16 april 2025

Muurbloem

Muurbloem (Erysimum cheiri) is in Vlaanderen vrij zeldzaam in het wild. In natuurlijke of verwilderde toestand komt ze slechts sporadisch voor, vooral op oude stadsmuren, kerkhoven of ruïnes, waar ze zich soms weet te handhaven. De 13de-eeuwse muur van de O.-L.-V.-Hemelvaartkerk is niet alleen historisch waardevol, maar blijkt ook een klein botanisch paradijs te zijn. Muurbloemen hebben echt een voorliefde voor dat soort oude kalkrijke metselwerk.

Volgens de Florabank Vlaanderen wordt muurbloem als niet-inheems beschouwd en heeft ze vooral een verwilderde of ingeburgerde status. Omdat de muurbloem gevoelig is voor kou, komt de soort niet voor in Noord-Europa. Nederland vormt de noordgrens van haar verspreidingsgebied.

De muurbloemzaden die vaak in tuincentra te koop zijn, behoren tot de gekweekte vormen. Deze kweekvariëteiten verschillen duidelijk van de wilde muurbloem: ze zijn tweejarig, hebben roodbruine tot bijna paarse bloemen, niet-houtige stengels en korte hauwen.

Oorsprong

Het is een vaste plant die zijn oorsprong vindt in het oostelijke Middellandse Zeegebied. Ooit naar Europa gebracht door de Romeinen, heeft deze plant zich in de loop der eeuwen een plek veroverd in de harten van tuin- en natuurliefhebbers. Oorspronkelijk bloeide de muurbloem vooral op de oude muren van ruïnes, kerken en stadswallen, vaak op plekken waar de natuur zich zijn eigen weg had gevonden.

De geurige bloemen verschijnen in het voorjaar, van april tot juni. De plant zelf kan tussen de 20 en 90 centimeter hoog worden, met langwerpige, groene bladeren die een fris contrast vormen met de felle bloei.

Natuurbehoud en bedreiging

De muurbloem bestaat ook in gecultiveerde varianten en is soms verkrijgbaar in tuincentra, maar in Vlaanderen is de wilde muurbloem tegenwoordig echter een zeldzame verschijning. De plant komt van nature voor in kalkrijke, steenachtige omgevingen, zoals oude muren, rotsachtige hellingen en ruïnes. Dit komt vooral door de modernisering van stedelijke omgeving, waarbij oude muren vaak worden vervangen of gerestaureerd op een manier die de groei van dergelijke planten niet bevordert.

Het verlies van kalkrijke, ongestoorde terreinen en het toegenomen gebruik van cement en andere materialen in plaats van de traditionele kalkmortel maakt het moeilijker voor de plant om in het wild te overleven.

Als zulke muren worden gerestaureerd, moet er aandacht zijn voor het behoud van deze unieke flora. Dit maakt de muurbloem tot een waardevolle plant die niet alleen esthetisch aantrekkelijk is, maar ook een stukje historie in zich draagt.

Zijn vermogen om zich vast te klampen aan oude muren en rotsen maakt de muurbloem een symbool van doorzettingsvermogen, en hij blijft een levendig voorbeeld van de bijzondere relatie tussen de natuur en de menselijke cultuur. Het is dan ook geen wonder dat deze bescheiden plant al eeuwenlang in tuinen en op muren bloeit, zijn kleurrijke bloemen een stille getuige van het verleden.

Oorsprong en geschiedenis

De muurbloem is afkomstig uit de mediterrane regio, waar hij van nature groeit op rotsachtige ondergronden en muren. Zijn naam, Erysimum cheiri, verwijst naar het oude Griekse woord cheirion, wat “hand” betekent, mogelijk omdat de bloemen in clusters groeien die doen denken aan een hand vol bloesems. Deze plant werd door de Romeinen al gekweekt en gebruikt als sierplant, en in de Middeleeuwen werd hij door monniken vaak in kloostertuinen aangeplant.

Geneeskrachtige eigenschappen

Historisch gezien werd de muurbloem in sommige tradities ook voor geneeskundige doeleinden gebruikt. De bladeren en bloemen werden soms toegepast in kruidenremedies om pijn te verlichten en ontstekingen te verminderen. Er zijn echter weinig moderne wetenschappelijke studies die de effectiviteit van deze toepassingen ondersteunen. Desondanks wordt de muurbloem nog steeds gewaardeerd in de kruidengeneeskunde, hoewel tegenwoordig vooral de sierwaarde centraal staat.

Cultivatie en variëteiten

Er zijn verschillende cultivars van de muurbloem beschikbaar, elk met een unieke kleur en bloeiwijze. De meest voorkomende variëteiten hebben bloemen in geel, oranje of paars, en er zijn ook variëteiten met dubbelbloemige vormen. Sommige zijn speciaal gefokt voor gebruik in tuinen, waar ze extra lange bloeiperiodes bieden.

Voor wie de muurbloem in zijn tuin wil zetten, is het belangrijk te weten dat hij goed gedijt op droge, goed doorlatende, kalkrijke grond. Hij is bij uitstek geschikt voor rotstuinen, muren en gevels, maar kan ook goed als borderplant functioneren, waar hij zijn heldere bloemen kan tonen tegen de achtergrond van andere planten.

Een ander voordeel is dat de muurbloem niet snel last heeft van ziektes of plagen, waardoor hij relatief gemakkelijk te verzorgen is. Wel moet hij op een zonnige plek staan om optimaal te kunnen bloeien. In de winter kan hij wat bescherming gebruiken tegen strenge kou, vooral als hij in een regio met zeer koude winters wordt geplant.

Ecologische waarde

De muurbloem heeft ook ecologische waarde. De bloemen zijn aantrekkelijk voor bijen en andere bestuivers, wat bijdraagt aan de biodiversiteit in de tuin of in natuurlijke omgevingen. De nectar en pollen van de bloemen worden vaak bezocht door insecten, wat de plant een waardevolle aanwinst maakt voor een bijen- en vlindervriendelijke tuin.

Kortom, de muurbloem is niet alleen een sierlijke en geurige plant, maar heeft ook een rijke geschiedenis, symbolische betekenis en ecologische waarde. Het is een plant die de tand des tijds heeft doorstaan en ondanks de veranderingen in zijn omgeving zijn charme blijft behouden.