14 maart 2024

Zwart-op-wit korst en … een penseeltje!

Laat me je meenemen op een verrassende reis door het rijk van de korstmossen: Zwart-op-wit korst; en een uitstapje in de wereld van de miljoenpoten: het penseeltje (Polyxenus lagurus).

In een betoverend spel van kleuren en texturen, vindt dit korstmos meestal zijn thuis op de jonge bomen met een gladde schors. Maar het betovert soms ook bakstenen door zijn aanwezigheid. Onlangs trof ik in het stadcentrum aan op een oude, verweerde muur.

Uiteraard nam ik een aantal foto’s. Maar de verrassing kwam pas toen ik – eenmaal thuisgekomen – de foto’s bekeek. Op de macro-foto’s waren namelijk minuscule diertjes te zien die ik ter plekke, met het blote oog, niet meteen had opgemerkt.

Ik wist aanvankelijk niet wat ik zag. Maar mijn kompaan en mede-redacteur Nic Carsauw wist mij te vertellen dat het om “het penseeltje” ging. Dit is geen insect. Deze soort behoort tot de klasse van de miljoenpoten, uit de familie van de Polyxenidae.

Uiterlijk

P. lagurus heeft een lengte van 3,2 tot 4,2 millimeter. Hij is licht- tot donkerbruin van kleur en heeft aan zijn po-ten en de zijkant van het lichaam bundels stekeltjes (borstels). De ‘miljoen’ pootjes beperken zich tot maximaal dertien paar.

Leefwijze

Ze hebben een nachtelijke levenswijze. De dieren leven in droogtemilieus tussen korstmossen op steen en schors. Het voedsel bestaat uit korstmos en algen. Het beestje kwam inderdaad haast uitsluitend op het korstmos voor. Bijzondere aanpassingen aan deze habitat zijn de mogelijkheid om waterdamp direct aan de lucht te onttrekken. Dieren die door uitdroging tot 20% gewicht verloren hebben kunnen binnen vijf uur herstellen zodra de relatieve luchtvochtigheid hoger is dan 85%.

Verdediging

Met de twee borstels aan het achtereinde kunnen ze zich verdedigen tegen mieren. Ze vegen de van weerhaken voorziene borstelharen af aan de aanvaller, waar ze blijven plakken. Voor de mieren is dat zo hinderlijk dat ze van de aanval afzien. In hun pogingen de haren van zich af te poetsen raken ze er soms alleen maar verder in verstrikt. Zwaar getroffen mieren komen er niet meer van vrij en sterven.

Voortplanting

Er bestaan parthenogenetische en zich geslachtelijk voortplantende vormen. Maagdelijke voortplanting of parthenogenese, een vorm van ongeslachtelijke voortplanting, is het verschijnsel dat vrouwtjes van bepaalde diersoorten nakomelingen kunnen krijgen zonder dat hier mannetjes aan te pas komen: maagdelijke vrouwtjes leggen spontaan eitjes of baren jongen.

De nakomelingen van maagdelijke voortplanting zijn gewoonlijk vrijwel uitsluitend vrouwtjes.

Niet giftig

Penseeltje is niet giftig en vormt meestal geen gevaar voor de gezondheid van de mens. Je hoeft je niet onnodig zorgen te maken indien je het in huis zou aantreffen. Ze kunnen wel eens in rieten daken voorkomen.