20 maart 2024

Maarts viooltje

Laten we beginnen met een vraag: in welke maand bloeit het maarts viooltje? In koor … maart! Maar dat is een beetje kort door de bocht. Het maarts viooltje bloeit namelijk van maart tot in mei.

Maarts viooltje (Viola odorata) is een inheemse en overblijvende plant uit de viooltjesfamilie (Violaceae). Het plantje wordt al sinds de oudheid gekweekt voor zijn heerlijke geur en zijn geneeskrachtige eigenschappen. Het staat ook bekend als een symbool van nederigheid, bescheidenheid en eenvoud.

Naamgeving

Viola betekent violet, vanwege de violet-blauwe kleur die in de (meeste) bloemen van de viooltjes voorkomt. De geslachtsnaam Viola komt oorspronkelijk van het Griekse (w)ion (welriekende plant). Odorata betekent riekend of meestal welriekend.

Vertaling

Engels: Sweet Violet
Frans: Violette odorante
Duits: Märzveilchen

Voorkomen

Het maarts viooltje groeit op licht beschaduwde plaatsen met vochtige, matig voedselrijke of voedselrijke grond. Je vindt het in loofbossen, parken, langs holle wegen, bermen, begraafplaatsen, stadswallen en aan de voet van hellingen.

Beschrijving

Maarts viooltje heeft een wortelstok met kruipende uitlopers. De bladen groeien in een rozet. De plant wordt 5 tot 15 cm hoog. De stengels zijn behaard. De bladen staan verspreid. Ze zijn eirond tot niervormig. De bladrand is licht gekarteld en behaard.

Bloei

Maarts viooltje bloeit van maart tot mei. De bloemen staan op een steeltje en zijn alleenstaand. Ze zijn diep paarsblauw, in het midden wit of soms roze of wit. Ze worden iets meer dan één cm groot en verspreiden een aangename geur.

De bloemen hebben vijf kroonblaadjes, waarvan het onderste een rechte spoor draagt. Hierin wordt de nectar gevormd. Daar profiteren onder meer vroege vlinders van. De bloemstelen hebben in het midden steelblaadjes. Er zijn vijf meeldraden en een bovenstandig vruchtbeginsel met een stijl en stempel.

In de zomer worden cleistogame (niet opengaande) bloemen gevormd (met zelfbevruchting).

Na de bevruchting verschijnt een bolvormige doosvrucht. De vruchten zijn behaard. De geelbruine, vrijwel ronde zaden hebben een aanhangsel, een mierenbroodje (een lekkernij voor mieren, waardoor zij de zaden meeslepen en zo verspreiden).

Culinair

De bloemen en de bloemknoppen kun je rauw eten of als decoratie gebruiken op salades, warme gerechten of desserts. Je kunt ze ook verwerken als aroma in siroop, ijs, vruchtensap en azijn. Je kunt er eveneens thee van zetten.

De jonge scheuten kun je van maart tot april verzamelen, en de blaadjes (zonder de stengel) tot eind augustus. Beide zijn rauw geschikt voor allerlei salades.

“Violettes de Toulouse“ is in Frankrijk een bekende zoetigheid. “Parfait Amour” is een likeur waarin het Maarts viooltje verwerkt is. “Sherbet” is een drank uit het Midden-Oosten waarin het viooltje eveneens wordt verwerkt.

In het Middeleeuwse Engeland was het gerecht “vyolette” populair. De bloempjes werden gekookt en uitgeperst en het sap werd toegevoegd aan melk met rijstemeel en honing.

Maarts viooltje in de traditionele kruidengeneeskunde

In de volksgeneeskunde wordt de wortel van het maarts viooltje beschreven als een braak- en laxerend middel. De plant zou werkzaam zijn bij hoesten, kinkhoest en reumatische klachten.

In oude kruidenrecepten komt het voor als bestanddeel van gorgeldrankjes en mondwater. Door het geurige karakter en associaties met erotiek beschouwden de Grieken het plantje als het symbool van Afrodite en haar zoon Priapus.

Andere toepassingen

In de Victoriaanse tijd werd het geven van een maarts viooltje als een teken van geheime liefde beschouwd. Het werd vaak gebruikt als een discreet symbool tussen geliefden die hun gevoelens niet openlijk konden uiten.

Maarts viooltje speelde een rol in tal van riten door de geschiedenis heen.

Uit de bloemen wordt viooltjesolie bereid voor parfum (tegenwoordig vooral chemisch bereid). Ook de blaadjes van het viooltje worden gebruikt in de parfumerie. Die geven een meer kruidachtige geur.

Het blad kan worden toegevoegd aan een gezichtsstoombad. Maarts viooltje is een van de oudste sierplanten. Vroeger werd de plant gebruikt om de muffe lucht uit kerken en huizen te verdrijven. De plant bevat eveneens verfstoffen.