1 juli 2025

Klein kruiskruid

Klein kruiskruid (Senecio vulgaris) is een plantje dat je haast overal tegenkomt: in tuinen, tussen straatstenen, op akkers en braakliggende terreinen. Het is een eenjarige soort uit de composietenfamilie, herkenbaar aan de kleine gele bloempjes die in compacte hoofdjes staan, zonder lintbloemen – dus geen ‘straalbloemen’ zoals bij een paardenbloem. De bladeren zijn diep ingesneden, vlezig en hebben geen steel. De plant wordt zelden hoger dan 30 cm.

Klein kruiskruid groeit razendsnel en kan meerdere generaties per jaar voortbrengen. Bij temperaturen boven de 10°C kiemen de zaden massaal – vooral na regen of grondverstoring. Daardoor zie je het soms zelfs midden in de winter bloeien.

De Nederlandse naam ‘kruiskruid’ zou afgeleid zijn van het Duitse ‘Greiskraut’ – ‘grijskruid’ – een verwijzing naar het grijzige vruchtpluis dat snel verschijnt na de bloei. Dat sluit mooi aan bij de wetenschappelijke naam Senecio vulgaris; senex betekent ‘oude man’ in het Latijn.

Vroeger werd de plant gezien als een beschermkruid tegen heksen, ziekten, en zelfs tegen aambeien. In delen van Engeland leeft de folklore nog voort: daar zegt men dat waar een heks plast, kruiskruid groeit. En een plantje op het dak? Dan zou een heks daar zijn opgestegen.

Hoewel klein kruiskruid niet dezelfde rituele status had als kruiden zoals sint-janskruid of bijvoet, dook het wel op in de volksgeneeskunde. In de werken van Dodoens (16e eeuw) en Culpeper (17e eeuw) wordt Senecio vulgaris genoemd voor medische toepassingen, zoals het behandelen van zweren en het bevorderen van de urinelozing. Culpeper schrijft er ook bloedstelpende en wondhelende eigenschappen aan toe.
Maar dat gebruik is echter volledig achterhaald.

De plant bevat namelijk giftige alkaloïden die – bij grote hoeveelheden – schadelijk kunnen zijn voor vee en mensen. Daarom wordt het in landbouwgebieden vaak als ongewenst onkruid beschouwd.

Maar voor insecten, zoals bijen en sommige vlinders, is het wél een belangrijke nectarbron.
Dus de volgende keer dat je dit bescheiden plantje ziet opduiken tussen de stoeptegels: loop er niet achteloos voorbij. Klein kruiskruid is een wonder van overlevingskracht, met wortels in zowel de natuur als de geschiedenis van de volksgeneeskunde.