30 april 2024

Look-zonder-look

Look-zonder-look! Het klinkt een beetje als ‘zomer-zonder-zon’, ‘stad-zonder-straat’ of ‘BIB-zonder-boek’. Het is er, maar … het is er niet. Waar haalt deze plant haar naam vandaan? Dat merk je onmiddellijk als je de blaadjes tussen de vingers wrijft. Dan komt er inderdaad een typische knoflookgeur vrij. Je kan je niet vergissen. En toch voldoet look-zonder-look totaal niet aan de kenmerken van de uienfamilie. De leden van die familie zijn allemaal bolletjes waaruit lange holle stengels groeien en waaraan na de bloei mooie broedbolletjes komen. Zo onthult look-zonder-look zijn ware aard: een kruisbloemige die nieuwsgierige geesten blijft verbazen.

Naamgeving

Het mysterie van de Nederlandse naam van deze plant is inmiddels wel opgelost. Je hoeft alleen maar een blaadje tussen je vingers te verfrommelen en meteen wordt de geur van knoflook duidelijk. Maar pas op, je wordt misleid, want het is helemaal geen knoflook! Het is… look-zonder-look!

En toch verwijst de wetenschappelijke naam – Alliaria petiolata (Alliaria officinalis; synoniem: Alliaria officinalis) – weer wél naar de lookfamilie. ‘Alliaria’ verwijst naar die plantenfamilie, maar hier zit de grap: het is niet waar! Het woord “Petiolata” daarentegen, afgeleid van het Latijnse “Petiolātus”, betekent eigenlijk bladsteel, wat verwijst naar de gesteelde stengelbladeren. Het lijkt erop dat zelfs in de botanische wereld misleiding niet uitblijft!

In het “Cruydeboeck” (1554) van Rembert Dodoens wordt de plant ‘Loock sonder loock’ genoemd (deel 5, capitel 69, bladzijde 684). Hij geeft ook een goede beschrijving: “Dit cruyt heeft ierst rondachtighe bladeren/ schier gelijck Violetten cruyt maer breeder grooter ende bleecker van verwen. Tusschen dese coemt die steel voort/ ontrent twee voeten hooch/ daer aen wassen bladeren die langer ende smalder sijn dan die ierste/ ende rontsomme ghekerft/ den bladeren van Netelen niet seer onghelijck/ maer meerder. Die als sy in stucken ghewreven worden/ ghelijck Loock riecken ende smaecken. Aen dopperste van den stelen wassen vele cleyne witte bloemkens/ ende daer naer cleyne langhe hauwkens/ daer in swert saet leyt. Die wortel es lanckachtich dun ende houtachtich.”

In andere talen

Engels: Garlic Mustard
Frans: Alliaire, Herbe aux aulx
Duits: Knoblauchsrauke

Beschrijving

Binnen de kruisbloemenfamilie is de soort gemakkelijk te herkennen aan de witte bloemen, het blad en – zoals gezegd – de geur. Overigens verspreiden niet alleen de bladeren, maar ook de zaden en wortels deze geur.

Zoals bij alle soorten uit de kruisbloemenfamilie hebben de bloemen vier kroonbladeren. Bij look-zonder-look zijn de kroonbladeren tweemaal zo lang als de kelkbladeren. De plant kan tot 1 meter hoog worden. De hauwen zijn lang, de bladeren aan de voet van de plant zijn lang gesteeld. De bovenste bladeren zijn hartvormig en onregelmatig getand. De stelen zijn niet vertakt, en gaan meestal recht omhoog. De bloeitijd is van april tot juni.

Tweejarige

Look-zonder-look volgt een boeiende, tweejarige levenscyclus met verschillende ontwikkelingsfasen. Tijdens het eerste jaar legt de plant de nadruk op het ontwikkelen van zijn weelderige bladeren, zonder bloesems of zaadproductie. Pas in het tweede jaar begint de plant zijn bloeiperiode, na een winterperiode waarin de wortels worden versterkt voor het komende groeiseizoen. Na deze periode bloeit de plant, waarbij hij al zijn energie richt op het produceren van bladeren, bloemen en uiteindelijk zaad. Dit fascinerende proces illustreert de voortdurende cyclus van groei en vernieuwing die inherent is aan het leven van een tweejarige plant.

Habitat

Wandelend door de bruisende straten van een levendige winkelbuurt, is het niet waarschijnlijk dat u deze plant zomaar tegenkomt. Maar wacht eens even! Onlangs kruiste hij mijn pad op een stadspleintje, aan de voet van een torenhoge kraan, waar hij rustig zijn weg vond om te gedijen. In de gedeeltelijk beschaduwde bermen van wegen, langs oude stadswallen, aan de waterkant, en vooral in de weelderige omgeving van stadsparken en bosranden, is de kans groot dat u hem tegen het lijf loopt.

Culinair gebruik

Het is één van de oudste keukenkruiden. In de middeleeuwen werd het als kruid gebruikt in plaats van knoflook of ui.

In het Engels wordt look-zonder-look “Mustard garlic” genoemd, wat meteen de smaak van de plant correct beschrijft: een combinatie van knoflook en mosterd.

Alle delen van de plant zijn eetbaar. De bloemen zijn een mooie garnering voor salades en de gedroogde zaden werken als mosterd. De lange dunne tapwortel heeft ook een milde mierikswortelsmaak.

De bladeren kunnen het best fijngehakt worden en spaarzaam worden toegevoegd aan salades of gegeten in kaassandwiches. Een “pesto” past ook heel goed bij lamsvlees. Voeg aan het einde van het koken toe aan soepen en stoofschotels, anders zal de maaltijd bitter smaken.

In het vroege voorjaar zijn de jonge blaadjes van de plant erg smakelijk, maar zodra de bloei begint, kunnen de bladeren bitter worden. Op dat moment zijn de bloemen meer geschikt voor consumptie. Wanneer de plant in zaad staat, kunnen de peulen worden gebruikt en kunnen daarna de zaden worden geoogst.

De wortel van de plant heeft een uitgesproken mierikswortelsmaak, maar heeft ook een lichte mosterdsmaak. De wortel wordt geoogst tijdens de groeiperiode in de herfst en winter van het eerste jaar, vóór de bloei van de plant.

Dit plantje is een waardevolle toevoeging in de keuken. De jonge blaadjes lenen zich uitstekend voor salades. Wanneer je de plant verhit, transformeert het subtiele lookaroma naar een scherpere smaak, vergelijkbaar met veldkers.

Van april tot juni kunnen de bladeren en jonge scheuten van look-zonder-look worden gebruikt als kruid in diverse gerechten, zoals salades, groentevullingen, ovenschotels, soepen, kruidenkwark, kruidenboter en zelfs pesto. Het smaakt echt heerlijk gesnipperd op een boterham met pindakaas.

Look-zonder-look is erg voedzaam omdat het grote hoeveelheden vitamine A, C, E en verschillende B-vitamines bevat. Naast deze vitamines bevat look-zonder-look ook nog calcium, kalium, selenium, ijzer, koper, mangaan, magnesium en omega-3 vetzuren.

Recepten

Op de website Oogstenzonderzaaien.nl vind je een aantal heerlijke recepten met look-zonder-look.

https://oogstenzonderzaaien.nl/wiki/Look-zonder-look

Ook op de website Mergenmetz.nl staan een aantal leuke recepten; o.a. een look-zonder-look quiche.
https://mergenmetz.nl/recepten/look-zonder-lookquiche/

Een lekker pesto-recept is te vinden op de website van Doepserleven.nl
https://doepserleven.nl/wildplukken-alles-look-zonder-look-lekker-pesto-recept/

Bak je liever pannenkoeken met look-zonder-look dan lees je een goed recept op de website van Dekleinetheeboom.be
https://dekleinetheeboom.be/pannenkoeken-met-look-zonder-look/

Medicinaal gebruik

Over ‘loock sonder loock’ schrijft Rembert Dodoens in zijn Cruydeboeck (1554) :

“In die medecyne en heeft dit cruyt gheen sonderlinghe ghebruyck/ maer in die spijse wordet van sommighen in plaetse van Loock gebruyckt. Die ongeleerde Apotekers gebruycken dit cruyt voor Scordium/ niet sonder dwalinge/ als schier al om kennelick es.” En verder: “Dit cruyt wordt nu ter tijt in Latijn gheheeten Alliaria/ van sommighen oock Scordotis/ maer en es die oprechte Scordotis niet.

Afgaande op dit citaat werd dit kruid in de 16^de eeuw medicinaal niet veel gebruikt.

Uit het feit dat een synoniem voor deze plant Alliaria officinalis is kan men toch afleiden dat het in apotheken een veel gebruikt kruid was. In de volksgeneeskunde werd deze plant gebruikt als gorgelmiddel, bij astma en bij slijmvliesontsteking. Ook werd look-zonder-look gebruikt als kiemdodend middel, antibacterieel en antiwormenmiddel. De plant werkt bloedreinigend, urinedrijvend en bevordert de spijsvertering. Bij etterende wonden en insectenbeten kunnen omslagen met de gekneusde look-zonder-look worden aangebracht op de huid (FLEISCHHAUER, ET.AL., 2017, pp. 104-105).

Vroeger werd het medicinaal gebruikt bij ontstekingen, maar ook bij astma en bij het ophoesten van taai slijm.

Dan werd er een thee van met kokend water overgoten bladeren voorgeschreven of een drankje gemaakt van bladeren die in olie gedrenkt waren. Uit een oud kruidenboek lezen we: “Diegene zo korte adem hebben en astmatisch zijn, dient dit kruid erg goed in olie water gekookt en daarvan gedronken.”

Een aftreksel van de bladeren werd inwendig tegen astma en bronchitis gebruikt. “Het kruid verwarmt en mensen die lijden aan astma hebben inderdaad meer warmte nodig.”

Aftreksels werden ook gebruikt om diarree en darmcatarre te stoppen en om parasieten uit de darmen te verdrijven.

Het sap van de verse bladeren helpt heel goed tegen huidaandoeningen, (eczeem, huidschimmels) en met name tegen abcessen die slecht dichtgaan: kauw op de bladeren en spuug het daarna uit.

Vanwege de vele vitamines en mineralen die het kruid bevat is het eten van look-zonder-look goed voor de versterking van het immuunsysteem. Het verdunt het bloed, verlaagt het cholesterolgehalte, en kan mogelijks helpen kanker te voorkomen.

Belangrijke opmerking

Deze site vervangt geen deskundig advies voor medische behandeling. Raadpleeg altijd een deskundig zorgverstrekker of arts. Ook wat betreft de op deze website aangeboden culinaire recepten mag u deze niet beschouwen als deskundig advies. Daarvoor dient u zich te richten tot een gehomologeerde arts, fytotherapeut of diëtist.
Lees daaromtrent onze disclaimer. Klik hier!

Wetenswaardigheden

Look-zonder-look is de waardplant van het oranjetipje (Anthocharis cardamines), een wit vlindertje met oranje vleugelpunten dat vooral in het voorjaar veel opvalt, en van het klein geaderd witje (Pieris napi). Als je aandachtig kijkt en de gracieuze vlucht van het oranjetipje volgt, zul je al snel ontdekken waar look-zonder-look en andere leden uit de kruisbloemenfamilie te vinden zijn.