de hemelboom (Ailanthus altissima)
Het is een boom uit de hemelboomfamilie (Simaroubaceae) die een hoogte tot ongeveer 25 meter kan bereiken. Je zou het hem op bijgaande foto niet aangeven maar het wordt inderdaad een reus.
Oorspronkelijk komt de hemelboom uit noordelijk en centraal China, Taiwan en het Koreaans Schiereiland. De soort werd veel aangeplant in parken en tuinen en langs straten voor schaduw en om de sierwaarde. Als exoot kwam de hemelboom aanvankelijk vooral voor in Zuid- en Midden-Europa. De soort is in Nederland sinds 1975 flink in opmars door verwildering. Recent neemt hij ook bij ons toe, vooral in stedelijke omgeving, maar ook in duingebieden. In het kader van de klimaatsverandering worden in de toekomst zwaardere problemen verwacht met deze soort. Stedelijk klimaat biedt hemelboom een langere groeiperiode en minder lange en minder vorstperiodes, wat gunstig is voor de groei en voor de vermeerdering via zaad.
De hemelboom wordt in de Europese Unie beschouwd als een invasieve uitheemse plantensoort en is een geduchte concurrent voor de plaatselijke flora omdat hij zo snel groeit en omdat hij chemicaliën produceert die het gedrag, gezondheid, groei en fysiologie van andere planten én van insecten kan beïnvloeden. Het wortelstelsel kan aanzienlijke schade veroorzaken aan wegen, muren en gebouwen. Contact met het sap van de hemelboom kan een ontsteking van de huid veroorzaken. Langdurige blootstelling leidt in uitzonderlijke gevallen tot een ontsteking van het hartspierweefsel.
Sinds 2019 staat de hemelboom op de Unielijst van invasieve exoten. Handel erin is verboden en men dient te voorkomen dat al aanwezige bomen zich vermeerderen.
Zaailingen dienen met wortel en al te worden verwijderd.
Eén van de kenmerken van hemelboom is de zeer sterke wortelgroei. Hij verjongt zich heel gemakkelijk via deze worteluitlopers. Uit elk stukje wortel kan weer een nieuwe boom groeien. Wanneer een hemelboom enkel wordt afgezaagd, produceert deze een groot aantal stam- en worteluitlopers.
Door de snelle groei zorgt kappen meestal voor het sterker terugkomen van de soort via worteluitlopers. Indien mogelijk dient het volledige wortelgestel te worden verwijderd, hetgeen meestal enkel haalbaar is bij zaailingen. Ringen is tweede alternatieve methode waarbij minder worteluitlopers worden gevormd dan bij afzagen. Hiervoor wordt de boom 3/4 geringd waardoor de neerwaartse sapstroom onderbroken wordt, waarna de boom geleidelijk aan uitput en afsterft. Opvolging na uitvoer van het beheer is steeds noodzakelijk daar de boom kan regenereren vanuit wortelresten.
In alle Europese lidstaten is het sinds 15 augustus 2019 verboden om deze soort te importeren, te houden, te kweken, te vervoeren, te verhandelen, te gebruiken, uit te wisselen, of in het wild los te laten.
Bronnen en meer info:
Foto boven: zilverschildzaad (Lobularia maritima) Citroenmelisse (Melissa officinalis) Vandaag had ik tijdens mijn dagelijkse wandeling door de stad vooral oog voor ’tuinvlieders’ en ‘pelgrimplanten’. Wie verzint dergelijke mooie namen? Tuinvlieders zijn planten die uit een tuin ontsnappen, hun vleugels uitslaan en op avontuur gaan in …
Een receptje voor melkdistel salade: (voor 4 personen) 400 gram jonge scheuten en blaadjes van de melkdistel20 gram tahin (sesampasta)3 cl water5 eetlepels olijfolie1 klein bekertje yoghurtsap van een citroensnufje zout Bron: “Eetbare planten, bloemen en zaden”, François Couplan, pg. 82, ISBN 978-90 6271 954-9 Lees …
De gewone melkdistel (Sonchus oleraceus) is één van de eerste planten die mijn vader mij, toen ik nog een kleuter was, leerde kennen. Geen wonder want de moestuin stond er vol van. Bij zoverre dat ik dacht dat het geteelde groente was. De naam ‘melkdistel is niet toevallig. Vader brak een stengel door en toonde mij dat er ‘melk’ uit vloeide, en toen hij er mij liet van proeven barstte hij in een schaterlach uit bij het zien van mijn gezicht. Het smaakte inderdaad erg zuur, maar ik zal het nooit meer vergeten.
We spreken van de ‘gewone’ melkdistel omdat er meerdere soorten distels bestaan, o.a. de gekroesde melkdistel die een stekeliger bladrand heeft. Ze behoren beiden tot de Composietenfamilie of Asteraceae. In de stad is de plant vaak te vinden tegenaan de gevels of aan de voet van muren.
Precies omwille van dat witte melksap dacht men vroeger dat de plant de eigenschap had om bij zogende vrouwen de melkproductie te verhogen. Wat uiteraard niet waar is.
De melkdistels in vaders moestuin hadden inderdaad als groente kunnen gebruikt worden want de wetenschappelijke soortnaam wijst er op dat de jonge bladeren vroeger als een soort sla of kool gegeten werden. Oleraceus komt namelijk van Olus (Latijn) hetgeen ‘eetbaar’ betekent. De naam Sonchus heeft te maken met het woord Somphos (Grieks) wat ‘week’ of ‘hol’ betekent. Dit slaat op de holle, gemakkelijk breekbare stengel.
De mariadistel (Silybum marianum) wordt ook wel eens melkdistel genoemd vanwege de melkwitte vlekken op zijn blad, en dat kan tot enige spraakverwarring leiden.
Net als zijn familielid de paardenbloem vormt de melkdistel na de bloei een pluizenbol, maar veel kleiner dan deze. De zaadjes worden aan ‘parapluutjes’ door de wind de lucht ingeblazen.
Het zijn pioniers onder de distels die je – zoals hier in Brugge – tot de voordeur kan tegenkomen. Ze bloeien vanaf mei tot in de herfst. Je kan de gewone melkdistel goed herkennen aan de bloemhoofdjes die uit lichtgele lintbloemen bestaan, en aan de bladeren die stengelomvattend zijn. (Zie foto)
Vroeger stond de melkdistel hoog in aanzien als waardevolle, geneeskrachtige plant. Het melksap uit de stengel en de bladeren is het meest geneeskrachtige deel van de plant en werd verdund ingenomen. Het werd gebruikt bij kortademigheid, leverzwakte en brandend maagzuur. Ook tegen koorts werd het vroeger vaak ingezet. Verder ook om de menstruatie te stimuleren.
Onverdund gebruikte men het melksap om wratten aan te stippen. Verdund aangebracht werd het ook gebruikt bij ontstekingen, uitslag en aambeien. Met plantenolie en wat zout werd het melksap vroeger gebruikt bij oorontstekingen en zelfs tegen doofheid. Daartoe werd het mengsel op een watje gedruppeld en in het oor gedaan.
Deze plant wordt door velen aanzien als een ‘onkruid’ dat op vele bermen, in straten en naast beken gevonden wordt. Oorspronkelijk werd het gebruikt als voedingssupplement om de borstvoeding bij jonge moeders te bevorderen, bij menstruele problemen, depressies en om de symptomen van spataderen te verlichten. Momenteel is deze plant nog gegeerd bij de behandeling en preventie van leverziekten. (Al heeft men het dan meestal over de Mariadistel waarover verder meer)
De menselijke lever kan beschadigd raken door ziekte, milieutoxines of te leiden hebben aan de gevolgen van alcohol of drugs. Melkdistel helpt om leverschade te voorkomen of te verzachten. De voordelen van de melkdistel zijn ronduit geweldig.
Purasana heeft een product met mariadistel op de markt gebracht gemaakt uit het zaad van de Silybum marianum. Het zaad bevat de stof silymarine. Deze sterke antioxidant biedt bescherming tegen vrije radicalen als gevolgen van stress, het drinken van alcohol of luchtvervuiling.
Daarnaast heeft mariadistel een zuiverende werking. Zo wordt mariadistel al eeuwen gebruikt voor de zuiverende werking van de lever en de galblaas.
Onderzoekers noemen het een slim kruid, omdat het lijkt te weten wanneer nieuwe cellen moeten geproduceerd worden en wanneer ze de productie van slechte cellen, zoals kankercellen een halt moeten toeroepen.
Mensen eten de melkdistel vrijwel niet meer, maar dieren zijn er dol op. Dat dieren de Melkdistel gaarne aten kunnen we opmaken uit de vele volksnamen die daarop attenderen. We vinden vermeld ganzendistel, hazendistel, hazenkool, hazenlatuw, hazensla, konijnblaren, konijnenkruid en schapendistel. Hij is niet alleen eetbaar maar ook gezond. Volgens de Griekse mythologie had Theseus, voor hij het labyrint inging, melkdistel gegeten, zodat hij sterk genoeg was om de Minotaurus te verslaan.
Melkdistelblad kun je ook gebruiken als spinazie. Het smaakt een klein beetje bitter en het is ook iets meer kauwen dan spinazie. Ik heb het nog niet geprobeerd! 😉
