Echte kamille – deel 1

Zal ik jullie een lang en goed bewaard geheimpje onthullen? Lang geleden, toen de dieren nog spraken en ik nog lange blonde lokken had in plaats van kort grijs haar, bracht ik altijd een handjevol kamillebloemen mee van mijn zomerse wandelingen door de velden. Thuis maakte ik dan een sterke kamille infusie en na het douchen goot ik het brouwsel, inclusief bloempjes, over mijn haar. Vervolgens liet ik mijn haar buiten in de zon drogen. Het resultaat? Een stralende blonde haardos waar mijn lieve echtgenote zo dol op was dat ik het beproefde ritueel ook bij haar mocht toepassen. Zo, nu ken je ook het geheim dat producenten van haarlotions stiekem van mij hebben overgenomen. Als je verder leest dan vind je het recept voor mijn geheim.

 Iedereen kent natuurlijk de geur van echte kamille, vooral als je de bloemen tussen de vingers wrijft. Deze geur wordt veroorzaakt door een etherische olie die zij bevat. Deze geur is ook een goed kenmerk om de plant te onderscheiden van de reukloze kamille (Matricaria maritima) en stinkende kamille (Anthemis cotula). 

Naamgeving

Chamomilla recutita of Matricaria chamomilla, echte kamille.Matricaria is afgeleid van Mater (moeder) en betekent voor moeders of moederzorg, duidend op enkele toepassingen bij vrouwenkwalen zoals menstruatiekrampen; ook het woord matrix sluit hierbij aan. Volgens anderen komt de naam van mata cara (geliefde moeder), omdat de plant was gewijd aan de heilige Anna, de moeder van de maagd Maria. 

Recutita wil zeggen ‘zonder haar’. De kamille is namelijk onbehaard. 

Chamomilla  is afkomstig van het Griekse woord chamaimelon. Camai of chamai betekent ‘grond’ of ‘op de grond’ en millon of melon is ‘appel’. Waarschijnlijk is deze naam ontstaan omdat het op de grond groeiende plantje enigszins naar appels ruikt. 

Alle planten die in de volksmond “kamille” worden genoemd worden nogal eens met elkaar verward.  Vaak heeft dit geen grote gevolgen, hoewel de echte kamille veel werkzamer is dan zijn verwanten. 

Hoe echte kamille herkennen?

Je kunt de echte Kamille herkennen aan de volgende punten:

– het hart van de bloem is geel en de lintbloemen zijn wit. De lintbloemen buigen zich naar onder.

– als je het gele hart van de bloem doormidden snijdt, kun je een kleine holte zien.

– de bloem heeft een sterke geur

– het blad is diep ingesneden (gevederd)

 

Echte kamille heeft een elegantere uitstraling dan reukeloze kamille en is daarvan dus gemakkelijk te onderscheiden door de uiteindelijk teruggeslagen straalbloemen. Reukeloze kamille heeft bovendien bloemhoofdjes die op doorsnede gevuld en meestal platter van vorm zijn. 

Kamille in de geschiedenis

De oude Egyptenaren gebruikten al kamille. Nog altijd kweekt men in Egypte veel kamille voor eigen gebruik en voor de export.  

De Egyptenaren droegen kamille op aan de zon en vereerden dit kruid boven alle andere vanwege zijn geneeskrachtige kwaliteiten. Kamille werd gevonden in de ingewanden van de Egyptische mummies (o.a. in de maag van Ramses II). 

Griekse artsen schreven kamille toen voor bij koorts en vrouwenziekten. De echte kamille was een plant uit Hecate’s tuin. (Hecate was een Griekse godin.) 

Dioscorides

Dioscorides, een oude Griekse arts en botanicus die leefde in de 1e eeuw na Christus, schreef zijn beroemde werk “De Materia Medica“, een uitgebreide encyclopedie van geneeskrachtige planten en hun toepassingen. Hoewel hij veel planten beschreef, waaronder veelvoorkomende medicinale kruiden, is er geen direct bewijs dat hij specifiek kamille (Matricaria chamomilla) noemde.

Dit betekent echter niet dat kamille niet bekend was in de tijd van Dioscorides of dat het niet werd gebruikt voor medicinale doeleinden. Het kan zijn dat Dioscorides kamille beschreef onder een andere naam of dat zijn beschrijvingen van bepaalde planten later werden geïdentificeerd als kamille door latere botanici

.

Angelsaksen

De Angelsaksen beschouwden kamille als een heilig kruid. Volgens de ‘Lacnunga ’ (zie verder Nota 1), een verzameling van Angelsaksische medische teksten en gebeden van verschillende aard, was kamille één van de negen heilige kruiden die de god Wodan aan de wereld schonk.

Noorse religies

Voor de kerstening was de kamille in het noorden van Europa gewijd aan Balder. Balder was de Germaanse god van het licht en de zomer.  Kamille werd ‘Balders Brå’ genoemd. De naam betekent letterlijk “Balder’s wenkbrauw,” waarbij Balder, bekend was omwille zijn schoonheid en zuiverheid. De naam verwijst naar de delicate en heldere witte bloemblaadjes van de kamille, die doen denken aan de kenmerken van Balder.

Hildegard von Bingen

Opmerkelijk is dat Hildegard von Bingen (1098 –1179) niets vermeldt over de Kamille, terwijl hij in haar tijd ook al veel voorkwam. Ze gebruikte wel vaak de naam “Chamaemelum” of “Maythen” om. Het is mogelijk dat ze naar een soort kamille verwees, maar om de exacte soort (zoals Matricaria chamomilla) te identificeren, moet men historische plantennamen vergelijken met moderne botanische classificaties.

Parkinsons Herbal

Weinig inheemse planten waren nochtans zo populair als de echte kamille. 16^de-eeuwse kruidenboeken hadden het al over haar geneeskracht.

Hij was reeds in de voorchristelijke tijd bekend en wordt in middeleeuwse plantenboeken met dezelfde toepassingen als nu beschreven. In ‘Parkinson’s Herbal’ (zie verder Nota 2) uit 1656 worden kamillebaden aanbevolen ter versterking van gezonde mensen en als pijnbestrijder voor zieken.

Rembert Dodoens

Rembert Dodoens, beter bekend onder zijn gelatiniseerde naam Dodonaeus (1517 of 1518 –1585) heeft het in zijn Cruijdeboeck deel 2 capitel 30, bladzijde 225-228 over kamille.

“Die ghemeyne wilde Camille heeft dunne taye/ herde steelkens ende teere seer ghecloven ende diep ghesneden bladerkens. Die bloemen wassen op dopperste van den stelen/ die in dmiddel geel sijn ende rontsomme met vele cleyne witte bladerkens beset in alder manieren den bloemen van die witte Roomsche Camille ghelijck/ van ruecke oock wat liefelijck maer niet zoo sterck oft wel rieckende als die Roomsche Camillen.”

 

Cosmetisch gebruik

Een aftreksel van de bloemetjes wordt gebruikt als waswater voor een ruwe huid, voor het spoelen van blond haar, om het haar nog lichter te maken en als water om ogen mee uit te wassen. Filter het aftreksel goed voor gebruik om de ogen mee uit te wassen, de fijne deeltjes kunnen irritaties veroorzaken. 

Olie kan gebruikt worden bij zenuwpijn, zonnebrand, massage van hoofd en lichaam. Overgiet 50 gram vers geplukte bloemetjes met een halve liter koudgeperste olijfolie. Laat dit ‘au bain-marie’ in een pan kokend water 2 uur trekken. Laat het mengsel afkoelen en filter het.

Geef uw blond haar een verwenbeurt

Kook 5 volle eetlepels kamille in 1 liter water gedurende 20 minuten. Filter het en gebruik de helft hiervan om het haar te wassen, voeg het sap van 1 citroen toe aan de andere helft en gebruik dat als laatste spoelwater.

Kamille als rituele plant

Kamillebloempjes zijn typische Sint-Jansplanten, ingezameld op de feestdag van Sint-Jan (24 juni) zouden ze het krachtigst zijn. Men oogstte kamillebloemen voor Sint-Jansdag omdat men geloofde dat na die dag de heksen over het kruid vliegen, en het alle geneeskracht ontnemen. 

Kamille was ook een typische afweerplant. Men stak in de eerste korenschoof wat kamille en sint-janskruid (Hypericum perforatum L.) om het koren te beschermen tegen ongedierte. Men geloofde ook dat degene die kamille bij zich droeg, of in de hand hield, niet behekst kon worden. Het kruid werd door de boeren  in bundeltjes opgehangen onder de balken van de woonplaats. Betrad een heks de woning, dan merkte men dat aan de bewegende kamillebusseltjes. 

In de middeleeuwen gebruikte men de kamille ook als strooisel in de huizen, omwille van haar zoete geur.

 

(Nota 1) De Lacnunga

De Lacnunga is een vroegmiddeleeuws medisch handboek dat stamt uit het Angelsaksische Engeland, waarschijnlijk uit de 10e of 11e eeuw. De naam “Lacnunga” komt uit het Oudengels en betekent “remedies” of “geneeswijzen.” Dit manuscript bevat een verzameling geneeskundige teksten, recepten, en spreuken, waarin zowel volksgeneeskunde als christelijke gebeden en magische bezweringen worden gecombineerd.

Het bijzondere aan de Lacnunga is de mix van geneeskundige en magische elementen. Het bevat recepten voor kruidenremedies, maar ook rituelen en bezweringen die bedoeld zijn om ziekten te genezen of af te weren. Een bekend voorbeeld is de “Nine Herbs Charm,” een bezwering die de genezende krachten van negen kruiden aanroept.

De Lacnunga biedt een fascinerend inzicht in de medische praktijken en het wereldbeeld van de Angelsaksische periode, waarin christelijke en heidense tradities vaak naast elkaar bestonden. Het manuscript wordt bewaard in de British Library in Londen.

(Nota 2) Parkinson’s Herbal

“Parkinson’s Herbal” verwijst naar een beroemd kruidenboek geschreven door John Parkinson, een invloedrijke Engelse botanicus en apotheker uit het begin van de 17e eeuw. Het boek, oorspronkelijk getiteld “Theatrum Botanicum,” werd gepubliceerd in 1640 en dient als een uitgebreide gids voor het medicinale gebruik van planten. Het werk van John Parkinson was één van de meest uitgebreide botanische boeken van zijn tijd en documenteert meer dan 3.800 planten en hun toepassingen.

Historisch Belang: “Theatrum Botanicum” wordt beschouwd als een van de belangrijkste botanische werken van de 17e eeuw. Het weerspiegelt de kennis en het gebruik van planten in de geneeskunde van die tijd en dient als een waardevol historisch document voor onderzoekers die de geschiedenis van de botanica en de kruidengeneeskunde bestuderen.

Het werk van John Parkinson beïnvloedde latere botanische studies en praktijken in de kruidengeneeskunde. Zijn gedetailleerde observaties en classificaties droegen bij aan het wetenschappelijke begrip van planten.

Bronnen en meer informatie

Onze mede-redacteur Andrea Bleeker heeft op haar website, Kruidengeheimen, ook een pagina over echte kamille. We bevelen dit artikel ten zeerste aan: https://kruidenmassages.nl/kamille.html
In een volgend artikel (deel 2) zullen we vooral de medicinale toepassingen van kamille belichten.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Echte_kamille

https://www.floravannederland.nl/planten/echte_kamille

https://www.ecopedia.be/planten/echte-kamille

https://www.ecolonie.eu/nl/projecten/plant-van-de-maand/echte-kamille-matricaria-recutita

https://waarnemingen.be/species/7039

Link naar de 12 meest recente artikelen