5 juli 2025

Melkdistel

In Vlaanderen komen drie soorten melkdistels voor: de gewone melkdistel (Sonchus oleraceus), de gekroesde melkdistel (Sonchus asper) en de akkermelkdistel (Sonchus arvensis). Die laatste is vrij gemakkelijk te herkennen aan zijn opvallend grote, gele bloemen. De twee andere lijken sterk op elkaar en zijn voor wie minder vertrouwd is met planten vaak moeilijker van elkaar te onderscheiden.

Alle drie behoren ze tot de composietenfamilie (Asteraceae). Bij kneuzing scheiden ze een wit melksap af, wat typisch is voor dit geslacht. Hun gele bloemen zijn samengesteld uit kleine bloempjes die samen een bloemhoofdje vormen, vergelijkbaar met de paardenbloem. Na de bloei ontwikkelen zich pluisvormige zaadjes, die zich makkelijk met de wind verspreiden.

De gewone melkdistel (Sonchus oleraceus)

De gewone melkdistel is een éénjarige plant uit de composietenfamilie (Asteraceae), die veel voorkomt in Vlaanderen. Ze groeit op voedselrijke, verstoorde bodems zoals akkers, tuinen, bermen en braakliggende terreinen. Ze heeft echter ook de stad veroverd. De plant kan tot 1 meter hoog worden en heeft sappige, blauwgroene bladeren die diep gelobd zijn en zacht aanvoelen. Als je de stengel doorsnijdt komt een wit melksap vrij, waaraan de soort haar naam dankt.

De gewone melkdistel bloeit van mei tot in de herfst met gele bloemhoofdjes die lijken op kleine paardebloemen. De zaden worden verspreid door de wind dankzij een fijn, wit vruchtpluis. Hoewel de soort vaak als onkruid wordt beschouwd, is ze ecologisch van waarde: de bloemen leveren nectar en stuifmeel voor bijen en andere insecten.

De bladeren zijn jong eetbaar en werden vroeger soms als groente gebruikt. Dankzij haar aanpassingsvermogen en snelle groei is de gewone melkdistel een typische pioniersplant in verstoorde stedelijke en agrarische milieus.

De gekroesde melkdistel (Sonchus asper)

De gekroesde melkdistel (Sonchus asper) is een robuuste éénjarige plant uit de composietenfamilie (Asteraceae), die in Vlaanderen algemeen voorkomt, vooral op droge, zonnige en verstoorde plaatsen zoals wegbermen, spoorwegterreinen en industrieterreinen. De plant kan tot anderhalve meter hoog worden en is te herkennen aan haar stijf aanvoelende bladeren met sterk gekroesde, stekelige randen.

De blauwgroene bladeren staan verspreid langs de stengel en omarmen die met afgeronde oortjes aan de bladvoet. De gele bloemhoofdjes, die van juni tot in de herfst bloeien, lijken op die van de paardenbloem, maar zijn kleiner en staan in losse trossen bijeen. Ook de gekroesde melkdistel produceert wit melksap.

Hoewel ze minder eetbaar is dan haar verwant Sonchus oleraceus, heeft de gekroesde melkdistel een ecologische waarde als nectarbron voor bijen en zweefvliegen. Ze is een typische vertegenwoordiger van pioniervegetatie op voedselrijke, droge bodems.

Akkermelkdistel (Sonchus arvensis)

Alhoewel het woord ‘akker’ in zijn naam staat komt hij ook volop in de stad voor.

Het beste identificatiekenmerk voor de akkermelkdistel is in de bloem. De bloemhoofdjes worden tot wel vijf centimeter groot, duidelijk groter dan die van de andere melkdistels. De lintbloemen aan de rand zijn groter. Die vallen beter op bij bijen en vliegen. Zoek de bloemen vooral ‘s ochtends en bij zonnig weer: dan staat het bloemhoofdje er stralend bij.

De akkermelkdistel heeft een holle, gegroefde stengel die soms vertakt is aan de top. De plant kan uitgroeien tot een hoogte van wel 1,5 meter. Dankzij zijn ondergrondse wortelstokken kan hij zich snel uitbreiden en woekeren, wat hem tot een hardnekkige verschijning maakt in weilanden en akkers. Je vindt hem ook vaak met meerdere op één rijtje samen.

Het belangrijkste verschil met zijn twee soortgenoten is nog dat hij meerjarig is.

Samengevat

Kort samengevat onderscheiden de drie melkdistelsoorten zich vooral door bladstructuur, groeigedrag en standplaats. De gewone melkdistel heeft zachtere, weinig stekelige bladeren en komt algemeen voor op uiteenlopende bodemtypes. De gekroesde melkdistel valt op door zijn scherp gekroesde, harde bladeren met duidelijk stekelige randen, wat hem makkelijk herkenbaar maakt. De akkermelkdistel is een meerjarige soort die zich uitbreidt via wortelstokken, grotere bloemhoofdjes ontwikkelt en vooral voorkomt op vochtige, voedselrijke landbouwgronden.

De functie van het melksap

Het melksap, ook wel latex genoemd, dat voorkomt bij melkdistels en vele andere planten, vervult vooral een beschermende functie.

In de eerste plaats dient het als verdediging tegen vraat. Het sap smaakt bitter of scherp en is voor veel insecten en grazende dieren onaangenaam, waardoor het hen ontmoedigt om verder van de plant te eten. Bovendien is het melksap vaak kleverig, waardoor het de monddelen van kleine insecten kan verstoppen.

Daarnaast speelt het sap een belangrijke rol in de bescherming tegen infecties. Het bevat namelijk stoffen die antibacterieel en schimmelwerend werken, zodat ziekteverwekkers minder kans krijgen om via wonden in de plant binnen te dringen.

Een derde functie van het melksap is wondafsluiting. Zodra een plant verwond wordt, stroomt het melksap naar buiten en droogt het snel op tot een rubberachtig laagje. Dat laagje sluit de wond af, vermindert vochtverlies en vormt een barrière tegen schadelijke micro-organismen.

Zo is het melksap een efficiënt natuurlijk afweermechanisme dat op meerdere niveaus de gezondheid en overleving van de plant ondersteunt.