Wilde planten in de stad
Brugge mag dan wereldberoemd zijn om zijn chocolatiers, maar geloof me: de bakkers doen er niet voor onder. De beste van allemaal bevindt zich op welgeteld 420 stappen van mijn voordeur – een zalige afstand, met drie voordelen die ik u niet wil onthouden: 1) De …
Vandaag verkennen we opnieuw de stad op zoek naar wilde planten — daar waar je ze misschien niet meteen verwacht: tussen stoeptegels, langs gevels en rondom rioolroosters. In deze vergeten hoekjes van de stad, op de grens tussen particulier initiatief en gemeentelijk groenbeheer, vinden planten …
Dat is de vraag die sterrenkundigen al decennia wakker houdt, met hun ogen strak gericht op die roestige buur in de ruimte. Mars, droog, stoffig, rotsig – een planeet die eruitziet alsof hij dringend een goeie regenbui kan gebruiken.
Toch blijft de vraag knagen: kan er daarboven iets leven, iets kruipen, iets bloeien – zelfs al is het maar een koppige korstmos met overlevingsdrang?
Gek genoeg dacht ik onlangs aan diezelfde vraag op de Markt van Brugge. Terwijl ik mij een weg baande tussen horden cruise-toeristen, fietsen, koetsen en terrasjesmensen, schoot het door mijn hoofd: “Kan hier eigenlijk nog iets groeien?”
Tussen het geplaveide verleden en het versteende heden, droomde ik even van een plantje dat dapper tussen de voegen zijn weg naar het licht zoekt. Wat ontdekken we het eerst: leven op Mars… of een verdwaald madeliefje dat halsstarrig zijn kopje opsteekt tussen de kasseien van de Markt?
Dus trokken we eropuit, gewapend met loep en goede moed, om het slagveld te inspecteren: de Markt van Brugge. Welk “onkruid” weerstaat aan de hiking boots van de duizenden toeristen en de spuit van de Roundup-ridders?
Uiteraard rekenden we op het obligate straatgras, dat in elk vergeten hoekje opduikt. Daar konden we — bij wijze van spreken — gerust zélf een shotje Roundup op innemen, zo zeker waren we ervan.
Maar goed, welke andere groene desperado’s zouden we nog aantreffen tussen de kasseien, toeristenvoeten en het dagelijkse stof van wafels, frieten en paardenmest? Dat we geen engelwortel of reuzenberenklauw zouden spotten, dat stond in de sterren geschreven. Nee, voor enig sprietje chlorofyl zouden we bijna op handen en knieën moeten gaan, neus op de kassei, in Sherlock Holmes-modus. Want wie op de Markt nog planten wil vinden, moet letterlijk laag bij de grond blijven. Kruip je mee? We vonden meer dan je vermoedt.
Gehoornde klaverzuring is een laagblijvend plantje met klaverachtige blaadjes en kleine gele bloemetjes. De blaadjes sluiten zich bij donker weer of aanraking. Vaak roodbruin van kleur, groeit het graag tussen stoeptegels en op verstoorde grond. De plant verspreidt zich snel via explosief openspringende zaaddozen. Oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië, maar nu wereldwijd ingeburgerd. Ondanks zijn bescheiden uiterlijk is het een taaie overlever en een typische stadsplant.
Gewoon varkensgras is een liggende, taaie plant die vaak op kale, betreden plekken groeit, zoals straatranden en opritten. De smalle blaadjes en onopvallende bloempjes vallen weinig op, maar de plant is uiterst bestand tegen vertrapping. Vroeger werd het gevoerd aan varkens, vandaar de naam. Het behoort tot de duizendknoopfamilie en is een echte overlever, zelfs op arme, droge bodems. Een schoolvoorbeeld van stedelijke aanpassing en veerkracht.
Grote weegbree is een stevige plant met brede bladeren in een rozet en lange, rechtopstaande bloeistengels. Ze groeit vaak langs paden, trottoirs en op aangestampte grond. De bladeren zijn taai en bestand tegen betreding. Vroeger werd de plant gebruikt als wondkruid en tegen insectenbeten. Door haar veerkracht en verspreiding is ze een van de bekendste stads- en tredplanten: waar mensen gaan, volgt de weegbree. Een groene metgezel van de weg.
Harig knopkruid is een eenjarig plantje met zacht behaarde stengels en kleine bloemetjes met witte straalbloemen en een geel hart. Oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, maar nu wijdverspreid in Europa, vooral in tuinen, tussen tegels en op omgewerkte grond. Het kiemt snel en vormt in korte tijd dichte matten. Ondanks zijn onooglijkheid is het een pionier in verstoorde habitats — vlijtig, onopvallend en altijd dichtbij, zelfs in het hart van de stad.
Herderstasje is een slank plantje met driehoekige hauwtjes die lijken op herderstasjes, waaraan het zijn naam dankt. Het bloeit bijna het hele jaar door met kleine witte bloempjes en komt veel voor langs wegen, op akkers en tussen stoeptegels. Oorspronkelijk uit Europa, maar inmiddels wereldwijd verspreid. Het is een echte overlever, zelfs in arme grond. Vroeger werd het gebruikt als geneeskruid en bloedstelpend middel. Klein, maar vol geschiedenis en veerkracht.
Straatgras is een lage, tere grassoort die overal opduikt: tussen stoeptegels, langs wegen en op betreden paden. Het is lichtgroen, bloeit bijna het hele jaar door en zaait zich razendsnel uit. Oorspronkelijk een veldplant, maar nu een typische stadsbewoner. Ondanks zijn kwetsbare uiterlijk is het uitzonderlijk taai. Zelfs op kale grond of in spleten weet straatgras te overleven. Een nederige maar hardnekkige pionier in de verstoorde ruimte van de stad.
Hoge fijnstraal is een hoge, slanke plant met smalle bladeren en pluizige, witgrijze zaadpluisjes. Ze kan tot twee meter hoog worden en groeit graag op braakliggende terreinen, bouwplaatsen en stoepen. Oorspronkelijk uit Zuid-Azië, maar sinds de 20ste eeuw sterk verspreid in Europa. Ze zaait zich overvloedig uit en is moeilijk weg te krijgen. Een echte stadsklimaatpionier: fors, flexibel en altijd klaar om nieuwe ruimte te veroveren.
Liggende vetmuur is een minuscule, kruipende plant met fijne steeltjes en piepkleine witte bloempjes. Ze groeit in voegen van stoepen, terrassen en tussen straatstenen, vaak waar men nauwelijks plantengroei verwacht. De blaadjes zijn vetachtig en blijven groen in de winter. Ondanks haar bescheiden uiterlijk is ze verrassend taai en wijdverspreid. Liggende vetmuur is een stille overlever: onopvallend, maar altijd aanwezig waar mensen lopen en stenen kieren achterlaten.
Vertakte leeuwentand is een geelbloeiende plant uit de composietenfamilie. Ze lijkt op een kleine paardebloem, maar bloeit later in het jaar en heeft sterk vertakte stengels. Je vindt haar op gazons, bermen en in ruigere grasstroken in de stad. De bladeren vormen een rozet, de bloemhoofdjes sluiten zich bij regen. Een echte najaarsbloeier, die met haar bescheiden schoonheid en aanpassingsvermogen kleur brengt in het late seizoen.
De tomatenplant is een bekende cultuurplant met behaarde stengels, geveerde bladeren en gele sterbloempjes. Oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, maar wereldwijd geliefd om haar sappige, rode vruchten. In de stad duikt ze soms onverwacht op uit composthopen of tussen stoeptegels, als ontsnapte tuinplant. Haar aanwezigheid verraadt menselijke activiteit en vruchtbare grond. Hoewel ze warmte en zorg nodig heeft, getuigt haar verschijning op straat van de verrassende veerkracht van gecultiveerde soorten.
(Alle foto’s werden op de Markt te Brugge genomen)
In “Is er leven op Mars – deel 2” graven we nog een laagje dieper op zoek naar leven op de Markt te Brugge. Stay tuned!
Wat daar zomaar uit een stoeprand groeit is herderstasje (Capsella bursa-pastoris), een klein stadswonder dat je waarschijnlijk al talloze keren bent gepasseerd zonder het te beseffen. Tussen kasseien, op vergeten hoekjes en in de barst van een trottoir duikt het op: een taaie pionier, een plantje dat …
Op straat begint de lente al met een waar spektakel. Terwijl de zon uitbundig schijnt poppen vier echte snelheidsduivels al op: het klein kruiskruid, de stinkende gouwe, de muurfijnstraal en het charmante herderstasje. Klein kruiskruid – Senecio vulgaris Het klein kruiskruid (foto bovenaan), dat met …
Op 20 maart is het zover: de astronomische lente breekt aan en de natuur ontwaakt uit haar winterse sluimer! Het begin van de lente markeert meer dan alleen een verandering in het weer. Het is een seizoen van vernieuwing, van hoop en van hernieuwde energie. Terwijl de dagen langer worden en de zon hoger aan de hemel klimt, krijgen we allemaal de kans om even stil te staan bij de wonderen van de natuur. Het is een uitnodiging om naar buiten te gaan, de frisse lucht in te ademen en te genieten van de levendige kleuren en geuren die de lente te bieden heeft.
De lente staat niet alleen in de kalender. Ook in de natuur is te zien hoe overal om ons heen de eerste tekenen van nieuw leven beginnen te verschijnen. Na maanden van grijze luchten en kil weer brengt de lente een frisse wind van hoop en vernieuwing. Het is het perfecte moment om even stil te staan bij de kleine voorjaarsbloeiers die nu hun intrede doen in het straatbeeld.
De natuur heeft dit voorjaar een waar palet aan kleuren en vormen in petto. Het gewone sneeuwklokje(Galanthus nivalis) en de winterakoniet (Eranthis hyemalis ) waren de allereerste boodschappers van de lente. Op de Brugse stadswallen bloeien ze al enkele weken volop.
Wat een prachtplantje is de sneeuwroem (Chionodoxa)! Deze charmante, vroegbloeiende bolletjes met hun stralende, stervormige blauwe bloemen en een fonkelend wit hart zijn niet alleen makkelijk te vinden in tuincentra, maar dankzij de Groendienst van Brugge krijgen ze ook een extra duwtje in de rug. En terecht, want deze bloemetjes zijn ware juweeltjes die elke lente een magisch tintje geven! 🌿💙✨
Op een straathoek spot ik de charmante vroegeling (Draba verna), een dappere kleine pionier die als een eerste lentegroet tussen de plaveien opduikt. Met zijn bescheiden, maar vastberaden bloemetjes bewijst hij dat zelfs de kleinste verschijningen een groots effect kunnen hebben. En zijn naam doet hij alle eer aan! Op zonovergoten plekjes durft dit minuscule plantje soms al in januari te bloeien – een prachtig staaltje natuurkracht! 🌱✨
Niet ver daarvandaan schittert de kleine veldkers (Cardamine hirsuta), bescheiden maar vol trots. Met haar fijne, tere blaadjes en subtiele tinten bewijst ze dat de natuur al vroeg in de lente haar charme laat zien. Ze nodigt ons uit om even stil te staan, te vertragen en te genieten van de pure eenvoud en schoonheid van het moment. 🌿✨ En net zoals alle andere eetbare wilde kruiden is de kleine veldkers een bijzonder ingrediënt in de keuken door haar unieke en intense smaak.
En dan is er de onverschrokken paardenbloem (Taraxacum officinale) – een ware veerkrachtige rebel van de natuur! Vaak onterecht bestempeld als onkruid, maar wie goed kijkt, ziet een zonnetje op steel, een levendige uitbarsting van kracht en optimisme. Deze held trotseert de koude en laat met haar gouden gloed geen twijfel bestaan: de natuur ontwaakt!
Maar de paardenbloem is meer dan alleen een lentebode. Ze is een eeuwenoude bondgenoot in zuivering en gezondheid. Haar blaadjes en wortels stimuleren de lever, ondersteunen de blaas en geven de spijsvertering een krachtige boost dankzij hun bitterstoffen. Geen wonder dat ze in talloze detoxmengsels wordt verwerkt! Eeuwenoude kruidenboeken wijden pagina’s vol aan haar reinigende krachten – een bewijs dat deze gele krachtpatser veel meer is dan een simpel ‘onkruid’. 🌿✨
Een andere stralende ster in het vroege kleurenpalet is het betoverende gewoon speenkruid (Ficaria verna of Ranunculus ficaria – zie foto bovenaan deze pagina). Dit charmante plantje, dat zich graag in speelse groepjes langs wandelpaden nestelt, bewijst dat de natuur zowel krachtig als teder kan zijn. Zijn glanzende, botergele bloempjes vangen het zonlicht als kleine gouden juweeltjes en brengen een vleugje warmte in de nog frisse lentelucht. Elke keer weer doen ze me denken aan een tapijt van minuscule zonnetjes dat de aarde wakker kust. 🌞✨
En wie kan het madeliefje (Bellis perennis) vergeten? Met zijn stralende witte blaadjes en centrale gele schijf, is het madeliefje de belichaming van de pure, ongedwongen schoonheid van de lente. De naam is afgeleid van het woord ‘made’ wat weide of hooiveld betekent en het woord ‘lief’. Het staat symbool voor onschuld, reinheid (maagdelijkheid) en trouw.
Tot slot straalt het herderstasje (Capsella bursa-pastoris) met een subtiele gratie. De karakteristieke hartvormige zaaddoosjes doen denken aan een liefdes- of beschermend amulet. Hierdoor wordt het plantje soms geassocieerd met liefde, toewijding en zorgzaamheid. Van oudsher wordt herderstasje gebruikt als geneeskrachtig kruid, vooral om bloedingen te stelpen. Hierdoor staat het symbool voor genezing, bescherming en het in balans brengen van het lichaam. Het kruid werd ook als amulet gebruikt om geluk en bescherming te brengen.
In oude kruidenboeken werd herderstasje “de pastoorsbeurs” genoemd, omdat de zaaddoosjes leken op de geldbuidel die pastoors of herders droegen. Dit gaf het een symboliek van bescheiden rijkdom en innerlijke waarde.
Deze bijzondere bloei van de eerste voorjaarsbloeiers herinnert ons eraan dat er in elk einde een nieuw begin schuilt. Elke bloem, hoe klein ook, is een bewijs van de onstuitbare kracht van de natuur en de belofte dat zelfs na de donkerste dagen de zon altijd weer opkomt. Het is een seizoen om te dromen, te plannen en te genieten van alles wat het leven mooi maakt.
Dus trek je wandelschoenen aan, omarm de zonnestralen en laat je verrassen door de prachtige details van de ontwakende natuur. Of je nu door een uitgestrekt veld wandelt, een tuin bewondert of gewoon even op je balkon gaat zitten, de astronomische lente en haar kleurrijke eerste bloeiers nodigen je uit om te genieten van het moment en te vieren dat het leven weer in volle bloei staat.
Zondag 28 april 2024 Op onze derde “safari in de stad” zagen we weer enkele leuke stadsplanten. Op de omslagafbeelding ziet u enkele fraaie exemplaren van het herderstasje (Capsella bursa-pastoris). Over de meeste van deze planten zullen we later uitvoeriger berichten. Een fotoreportage… Link naar …
Het gebruik van herderstasje als voedsel gaat tenminste 8000 jaar terug. De bloemen en de zaadbeursjes zijn geschikt als mild-pittige eetbare versiering. De bloemknoppen en het bovenste deel van de bloemstengel vormen van maart tot juni een malse bakgroente of een pittige toevoeging aan salades. …
Tijdens de Middeleeuwen werd het kruid al gebruikt bij kiespijn en neusbloedingen. Men geloofde dat, als de patiënt het takje van het herderstasje links in de hand hield, de bloeding van het rechterneusgat zou verdwijnen en omgekeerd.
Herderstasje wordt niet expliciet genoemd in Hildegard van Bingens “Physica”. Ze bespreekt echter wel tal van planten en hun gebruik, en categoriseert ze op basis van hun eigenschappen. Het is echter mogelijk dat de identificatie en naamgeving van planten in de loop van de tijd zijn geëvolueerd, en dat de gebruikelijke namen die we tegenwoordig gebruiken mogelijk niet direct overeenkomen met de namen die in historische teksten werden gebruikt.
Herderstasje wordt wel al beschreven in Dodoens’ “Cruydeboeck” samen met het gebruik en de eigenschappen ervan. Rembert Dodoens (1517–1585) was een Vlaamse arts en botanicus die bekend stond om zijn invloedrijke werk op het gebied van plantkunde. Eén van zijn belangrijkste bijdragen was de publicatie van “Cruydeboeck”, voor het eerst gepubliceerd in 1554. Dit werk, later vertaald in verschillende talen, beschreef een grote verscheidenheid aan planten en hun toepassingen.
Nicholas Culpepper* (1616-1654) beschrijft in zijn ‘Complete Herbal’ ook de medicinale toepassingen van het herderstasje zoals die in zijn tijd bekend waren. Het is de beste beschrijving die ik kon vinden van het gebruik ervan in de traditionele kruidengeneeskunde.
https://www.gutenberg.org/files/49513/49513-h/49513-h.htm
De tekening van het herderstasje is te vinden op plaat 17 (Shepherd’s purse), de beschrijving op pagina 171.
“It is under the dominion of Saturn, and of a cold, dry, and binding nature, like to him. It helps all fluxes of blood, either caused by inward or outward wounds; as also flux of the belly, and bloody flux, spitting blood, and bloody urine, stops the terms in women; being bound to the wrists of the hands, and the soles of the feet, it helps the yellow jaundice. The herb being made into a poultice, helps inflammations and St. Anthony’s fire. The juice being dropped into the ears, heals the pains, noise, and mutterings thereof. A good ointment may be made of it for all wounds, especially wounds in the head.”
* Nicholas Culpeper (18 oktober 1616 – 10 januari 1654) was een Engelse botanicus, kruidkundige, arts en astroloog. Zijn boek ‘The English Physitian (1652), later genoemd ‘Complete Herbal (1653), is een belangrijke bron over het medicinaal gebruik van kruiden, zoals bekend in de 17de eeuw. Het is één van de meest gedetailleerde werken over medische astrologie in het vroegmoderne Europa.
Het is inderdaad vaatvernauwend, bloedstelpend, laxerend en versterkt de darmwanden.
Kruidenthee van de plant kan gebruikt worden bij overvloedige menstruatie, bloedende aambeien, neusbloedingen en bloedingen van het tandvlees; om ingewandsspieren te verstevigen bij verslapping van de peristaltiek. Vroeger werd het ook gebruikt om weeën op te wekken tijdens een bevalling.
(Bron: Genezende planten, Bruno Vonarburg, Artis-Historia, 1987)
“Herderstasch mag in geen huis ontbreken wegens zijn voortreffelijkheid.” Dit schrijft Broeder Aloysius (leerling van de beroemde Monseigneur Kneipp) in zijn standaardwerk “Troost der zieken” (1911). Hij beschrijft hierin ruim 300 geneeskrachtige planten met een grote verzameling huismiddelen van allerlei aard.
Herderstasje is inderdaad een probaat middel tegen bloedingen. Als bewijs geeft hij het volgende voorbeeld:
“Een heer had een hevig neusbloeden; al wat men aangewend had, scheen niets te baten; men vreesde voor zijn leven. Geen raad wetende, kwam men beangstigd tot mij. Ik raadde het kruidje Herderstasch aan: men hechtte geen geloof aan mijn woorden, daar men het al tevergeefsch beproefd had. Ik vermoedde aanstonds, dat men verouderde kruiden gebruikt had, liet een sterk aftreksel klaar maken, dit den patiënt opsnuiven en ook een kopje innemen. Bijna ogenblikkelijk hield het bloeden op.”
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het herderstasje als het ware herontdekt. Gezien het grote tekort aan medicijnen moesten de dokters en deskundigen op zoek naar alternatieven. Vandaar dat het herderstasje gebruikt werd bij de behandeling van gewonden.
Herderstasje werkt regulerend op bloedsomloop en bloeddruk. Dit betekent dat bij diegene met een te lage bloeddruk de bloeddruk zal verhogen en omgekeerd. De plant zou ook helpen bij hevige menstruele bloedingen en bij bloedingen na een bevalling.
Verder is het herderstasje ook werkzaam bij maagpijn, wekt de eetlust op en stimuleert de spijsvertering. Ook zou het spierversterkend werken en helpen bij bekkeninstabiliteit.
Uitwendig wordt het herderstasje gebruikt in een zalf of tinctuur bij bloedende verwondingen.
Een homeopathisch middel, gemaakt van de verse plant, wordt gebruikt om neusbloedingen en menstrtatiebloedingen te behandelen.
Er zijn verschillende producten (o.a. tincturen) in de handel verkrijgbaar op basis van herderstasje. Capsella Bursa-Pastoris heeft een gunstige invloed op de circulatie doordat deze plant bloedstelpende eigenschappen bezit.
Deze plant wordt traditioneel gebruikt bij bloedingen van de neus. Kan ook gebruikt worden bij sterke menstruatie.
Nooit gebruiken tijdens de zwangerschap. Mensen die in het verleden nierstenen hebben gehad moeten voorzichtig zijn met het gebruik van dit kruid. Dit kruid is in welke bereidingsvorm dan ook niet langer dan een jaar houdbaar. De hele plant inclusief de wortel, oogsten voordat de zaden rijp zijn. Slechts gebruiken onder toezicht van een arts! Te veel van dit kruid kan verlammend werken op het centraal zenuwstelsel.
Bij gebruik van een te grote hoeveelheid kunnen vergiftigingsverschijnselen optreden. Planten die op vochtige plaatsen groeien, worden vaak aangetast door de schimmel (Cystopus candidus) die een witte laag op de planten vormt. Zulke exemplaren mogen niet worden verzameld.
(Bron: http://plantaardigheden.nl/plant/beschr/gonnve/herderstasje.htm)
De auteurs van deze website geven geen enkele garantie, expliciet of impliciet, met betrekking tot de uiteindelijke resultaten die worden verkregen door de informatie van deze website toe te passen. Het gebruiken en consumeren van de beschreven producten gebeurt op eigen risico.
De auteurs zijn niet verantwoordelijk voor misbruik of verkeerde identificatie van een plant, of voor alle gevolgen voor uw gezondheid – of die van anderen – die daaruit kunnen voortvloeien.
Lees de volledige disclaimer op: https://www.stadsplanten.be/disclaimer-2/
https://www.herbrally.com/monographs/shepherds-purse
https://www.botanical.com/botanical/mgmh/s/shephe47.html
https://www.purplesage.org.uk/profiles/shepherdspurse.html
https://www.vanbruggenthee.nl/losse-thee/gezondheid/herderstasje-thee/
https://www.schwabepharma.be/plantenlexicon/detail/plant/herderstasje/
Ghalandari S et al (2017). Effect of hydroalcoholic extract of Capsella bursa pastoris on early postpartum hemorrhage: A clinical trial study. Journal of Alternative and Complementary Medicine 23, 794‐799.
