2 april 2024

Vogelmuur… een sterretje op de stoep

Op zoek naar vogelmuur (Stellaria media)? Dan zal u niet lang hoeven te zoeken. Ook niet in het stadscentrum. Onlangs vond ik het zelfs tegen een gevel in Brugges drukste winkelstraat.

Het nederige plantje is een constante metgezel in de stad; vaak te vinden op trottoirs, in stadtuintjes en in plantsoenen. Haar grenzeloze territorium strekt zich uit tot de meest onwaarschijnlijke plekken; zelfs waar slechts een vleugje aarde op een muur te vinden is . Met gracieuze stengels siert het de meest vergeten hoekjes, ook tussen hoopjes puin en afval.

Je kan de vogelmuur het hele jaar door bloeiend aantreffen. Zelfs op een koude winterdag blijft ze standvastig bloeien. Haar vastberadenheid is ongeëvenaard; en tot diep in het najaar behoudt ze haar jeugdige frisheid.

Vogelmuur is – net als paarse dovenetel, kleine veldkers en straatgras – een echte pioniersoort op ruderale terreinen. Het ligt veelal half op de grond, maar als het zich thuis voelt dan zie je het rechtop groeien. Het gedijt het best in de zon en op licht beschaduwde plaatsen. Na kieming bloeit de plant al na enkele weken, en kort daarna vindt de eerste zaadzetting plaats. Daardoor volgen de generaties snel op elkaar.

Uiterlijke kenmerken

Vogelmuur kun je heel makkelijk herkennen aan de ronde stengels waar één rij smalle haren opstaat. Dit is een zeer opvallend kenmerk dat typisch is voor vogelmuur. Met dit kenmerk onderscheidt de soort zich van andere gelijkende soorten

Ook typisch zijn de kleine witte bloemetjes. Ze staan breed open en lijken op een sterretje. De wetenschappelijke naam ‘Stellaria’ komt dan ook van het Latijnse “stella”, wat ster betekent. Het witte bloemkroontje van deze plant is delicaat en fijn. Binnenin vind je een variabel aantal meeldraden, hoewel er eigenlijk tien zouden moeten zijn. Opvallend en consistent zijn de drie uitgestoken stijlen, die later terug te vinden zijn op de doosvrucht van de plant. Je vindt deze vrucht zeker aan een bloeiende stengel, soms nog gesloten, dan half open met zes puntige klepjes die laten zien hoe de vrucht zich opent. Elders vind je ze leeg, al ontdaan van hun vele platte zaadjes in niervorm, maar altijd omgeven door het vijfbladige, zachtbehaarde kelkje dat soms zelfs boven de bloemkroon uitsteekt.

Vanwaar die naam?

Ik herinner me nog uit mijn kindertijd mijn grootvader bijna dagelijks ‘muur’ ging trekken om het de vogels in zijn volière te voederen. De dieren gek op het plantje vandaar dat het ook ‘vogelmuur’ heet. Vogels eten natuurlijk de rijpe zaden. Die zijn piepklein, dus ze moeten er heel veel van eten. Net als de kippen smullen ze ook graag van de frisse blaadjes.

De voortdurende bloei van vogelmuur maakt het een waardevolle bron van voedsel voor bestuivende insecten, vooral in tijden waarin er weinig andere opties zijn. Het is een feestmaal voor insecten zoals honingbijen en wilde solitaire bijen, waaronder de ‘Gewone geurgroefbij’. Het is verbazingwekkend hoe vogelmuur een voedingsrijke oase vormt voor verschillende dieren, waardoor het een essentiële schakel wordt in de natuurlijke levenscyclus.

Culinair

Net als brandnetel is vogelmuur waarschijnlijk één van de bekendste wilde planten die de weg naar de keuken gevonden heeft. Vroeger maakten mensen dankbaar gebruik van deze kruiden door ze als groenten te verwerken in allerlei gerechten. De plant zit boordevol vitaminen en mineralen. De smaak is neutraal, wat ervoor zorgt dat je er zowat elk gerecht mee kunt opfleuren. Het kan als groente gegeten of in salades vermengd worden.

In de blender kan met vogelmuur, samen met water of vruchtensap, een kruidendrankje worden gemaakt.

Je kan er ook een gezonde infusie mee maken. Meng twee theelepels verse of gedroogde muur in een kwart liter kokend water en laat een kwartier trekken. Drink per dag een tweetal kopjes. Een doek gedompeld in koude thee van vogelmuur is geschikt als kompres.

In oude geschriften staat dat de thee nog krachtiger wordt als men bij het koken een derde wijn erbij doet.

Nanakusa-no-sekku

In Japan is er een oude gewoonte om rijstpap te eten gemaakt met zeven verse kruiden op 7 januari, om een gezonde start van het jaar te hebben.

Stellaria media was één van de ingrediënten van het symbolische gerecht dat werd geconsumeerd op het Japanse lentefestival, Nanakusa-no-sekku, het festival van de zeven kruiden. Het was gebruikelijk om de planten de dag ervoor te plukken, ze op een snijplank te plaatsen en ze fijn te hakken bij het zingen of reciteren van: “Voordat de vogels van het Tang-land naar Japan vliegen, maal ik deze 7 kruiden.” De populaire overtuiging was dat de bezweringen toekomstige oogsten zouden beschermen, terwijl de versheid van de kruiden kracht en gezondheid moest brengen.

In het moderne Japan blijft alleen de gezonde gewoonte om nanakusa-gayu te eten over. Na de feestdagen zijn de eenvoudige rijstpap en verse kruiden een welkome afwisseling. En het is niet nodig om ze zelf te verzamelen – de zeven ingrediënten worden nu handig verkocht in verpakkingen in supermarkten.

Medicinaal

Muur kreeg de aandacht van dr. Sebastiaan Kneipp. Als kind kwakkelde hij met zijn gezondheid vanwege luchtwegproblemen en zijn droom om priester te worden werd o.a. daardoor op allerlei manieren tegengewerkt. Toch wist hij zijn droom waar te maken. Hij werd priester en schreef vele kruidenboeken. Dr. Kneipp noemde vogelmuur: “het longkruid aller tijden”. Deze Duitse kruidenman uit de 19e eeuw was een fenomeen op kruidengebied.

Vogelmuur heeft door de geschiedenis heen vele toepassingen gehad. Het werd niet alleen gebruikt als voedingsbron van vitaminen en mineralen, maar ook als een algemeen verzachtend en genezend middel voor het hele spijsverteringskanaal. Daarnaast werd het traditioneel op de huid aangebracht bij eczeem en intern ingenomen om ontstekingen zoals artrose te bestrijden. Een aftreksel van vogelmuur kan zelfs dienen als haarspoelmiddel. Vooral bij huidaandoeningen wordt vogelmuur veelvuldig gebruikt, waarbij een kompres of infuus een helende werking heeft.

Stellaria media is 30CH is ook een homeopatisch preparaat. Dosering moet worden voorgeschreven door de arts. Zelfmedicatie wordt niet aanbevolen.

Belangrijke opmerking

Vogelmuur mag dan lekker en gezond zijn, maar eet het vooral niet te veel, want het bevat namelijk ook saponines en oxaalzuur. Hoewel giftig, worden deze stoffen zeer slecht opgenomen door het lichaam en hebben ze de neiging om door te gaan zonder schade aan te richten. Ze worden ook afgebroken door grondig te koken. Saponines komen in veel planten voor, waaronder verschillende die vaak voor voedsel worden gebruikt, zoals bepaalde bonen. Het is raadzaam om geen grote hoeveelheden voedsel te eten die saponinen bevatten.

En hoewel vogelmuur een veelzijdige plant is die zowel medicinaal als culinair kan worden gebruikt, is het essentieel om voorzichtig te zijn bij het plukken van wilde planten. Verzamel vogelmuur bij voorkeur ook op schone locaties, weg van wegen en industriegebieden, om te voorkomen dat de plant wordt besmet met schadelijke stoffen.

Disclaimer

Deze site vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Ook wat betreft de op deze website aangeboden culinaire recepten mag u deze niet beschouwen als deskundig advies. Daarvoor dient u zich te richten tot een gehomologeerde arts, fytotherapeut of diëtist.

De auteurs van Stadsplanten.be zijn niet verantwoordelijk voor eventuele schade, van welke aard dan ook, als gevolg van het gebruik van planten voor medische of culinaire doeleinden. De auteurs kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord.

Lees daaromtrent ook onze disclaimer. Klik hier!