13 april 2024

Klein bronkruid -Montia arvensis

Het is zaterdag 13 april en de natuur ontvouwt haar meest verleidelijke lentecharmes. De zon streelt genereus de aarde en het kwik klimt vrolijk naar een zalige 20 graden. De belofte van een lunch in de boomgaard van de abdij van Zevenkerken na een schier oneindige herfst – winter is het eigenlijk nooit geweest – drijft ons voort. Maar bij aankomst blijkt de realiteit een subtiele wending te nemen. Het aantal beschikbare tafeltjes onder de bloesemende takken is schaarser dan verwacht. De oorzaak ligt voor de hand. De naweeën van een halfjaar aan regen laten zich gelden. Zodra we het gras betreden, voelen we hoe de nog verzadigde en modderige grond onder onze voeten meegeeft.

Te midden van het gazon pronken talloze madeliefjes, en hun aanwezigheid doet ons haast vergeten hoe doordrenkt het gras nog altijd is. Maar dan, als bij toverslag, vang ik een glimp op van kleine, witte bloempjes tussen het gras. De plant vormt overal dunne zoden. Deze onbekende soort prikkelt mijn nieuwsgierigheid, en gelukkig biedt ObsIdentify uitkomst: Klein bronkruid, 100% zeker!

Het plantje blijkt niet toevallig een indicator van vochtige tot natte standplaatsen te zijn. In de door de regen verzadigde grond van de boomgaard heeft het in het gras een ideale habitat gevonden.

Goddank heb ik mijn onafscheidelijke Canon bij me – zonder dat schatje verlaat ik de deur niet – én mijn plantenloep. Tot mijn verbazing ontdek ik een prachtig groen dingetje dat ik nog nooit eerder heb gezien! Mijn dag kan niet meer stuk!

Beschrijving

De bloemen groeien in kleine losse kluwens met twee tot vijf bloemen. Ze zijn wit, 1-2 mm en trechtervormig. De buis is aan één kant open. De zoom heeft drie kleine en twee grote slippen. Elke bloem heeft drie meeldraden. De blijvende kelk bestaat uit twee bladen.

De slappe, sterk vertakte stengels zijn vaak rood aangelopen, iets doorschijnend en meestal liggend, maar soms opstijgend of in het water zwevend. De planten vormen kussens.

De smalle, tegenoverstaande bladeren zijn iets vlezig, ruitvormig tot eirond en 0,5-1½ cm lang. Ze zijn duidelijk gesteeld.

Groeit op vochtige, kalkarme bodem, op graslanden, langs paden of akkers. Bloeitijd april-mei. Algemeen.

Fam.: Montiaceae (Bronkruidfamilie)

Habitat

Klein bronkruid is in staat onder water te groeien terwijl het toch geen waterplant is. Sterker nog, op het droge droogt hij uit en verkleurt het. Daarom heeft de plant ook vlezige blaadjes. Samen met Groot bronkruid zijn dit de enige twee bronkruidsoorten die in Vlaanderen in het wild voorkomen. De bloeitijd is in april en mei.

Vroegere plantengidsen beschreven Klein bronkruid als een plant die gedijt op zanderige, vochtige akkers, vooral diegene die in de winter nat zijn maar in het voorjaar snel opdrogen. Dergelijke omstandigheden worden vandaag de dag nog steeds aangetroffen op akkers met bodemverdichting of op plekken in weilanden waar vee regelmatig loopt.

Zelfs op de intensief bewerkte grond van boomkwekerijen en vergelijkbare terreinen weet Klein bronkruid indrukwekkende populaties te vormen, vaak in het gezelschap van winterpostelein en andere planten. Het gedijt ook goed in andere omgevingen, zoals kerkhoven, plantsoenen en tuinen. Dankzij zijn korte levenscyclus en snelle zaadproductie weet klein bronkruid handig de nadelen van regelmatig wieden en het gebruik van herbiciden te omzeilen.

Volgens sommige bronnen is het in Vlaanderen vrij zeldzaam, maar zeer zeldzaam in de Polders, de Leemstreek en een deel van de Kempen. Volgens andere bronnen is het in Vlaanderen toch vrij algemeen, maar zeldzaam in Wallonië.

Naamgeving

Montia komt van Giuseppe Monti (1682 – 1760), een Italiaanse botanicus. Monti was een professor in de plantkunde en van 1722 tot 1760 directeur van het ‘Bologna Botanical Garden’. Zijn werken waren een belangrijke bron voor Carl Linnaeus. Het plantengeslacht Montia is naar hem genoemd.
Arvensis betekent ‘op akkers groeiend’.

In andere talen:

English: Annual water miners lettuce, Water Blinks, Fountain Miner’s lettuce
Français: Montie des fontaines
Deutsch: Glanzsamiges Bach-Quellkraut

Bijzonderheden

Insectenbezoek is weinig waargenomen en geen wonder, want de bloempjes vallen door hun kleinheid weinig op. Merkwaardig zijn hier de verschillende standen, die de bloem achtereenvolgens inneemt. Voor de bloei is de bloemsteel gekromd, zodat de bloem hangt, tegen de bloei richt hij zich op, om zich na de bloeitijd te verlengen en weer naar beneden te krommen, terwijl hij zich eindelijk weer opricht, als de vruchten openspringen.

Het is opmerkelijk hoe de zaden uit de zaaddozen van klein bronkruid worden verspreid. De bolvormige doosvrucht opent zich van boven naar beneden met drie kleppen. Deze kleppen buigen krachtig naar binnen en snijden de zaden los terwijl ze druk uitoefenen. Uiteindelijk wordt de druk zo groot dat de zaden worden weggeslingerd. Dit gebeurt ongeveer 10 minuten na het openen van de doosvrucht. De zaden worden weggeschoten onder een hoek van 80° à 83° met de horizon en bereiken gemiddeld een hoogte van 60 cm. Ze landen op de grond op een afstand van 50-80 cm, soms zelfs op wel 1,5 tot 2 m afstand.