8 juni 2024

Hertshoornweegbree

Ken je dat moment waarop je vol goede moed en met een boodschappenlijstje in het achterhoofd naar de lokale kruidenier gaat, maar bij thuiskomst ontdekt dat het ene ding dat je niet mocht vergeten simpelweg uit je geheugen is gewist? Oh, ik kan je vertellen, ik ben daar een expert in. En denk nu niet dat ik er trots op ben. Het overkomt me vaker dan me lief is. Zo ook vandaag!

Na een paar stille verwensingen over mijn verstrooidheid, rest me niets anders dan de hele weg terug te gaan voor dat essentiële item. Maar dan gebeurt er iets magisch! Terwijl ik mopperend naar de dichtstbijzijnde winkel loop, zie ik hem plotseling tegenaan een gevel: hertshoornweegbree!

Hoewel deze plant zo alledaags is als een kopje koffie, lijkt het alsof hij in het hartje van Brugge een onvindbare schat is geworden. Ik kan me nog maar één keer herinneren dat ik hem zag, en dat was al jaren geleden. Of het nu aan mij ligt of aan Brugge, daar valt over te twisten. Maar laten we eerlijk zijn, mijn verstrooide geest heeft vast een groot aandeel in dit mysterie!

Weegbreefamilie

Als we het hebben over weegbree schieten meteen de gebruikelijke namen door ons hoofd: Smalle, Ruige en Grote weegbree, met hun bladeren die van smal tot cirkelvormig variëren, allemaal goed herkenbaar. Maar, wist je dat er nog een paar andere weegbreesoorten zijn die zich niet zo snel laten kennen, alsof ze een spelletje spelen met hun identiteit? Eén ervan is dus de hertshoornweegbree (Plantago coronopus), een vrolijke bengel uit de weegbreefamilie.

Voorkomen

Deze hertshoornweegbree voelt zich helemaal thuis langs de kust van Europa en Noord-Afrika, vooral op die zilte, zanderige plekjes in duinen, op zeedijken, op hoge schorren en zelfs op die groene stranden. En raad eens? Hij houdt ook van wegen waar men in de winter pekel strooit om de gladheid bij vriesweer te bestrijden. Als een ware doorzetter groeit hij zelfs op plekken waar andere planten het liever laten afweten.

Hertshoornweegbree is een echte straatschuimer; hij kan het hebben om platgelopen te worden. Hij gedijt vooral goed op plekken waar andere planten niet eens willen wortelen. Maar zodra die andere soorten opkomen, maakt onze hertshoornweegbree gewoon ruimte voor hen en trekt hij zichzelf discreet terug. Een wonder dat ik hem nauwelijks in Brugge aantref.

Beschrijving

De hertshoornweegbree heeft bladeren gerangschikt in rozetten. Deze bladeren zijn vlezig en zacht behaard, enkelvoudig van vorm, variërend van lijn- tot lintvormig en/of veervormig ingesneden, eindigend in een toegespitste punt. De rand van het blad kan glad zijn of getand. De basis van de bladschijf vertoont vaak vleugels. De nerven volgen een veervormig patroon. De bladsteel is ofwel zeer kort of volledig afwezig.

De bloemstengel van de hertshoornweegbree staat recht op of buigt licht omhoog. Hij is behaard, rond en massief van structuur. De bloeiwijze is een aar. De bloemen zijn wit en kunnen buis- of stervormig zijn. Elke bloem bestaat uit vier kroonbladen en vier kelkbladen. De lengte van de kroon kan gelijk zijn aan of korter zijn dan die van de kelk. De bloeiperiode van de hertshoornweegbree strekt zich uit van mei tot september. Na de bevruchting ontwikkelen zich doosvruchten.

Naamgeving

De bladeren van de hertshoornweegbree lijken een beetje op het gewei van een hert. Als je het zo bekijkt, heeft zelfs de natuur wel een gevoel voor humor.
Weegbree komt al in het Oud-Saksisch voor als wegbreda, samengesteld uit weg en breed, dus een plant die breed op de weg groeit.

Plantago komt van het Latijnse Planta pedis en betekent voetzool. Coronopus is afgeleid van het Griekse koronê (kraai) en pous (voet), waarbij de delen van het blad, met een beetje fantasie, de vorm van een kraaienpoot kunnen oproepen.

Rembert Dodoens noemt het in zijn “Cruijdeboeck” (deel 1 capitel 61) trouwens ook ‘Crayenvoet’

Dat ierste Crayenvoet dat oock Hertshoren ghenaempt wordt/ heeft langhe hayrachtighe smalle bladerkens over beyde syden/ met drije oft vier cleyne corte ghelijck aenwassende bladerkens becleet/ van fatsoene eenen ghetackten Hertshoren schier ghelijckende die op der aerden ghelijck een sterre uutghespreyt ligghen….”

Dodoens: *Van Crayenvoet (hertshoren)*
Klik om de afbeelding te vergroten.

Is hertshoornweegbree eetbaar?

Ja, hertshoornweegbree is eetbaar. De jonge bladeren worden vaak gebruikt als groente en kunnen zowel gekookt als rauw gegeten worden, bijvoorbeeld in salades. Deze bladeren zijn een goede bron van voedingsstoffen, waaronder vitamine C, β-caroteen, vitamine B1 en voedingsvezels. Het is echter belangrijk om hertshoornweegbree te plukken op plaatsen waar geen pesticiden of andere chemicaliën worden gebruikt. Langs wegen waar autoverkeer plaatsvindt, is het niet aan te raden om hertshoornweegbree te plukken vanwege de uitstoot van voertuigen. Het is beter om hertshoornweegbree zelf te kweken, wat eenvoudig is. Als je een zonnige of halfschaduwrijke plek in je tuin hebt waar weinig andere planten gedijen, is hertshoornweegbree een ideale keuze om die ruimte op te vullen.

Hertshoornweegbree wordt trouwens al vier eeuwen lang gekweekt als groente, voornamelijk in Italië. Om hem als groente te telen, kun je hem van februari tot juli zaaien op een warme locatie. Na zeven tot acht weken zijn de jonge bladeren klaar om te worden geoogst. Deze blaadjes zijn perfect voor consumptie en kunnen zowel gekookt worden als rauw in salades worden verwerkt. Het kruid heeft een knapperige textuur en een subtiele zoute, nootachtige, maar licht bittere smaak.

Medicinaal gebruik

Hertshoornweegbree is niet alleen een smakelijke toevoeging aan je maaltijden, het is ook een ware schatkamer aan gezondheidsvoordelen. Deze bladeren zitten boordevol voedingsvezels en caroteen en zijn rijk aan essentiële vitamines. Maar dat is nog niet alles! De medicinale krachten van deze plant zijn bijna eindeloos. Tegenwoordig wordt hertshoornweegbree vaak gebruikt als een natuurlijk kompres om wonden, blaren en insectenbeten te behandelen. De zaden bevatten tannines en pectine, die een krachtige antibacteriële werking hebben, waardoor deze plant nog meer in de schijnwerpers komt te staan als een waardevol natuurlijk medicijn.

Rembert Dodoens schreef al: “Hertshoren es van cracht en werckinghe den Wechbree ghelijck daert een gheslacht af es/ ende mach in alle saken daer Wechbree goet toe es ghebruyckt worden. Ende es seer goet ende sonderlinghe bevonden tseghen dat bloet pissen ende tseghen tgraveel en de rijsende steen in spijse oft anders inghenomen.”

Tegenwoordig wordt hertshoornweegbree gebruikt als diureticum en is het opgenomen in pleisters voor de behandeling van zweren, blaren en insectenbeten. Het wordt tevens ingezet als gorgelwater. De zaden van hertshoornweegbree bevatten tannines en pectine, die een antibacteriële werking hebben. Vanwege deze eigenschappen wordt het soms toegepast in de oogheelkunde en is het nuttig gebleken bij de behandeling van acne. Er is meer bewijs nodig om hertshoornweegbree voor deze toepassingen te beoordelen.

Waarschuwing

Houd er rekening mee dat natuurlijke producten niet altijd noodzakelijkerwijs veilig zijn en doseringen belangrijk kunnen zijn. Zorg ervoor dat u de relevante aanwijzingen op de productetiketten volgt en raadpleeg altijd uw apotheker of arts of andere zorgverlener voordat u deze gebruikt.

Er is tevens niet genoeg betrouwbare informatie over de veiligheid van het nemen van hertshoornweegbree als u zwanger bent of borstvoeding geeft. Speel zeker en gebruik het in dat geval niet.

Deze site vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Ook wat betreft de op deze website aangeboden culinaire recepten mag u deze niet beschouwen als deskundig advies. Daarvoor dient u zich te richten tot een gehomologeerde arts, fytotherapeut of diëtist. Lees daaromtrent onze disclaimer.