27 maart 2024

Klein kruiskruid – Senecio vulgaris (deel 2)

Zeggen dat het Klein kruiskruid bloeit is echt een understatement. Het zal nooit de prijs winnen voor de meest weelderige bloemenpracht, en het is geen elegante verschijning op de catwalk van de natuur. Voor velen is het niet meer dan een lelijk en irritant onkruid. Maar wanneer het aankomt op karakter en vastberadenheid, staat het zonder twijfel bovenaan de ranking. Het Klein kruiskruid is als een onverschrokken krijger die altijd en overal blijft groeien en bloeien.

Naamgeving

De oorsprong van de Nederlandse geslachtsnaam ‘kruiskruid’ blijft grotendeels een mysterie. Er wordt gesuggereerd dat het een variant is van het Duitse ‘Greiskraut’ (Kreuzkraut), waarin een duidelijke link te vinden is met de wetenschappelijke naam ‘Senecio’. ‘Senex’ betekent namelijk ‘grijsaard’, wat zou kunnen verwijzen naar de snel verwelkende bloemen. Ze produceren – net als vele andere planten in de composietenfamilie – een zaadpluis. Het mysterie rondom de naam voegt alleen maar toe aan de fascinatie voor dit kruid.

Bijgeloof

Vanwege zijn naam werden vroeger aan dit kruid allerlei mysterieuze krachten toegeschreven. Het werd gezien als een afweermiddel tegen heksen en werd zelfs in de wieg gelegd om de baby te beschermen tegen kwade invloeden. Het is verbazingwekkend hoe een eenvoudig plantje een rol speelde in de verbeelding van mensen en als een beschermer diende in tijden van bijgeloof en mysterie.

In bepaalde delen van Engeland wordt het Klein kruiskruid gelinkt aan hekserij. Volgens een legende in de buurt van Cambridge kon een heks alleen in de winter sterven als het Klein kruiskruid in bloei stond. Voor de heksen is er goed nieuws: dankzij ons nieuwe klimaat met zijn zachte winters, bloeit het Klein kruiskruid nu het hele jaar door!

Beschrijving

Klein kruiskruid is een eenjarige plant die doorgaans niet hoger wordt dan 30 cm, maar meestal kleiner blijft, zo’n 10 à 20 cm hoog. In een jaar kan het verschillende generaties voortbrengen. De zaden ontkiemen in het voorjaar wanneer de temperatuur boven de 10 °C komt. In andere seizoenen ontkiemen de zaden vaak na regenval na een warme periode, of na grondbewerking.

De rechtopstaande stengels van Klein kruiskruid zijn hol, geribbeld en vertakken weinig tot niet. Ze zijn meestal licht behaard. De wortels kunnen tot een halve meter diep in de bodem groeien.

De bladeren staan verspreid en hebben een glanzend groene bovenkant. Ze zijn langwerpig en meestal tot halverwege ingesneden. De bovenste bladeren zijn zittend en kunnen al dan niet de stengel omvatten.

De bloem bestaat uit een zogenaamd bloemhoofdje. Dat wil zeggen dat er een groot aantal kleine bloemen bij elkaar staan op een gemeenschappelijke bloembodem. Klein kruiskruid heeft doorgaans alleen gele buisbloemen, alhoewel sommige exemplaren ook een paar straalbloemen hebben.

Voorkomen

De plant gedijt op diverse locaties. Je vindt het vaak tegen muren, op omgewerkte grond, in ruigten, plantsoenen, in de straatgoot en aan wegranden.

Langs autowegen zijn exemplaren gevonden die genetisch zijn aangepast om te overleven in omstandigheden met hoge concentraties aan zout (pekel) en lood (uit benzine).

Giftig

De plant is giftig voor de mens. Ook paarden, koeien en andere zoogdieren kunnen vergiftigd worden. Bij hoge dosissen kan de plant zelfs dodelijk zijn.

In het boek ‘Gevaarlijke planten’ van Fred De Vries wordt vermeld: “De hele plant is dodelijk giftig, zowel voor mens als dier. “Klein kruiskruid kan problemen veroorzaken wanneer het wordt aangetroffen tussen voedergewassen, zoals hooi, omdat het giftig is voor vee. Het bevat verschillende pyrrolizidine-alkaloïden, die geleidelijke en onomkeerbare leverschade kunnen veroorzaken.”

Medicinaal

Vroeger werd de plant echter als geneeskrachtig gewaardeerd. Vanwege zijn naam werden aan het kruid vroeger allerlei beschermende krachten toegeschreven. Het blad en de wortel werden gebruikt tegen aambeien.