18 februari 2024

Een sterretje in de duinen … duinsterretje

Het is zaterdag 17 februari en de zon schijnt stralend aan de hemel! Snel werpen we een blik op de weersvoorspelling voor morgen, en helaas kondigt die een regenachtige zondag aan. We kunnen dus amper wachten om naar de kust te rijden en ons onder te dompelen in het heerlijke lentegevoel dat vandaag zo gul wordt verspreid.

Het voorjaar is nog pril en in Knokke zijn de dagjesmensen nog niet massaal aanwezig. Dat betekent dat een parkeerplekje vinden geen enkel probleem is. Zodra we uitstappen, valt mijn oog op een heldergroen mosje in het duinzand, vlak bij de parkeerplaats. Het lijkt op een klein sterretje dat fonkelt in de ochtendzon.

Wow, ik kan niet geloven wat ik zie! ObsIdentify komt weer eens tot mijn redding: Duinsterretje (Syntrichia ruralis)! De naam alleen al is zo passend! Dit mos schittert als een sterretje, gedijt in de zanderige kustbodem en laat mijn hart sneller kloppen van opwinding. Wat een perfecte match tussen naam en natuurlijke schoonheid!

Voorkomen

Het duinsterretje is een mos uit de familie Pottiaceae. Het komt voor op kalkrijk zand.Het maakt geelgroene tot roodbruine zoden. Het vormt stengels die tot 8 cm hoog kunnen worden. Meestal bereiken deze een hoogte van ongeveer 2 tot 4 cm, met een getande glashaar in het verlengde van de nerf. Het blad is tot 4 mm groot en scherp gekield. Het heeft een glashaar recht op de bladtop. Bij vochtig weer staan de bladeren als een sterretje uit, bij droog weer zijn de bladeren rond de stengel gedraaid. De bladeren zijn aan de rand bijna tot aan de punt iets teruggerold.

Groot en klein

Of dit het Groot dan wel het Klein duinsterretje betreft laat ik in het midden. Zo’n kenner ben ik nu ook weer niet.

Groot duinsterretje (Syntrichia ruralis var. arenicola):
Komt voor in het binnenland maar is een echte plant van de kustduinen. Het groeit bij voorkeur als pionier op kalkhoudend zand, maar ook op andere basische substraten zoals beton, daken, muren en soms op bomen met een ruwe, basisch tot neutrale schors, zoals Vlier en Populier.
Te herkennen aan de geelgroene bladen, gekielde bladtop en de als een lange gestekelde glashaar uitstekende nerf. De grootste bladbreedte is onder het midden.

Klein duinsterretje (Syntrichia ruralis var. calcicola):
Komt meer in het binnenland voor en minder in de duinen. Het wordt meer gevonden op zonnige en stenige of zandige grond en op basenrijke rotsen, muren, daken en bomen.

Survivor

Het leven op zand vereist een ongekende veerkracht tegen droogte. Water sijpelt razendsnel door het zand, waardoor mossen zoals het duinsterretje voorbereid moeten zijn op langdurige periodes zonder vocht. Wanneer de blaadjes van het duinsterretje opdrogen, krullen ze elegant samen als een perfect gevormde spiraal. Opmerkelijk is de aanwezigheid van lange glasharen aan de top van deze bladeren.

Hoewel veel mossen in staat zijn om droogteperiodes te doorstaan, blinkt het duinsterretje hierin uit. Deze soort houdt zelfs het record voor het overleven van de langste droogteperiode. In een opmerkelijk laboratoriumexperiment konden delen van uitgedroogde duinsterretjes na twintig jaar droogte weer tot leven komen. Dit illustreert de buitengewone weerbaarheid van deze soort, die zich met recht een ware overlevingskunstenaar mag noemen.

Het is werkelijk verbluffend hoe sommige mossen, vooral die welke gedijen op open plekken zoals het duinsterretje, een fascinerend kenmerk hebben: glasharen die aan de top van hun bladeren zitten. Deze glasharen vormen een soort doorlopende bladnerf zonder chlorofyl. Ze zijn een ware zegen voor de mosplant, omdat ze deze beschermen tegen uitdroging door het zonlicht te weerkaatsen. Maar dat is nog niet alles! Deze glasharen fungeren ook als condensatiepunt voor waterdamp in de lucht, waardoor de mossen zelfs bij lage luchtvochtigheid vocht kunnen opnemen. En alsof dat nog niet genoeg is, verminderen afgestorven glasharen ook nog eens de transpiratie van de plant. Het is werkelijk een staaltje van buitengewone aanpassing en efficiëntie in de natuur!