6 april 2025

Kleine brandnetel

DOOR NIC CARSAUW · 06 april 2025

De Kleine brandnetel (Urtica urens) is een eenjarige plant uit de brandnetelfamilie (Urticaceae).

Naamgeving

De geslachtsnaam Urtica is afgeleid van het Latijnse urere, wat ‘branden’ betekent, verwijzend naar de stekende brandharen die de plant bedekken. De soortnaam urens betekent ‘brandend’ en benadrukt de sterke prikkende werking van deze plant, die vaak intenser is dan die van de grote brandnetel (Urtica dioica).

Engels: Small nettle
Frans: Ortie brûlante
Duits: Kleine Brennnessel

Voorkomen

De Kleine brandnetel komt voor in Europa, Azië en Noord-Afrika en is inmiddels ook verspreid naar Noord-Amerika en andere gematigde gebieden. De plant groeit vooral op voedselrijke, verstoorde bodems zoals akkers, moestuinen, composthopen, bouwterreinen en langs paden en muren in een stedelijke omgeving.

Ik trof de bloeiende plant aan in maart samen met de zuidelijke brandnetel. Enkele exemplaren groeiden tegen een gevel in het centrum van Mechelen.

*Kleine brandnetel – foto © Nicht* Carsauw

Beschrijving

De kleine brandnetel wordt 10 tot 50 cm hoog. De plant heeft een penwortel. In tegenstelling tot de gewone brandnetel heeft deze brandnetel geen kruipende wortelstokken, wat betekent dat hij zich uitsluitend via zaden voortplant. Je zal de plant bijgevolg niet in groep aantreffen.

De bladen zijn eirond tot langwerpig en diep gezaagd. Er zijn 4 steunblaadjes per bladpaar.

De plant is rijkelijk bedekt met brandharen die bij aanraking een scherp, branderig gevoel veroorzaken. Deze haartjes bevatten histamine, acetylcholine en mierenzuur, die verantwoordelijk zijn voor de pijnlijke reactie. Gewone beharing ontbreekt. Die is wel aanwezig op de grote brandnetel.

Voortplanting

De Kleine brandnetel bloeit doorgaans van juni tot oktober. Ik trof de bloeiende plant aan in maart. De plant is eenhuizig. Mannelijke en vrouwelijke bloemen groeien op dezelfde plant. De bloemen zijn klein, onopvallend en groenachtig en groeien in korte, dichte bloemtrossen in de bladoksels.

In deze bloeiwijzen is een klein aantal mannelijk bloeiende en een klein aantal vrouwelijk bloeiende groenkleurige bloemen te vinden. De mannelijk bloeiende bloemen hebben vier meeldraden, die in de bloemknop naar binnen zijn omgebogen; bij het opengaan buigen de helmdraden naar buiten. De mannelijke bloemen zijn groter dan de vrouwelijke.

De vrouwelijke bloemen hebben een bovenstandig vruchtbeginsel met stijl en stempel. Uit het vruchtbeginsel ontwikkelt zich na bevruchting een dopvrucht of nootje.

De Kleine brandnetel plant zich uitsluitend voort via zaden. Deze zaden zijn klein, licht en verspreiden zich gemakkelijk door wind, water en via mens en dier. Door zijn korte groeicyclus en het vermogen om meerdere generaties per seizoen voort te brengen, kan de plant zich snel vestigen en uitbreiden in geschikte habitats.

*Kleine brandnetel met zijn onopvallende bloeiwijze*

Gelijkende soorten

Zuidelijke brandnetel (Urtica membranacea) is eveneens een eenjarige brandnetel, maar heeft slechts 2 steunblaadjes per bladpaar. Bij de Zuidelijke brandnetel komen de mannelijke en vrouwelijke bloemen apart voor (eenslachtig) op dezelfde plant (eenhuizig). De mannelijke bloemwijze is opvallend en de plant heeft weinig brandharen.

Grote brandnetel (Urtica dioica) is een meerjarige brandnetel, die meestal in groep voorkomt, dankzij de ondergrondse wortelstokken. Deze soort is bij ons heel algemeen.

Culinair gebruik

De Kleine brandnetel is eetbaar en heeft een smaak die vergelijkbaar is met spinazie. Door de bladen kort te blancheren of te koken, wordt het gif in de brandharen geneutraliseerd. De jonge scheuten en bladen kunnen worden verwerkt in soepen, stoofgerechten, pesto’s of kruidenboter.

Thee van de plant heeft een licht aardse en kruidige smaak.

De plant is rijk aan vitamines A, C en K, evenals mineralen zoals ijzer, calcium en magnesium, wat hem tot een waardevolle voedingsbron maakt.

Kleine brandnetel in de natuurgeneeskunde

Brandnetelthee wordt traditioneel gebruikt om de stofwisseling te stimuleren en gifstoffen af te voeren. Aftreksels en zalven op basis van de kleine brandnetel worden gebruikt om jeuk, eczeem en insectenbeten te verlichten. Net als de grote brandnetel wordt de kleine brandnetel soms toegepast bij reumatische klachten en spierpijn. De hoge concentratie mineralen maakt de plant populair in natuurlijke haarverzorgingsproducten.