Betonie Archieven - Stadsplanten

28 juni 2025

De Kruidenfluisteraar

Toen ik onlangs aan het grasduinen was voor mijn nieuwe Facebookpagina “De Kruidenfluisteraar”, stootte ik op een intrigerend weetje: gewone kamille zou één van de “negenkruiden” zijn. De wat…? Mijn aandacht was meteen gewekt. Wat waren die mysterieuze negen?

Nieuwsgierig dook ik dieper in de wortels van dit verhaal — en belandde al snel in een duizend jaar oud handschrift vol spreuken, remedies en rituele formules: de “Nigon Wyrta Galdor“, ofwel de “Nine Herbs Charm”. Een magische tekst uit het Angelsaksische Engeland, waarin negen planten worden aangeroepen om ziekte, vergif en kwade invloeden te verdrijven. Een bezwering zo oud als de vroege middeleeuwen — en toch nog altijd krachtig genoeg om de moderne lezer te betoveren…

Benieuwd welke kruiden naast kamille in deze magische negen stonden? En wat ze betekenen voor ons vandaag? Lees verder — en laat je meevoeren naar een wereld waar planten spreken, en woorden genezen.

Het lacnunga handschrift

Ver weg in de nevels van het Angelsaksische verleden, ergens in de tiende eeuw of begin elfde eeuw, werd een betoverend kruidenlied opgetekend in een manuscript dat vandaag bekendstaat als het “Lacnunga” – een collectie van magische spreuken, medische recepten en heidens-christelijke genezingsformules. Onder de teksten in dit boek schittert één bijzonder gedicht: de “Nigon Wyrta Galdor”, ofwel de Betovering van de Negen Kruiden.

Het is een lied, een bezwering, een ritueel en een recept tegelijk. Het mengt Oudengels met magisch denken, geneeskunst met godenverhalen, en wortelt diep in zowel voorchristelijke als christelijke tradities. In dit bezweringslied roept de spreker de kracht aan van negen heilige planten – ieder met een eigen stem, kracht en karakter – om ziekte, vergif en geestelijke kwelling te verdrijven.

De “Nine Herbs Charm” blijft tot de verbeelding spreken, eeuwen nadat een anonieme schrijver de tekst neerschreef. Deze tekst, opgenomen in codex MS Harley 585 (folio’s 160r tot 163v), wordt bewaard in de British Library en werd in de 19^de e eeuw voor het eerst zo genoemd door Cockayne (1864–1866).

Het lacnunga handschrift — The “*Nigon Wyrta Galdor*” begint op f.160r
(British Library, MS Harley 585)

Nota: De kruidennamen blijven tot vandaag onderwerp van debat – hun exacte naam en/of betekenis is even mysterieus als de tekst zelf. Diverse bronnen geven een andere identificatie. (Zie verder)

Hoe oud is het?

De tekst werd rond het jaar 1000 opgeschreven, maar de inhoud is mogelijk veel ouder, geworteld in mondelinge traditie. Er worden sporen van Germaanse mythologie in gevonden – de god “Wōden” (Oudengelse vorm van Odin) verschijnt in het lied als helende figuur, die met magische twijgen het gif van een slang verslaat. Tegelijk is er ook sprake van christelijke elementen, zoals het gebruik van kruisen, heilig water en zegenende woorden.

De Nine Herbs Charm is dus geen puur medische tekst, maar een rituele genezingsformule: woorden die niet alleen een ziekte beschrijven, maar haar bezweren, onderdrukken en transformeren.

Welke negen kruiden worden bezongen?

De exacte identificatie is niet in steen gebeiteld. De Oudengelse namen geven ons richting, maar geen zekerheid. Toch hebben generaties van kruidkundigen, taalkundigen en rituelenzoekers zich gewaagd aan een vertaling. Sommige bronnen geven een andere reeks namen.
Van deze vijf kruiden zijn we vrij zeker: bijvoet, weegbree, brandnetel, duizendblad en kamille. Over de andere vier bestaat geen consensus, vooral wat betreft de precieze soort (bijvoorbeeld venkel, betonie, alant en waterkers).

(Bron: British Library Harley MS 585)

Mucgwyrt – Bijvoet (Artemisia vulgaris)
Bijvoet is de eerste en meest eerbiedwaardige plant in de bezwering. Ze werd beschouwd als een beschermend kruid, dat vrouwen, reizigers en zieken tegen boze invloeden behoedde.
Attorlaðe – Weegbree (Plantago major)
De naam betekent letterlijk ‘gif-verdrijver’. Weegbree was beroemd om haar wondhelende werking en werd gebruikt tegen beten, zweren en vergiftiging. Ze wordt in de tekst aangesproken als een machtige genezeres.
Stune – Waterkers (Nasturtium officinale) of veldkers (Cardamine spp.)
Een pittig, scherp kruid dat waarschijnlijk werd ingezet tegen ontstekingen. De exacte soort is niet helemaal zeker, maar het gaat duidelijk om een scherp smakende, geneeskrachtige plant.
Wergulu – Brandnetel (Urtica dioica)
Brandnetel komt voor in heel Europa en werd in de volksgeneeskunde gebruikt tegen reuma, koorts en huidklachten. In de bezwering staat ze symbool voor zuiverende kracht en bescherming.
Mægðe – Kamille (Matricaria chamomilla of Anthemis nobilis)
Kamille is kalmerend, verzachtend en ontstekingsremmend. Al in de oudheid werd ze gewaardeerd om haar werking op maag, zenuwen en huid.
Gearwe – Duizendblad (Achillea millefolium)
Deze plant is bloedstelpend en herstellend. Volgens de mythologie zou Achilles hem hebben gebruikt om wonden van soldaten te helen — en dat sluit perfect aan bij haar rol in de bezwering.
Fille (Finule) – Venkel (Foeniculum vulgare)
Venkel werd vooral ingezet tegen indigestie, krampen en ademhalingsproblemen. Ook zou ze bescherming bieden tegen het boze oog.
Eolone – Waarschijnlijk alant (Inula helenium)
Dit is de minst zekere identificatie. Alant werd gebruikt tegen hoest, longziekten en spijsverteringsproblemen. In de tekst is haar naam duidelijk aanwezig, maar de exacte soort blijft onderwerp van discussie.
Betonica – Betonie (Stachys officinalis)
Betonie was al bij de Romeinen een geliefd geneeskruid. Ze gold als krachtig middel tegen hoofdpijn, angst, boze dromen en geestelijke onrust.

Wat maakt deze tekst zo bijzonder?

De Nine Herbs Charm is uniek omdat het geen puur medisch voorschrift is, maar een levend ritueel. De kruiden worden niet louter genoemd, ze worden aangesproken, opgeroepen, geprezen. Ze hebben een ziel, een persoonlijkheid, een rol in het grote web van genezing. De woorden zijn bedoeld om uitgesproken te worden, met overtuiging en eerbied. Precies wat een ‘kruidenfluisteraar’ hoort te doen.

Het is een bezwering die het lichaam, de geest en de wereld tegelijk aanspreekt – en misschien daarom vandaag nog zo aanspreekt. In een tijd waarin veel mensen opnieuw zoeken naar verbondenheid met natuur, ritueel en heling, spreken de woorden van dit duizend jaar oude lied nog steeds tot de verbeelding.

De kruidenfluisteraar spreekt…

We deden zelf een poging om de tekst een eigentijdse hertaling (interpretatie) te geven, die ritueel kan worden uitgesproken.

“Ik ben de Fluisteraar van de Kruiden.
Ik spreek met de taal die nog leeft in wortels en wind.
Negen zijt gij, helpers van het hart, wachters van het lichaam.
Oud zijt gij, krachtig, levend.
Kom nu, sta op, laat uw stem klinken.

Bijvoet, wachter van de wegen,
zwerver tussen droom en werkelijkheid.
Bescherm mij waar ik ga,
zuiver mijn geest, bevrijd mijn pad.
Ik fluister jouw naam… Mucgwyrt.

Weegbree, sterke beschermer,
tegen het vergif dat door de wereld zweeft.
Jij bent de hoogste onder de kruiden,
van het geslacht der planten.
Geboren om het gif te weerstaan,
om te waken tegen het naderend kwaad
en boze machten af te weren.
Ik fluister jouw naam… Attorlaðe.

Waterkers, krachtig, scherp van geur,
brengt genezing en verdrijft het gevaar.
Bescherm mij tegen pijn en beten,
een schild dat waakt en veilig houdt.
Ik fluister jouw naam… Stune.

Brandnetel, wachter van vuur en ijzer,
met stekende tong en gloeiend hart.
Zuiver het bloed dat door mij stroomt,
wek het slapende vuur in mijn wezen.
Ik fluister jouw naam… Wergulu.

Kamille, gouden oog van de zon,
fluister zacht tussen slaap en ziel.
Spreid vrede over mijn dromen,
sus het hart dat in stilte huilt.
Ik fluister jouw naam… Mægðe.

Duizendblad, kracht van open velden,
verzacht mijn pijn met milde kracht.
Weef genezing door mijn wonden,
breng licht waar duisternis heerst.
Al is het lot bezegeld,
brengt jouw kracht mij nieuwe moed.
Ik fluister jouw naam… Gearwe.

Venkel, helderziende in het veld,
scherp mijn oog, mijn geest en mijn weten.
Leer mij wat waarachtig is,
wees mijn gids,
zodat ik met vertrouwen verder ga.
Ik fluister jouw naam… Finule.

Alant, wortel van kracht en genezing,
je brengt adem aan benauwde longen,
verlicht de hoest en kalmeert de geest.
Ook als het lot zwaar drukt op ons leven,
sta jij steeds klaar om te helen.
Ik fluister jouw naam… Eolone.

Betonie, zachte beschermer van geest en hoofd,
jij verdrijft angst en onrust.
Ook als het lot onherroepelijk lijkt,
blijf jij paraat, sterk en klaar.
Met jouw kracht wordt de geest bevrijd,
en verdrijf je alle zorgen.
Ik fluister jouw naam… Betonie.

Negen zijt gij, nu wakker en nabij.
Uw geur hangt in de lucht, uw kracht in mijn bloed.
Wodan sprak tot u in de wind,
Ik fluister u toe met adem en aandacht:
Blijf bij mij!
Wees mij een metgezel,
Op mijn pad van genezing en inzicht.”