Tomaat Archieven - Stadsplanten

27 juni 2024

Tuinvlieders

We zijn ze allemaal wel eens tegengekomen, die eigenwijze plantjes die je niet meteen op de stoep of tegen een huisgevel verwacht. Nee, ik heb het niet over brutale straatmadeliefjes, maar over die avontuurlijke rakkers die zich niet laten beperken door een tuin of bloembak. Deze vrije zielen, de tuinvlieders, trekken met een flinke dosis lef de wijde wereld in.

Een “tuinvlieder” is een plant die ontsnapt uit bloembakken of uit onze tuin. Ze verschijnen vervolgens tegen muren, voetpaden of op ruigten. Niet alleen bloemen, maar ook groenten, kruiden, struiken en zelfs bomen zoeken aldus een nieuw leven.

Vlinderstruiken, stokrozen, blauwe klokjes en zelfs vijgenbomen beginnen in veel steden aan een nieuw, avontuurlijk leven. Ze staan niet langer veilig in een perk, in een tuin of een bloembak, beschut tegen wind en voorbijgangers. Ze zijn niet langer verzekerd van water als het droog is, van voedende mest op geregelde tijden, of van een verfrissende snoeibeurt. Niemand die schimmels of bladluizen voor ze bestrijdt. Deze tuinvlieders moeten alles op eigen houtje doen.

Velen zullen hun eerste jaar niet overleven, want veel mensen hebben een bloedhekel aan dat groen tegen hun gevels. Ze gaan de strijd aan met alles wat ze kunnen vinden: planten worden met blote handen uit de grond getrokken, bespoten met gif, gestoomd alsof het groenten zijn, of zelfs in een vurige barbecue omgetoverd. Slechts een paar onverwoestbare avonturiers zullen de kans krijgen om nieuw nageslacht te produceren en hun groene opmars voort te zetten.

En ik? Ik heb wel een boontje voor die dappere ontdekkingsreizigers.

Dalmatiëklokje (Campanula portenschlagiana)

Het Dalmatiëklokje is zo’n echte avonturier die je steeds vaker in het stadscentrum vindt.
Dalmatiëklokje is een groenblijvende, overblijvende plant uit de klokjesfamilie (Campanulaceae).

De plant kan verward worden met het kruipklokje. De bloemen van het kruipklokje hebben echter een wit hart. Veel klokjes lijken trouwens goed op elkaar. Een determinatiesleutel kan dan goede diensten bewijzen. Op de website van “Wilde bloemen in Nederland” vind je zo’n handige sleutel:https://www.wildebloemen.info/pages%20sleutels/sleutel%20klokjes%20Campanula.php

Campanula betekent klokje, naar de vorm van de bloem. Poscharskyana verwijst naar de Duitse botanicus Gustav Adolf Poscharsky (1832-1915), die inspecteur van de botanische tuin in Dresden was en de grondlegger van de botanische tuin Schellerhau in Altenberg in Saksen.

De plant wordt doorgaans 10-30 cm groot. De gezaagde, ’s winters groenblijvende bladen zijn hartvormig. De plant bloeit vanaf mei tot het vroege najaar. Dalmatiëklokje heeft een veelbloemige, vertakte bloeiwijze met 1-2 cm grote, paarsblauwe bloemen.

Dalmatiëklokje blijft in Vlaanderen strikt beperkt tot het stedelijke gebied. De soort wordt er aangetroffen op oude muren, zowel op zonnige als eerder beschaduwde standplaatsen. De ecologische kenmerken van de niche van de soort zijn nog onvoldoende bekend. In haar gebied van herkomst groeit het Dalmatiëklokje op rotsen in bergstreken.

Zowel de bladeren als de bloempjes zijn eetbaar. De milde smaak past goed in salades.

Kruipklokje (Campanula poscharskyana)

Kruipklokje groeit op allerlei stenige plaatsen in het stedelijk gebied, waar het als ingeburgerd geldt. In Brugge is het ook al her en der te vinden. Het groeit bijvoorbeeld rijkelijk op een oude muur aan het Minnewater.

De laatste 15 jaar is deze plant met zijn wortels vanuit tuinen ‘ontsnapt’. Je kunt het soms aantreffen in voortuintjes, op de stoep en in de gangetjes achter de huizen. Een echte tuinvlieder dus. Het is hier blijkbaar duidelijk goed ingeburgerd. Sinds 2007 is het ook te vinden in andere steden, vooral in Antwerpen en Gent, en ongetwijfeld ook elders.

Soms wordt het ook wel het ‘Servisch klokje’ genoemd, hoewel de plant eigenlijk uit Kroatië komt. Het is van oorsprong een bergplant.

Net als de meeste klokjessoorten wordt ook het kruipklokje veel bezocht door wilde bijen, bv. hommels, klokjes-, dikpoot- en zandbijen. Deze insecten gebruiken vooral de hangende klokjesbloemen graag als slaapplaats en als schuilplaats voor de regen.

De helder paarsblauwe bloemen zijn min of meer stervormig. Deze soort, die zich door uitzaaien op veel plaatsen vestigt, bloeit met name in de maanden juni en juli zeer rijk. Het wordt daarom ook te koop aangeboden in diverse tuincentra.

Tomatenplant (Solanum lycopersicum)

Tomaten hebben een rijke geschiedenis die teruggaat naar Meso-Amerika, waar de voorouders van de Inca’s en de Maya’s al kleine varianten kweekten. Toen de Spanjaarden Mexico veroverden, vonden ze een plant die daar al volledig ingeburgerd was. Aanvankelijk werden deze als giftig beschouwde planten als sierplanten gekweekt. Pas rond 1750 ontdekten de inwoners van Italië en de Provence dat de gele vruchtjes eetbaar waren. Door kruising en selectie kregen tomaten hun herkenbare rode kleur, en vanaf 1850 veroverden ze de Europese keuken als onmisbare groente.

Hoewel we de tomaat vaak als groente beschouwen in de keuken, is het technisch gezien een vrucht. De rijpe tomaat is gezond, maar de rest van de plant is giftig omdat ze tot de nachtschadefamilie behoort. De giftige stof in de plant heet tomatine, een glycoalkaloïde die de plant produceert om zich te beschermen tegen ziekteverwekkers, en die ook voor mensen giftig kan zijn.

Tomaten bevatten veel vitamine C, carotenen, vitamine B1, vitamine B2 en vitamine B6 en de mineralen kalium, fosfor en magnesium. De tomaat bevat een kleurstof, namelijk lycopeen, die de menselijke cellen kan beschermen tegen de nadelige invloeden van stikstofdioxiden. Lycopeen speelt mogelijk ook een rol bij bescherming tegen kanker.

Zilverschildzaad (Lobularia maritima)

Het zilverschildzaad is een soort van laagblijvende bloeiende plant uit de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae).

Het zilverschildzaad hoort van nature thuis op rotsachtige en zanderige plekken langs de Middellandse Zee. Dat vindt ook zijn weerklank in de naam. Lobularia is afgeleid van lobus (lob) en maritimum betekent ‘aan de zee’.

Niet verwonderlijk dat het meestal wordt gevonden in de buurt van de kust op zandstranden, in (verharde) duinen en op stenige plaatsen.

In Nederland en België is het een veel toegepaste tuinplant, die dus af en toe op de loop gaat …

Afhankelijk van de variëteit bloeit zilverschildzaad met vele witte, roze, paarse of mauve bloemen. De kroonbladen zijn wit of iets paars. Die bloemen zijn maar vijf milimeter in doorsnede en ruiken heerlijk naar honing. De blaadjes zijn bedekt met zilverkleurige haartjes.