7 februari 2024

Mossen – inleiding

Wie in de winter – vanwege een gebrek aan andere opties – steeds meer geobsedeerd raken door mos zijn zonder twijfel de botanici. Je weet wel, die door een plantenloep starende individuen die graag op de knieën of – erger nog – plat op hun buik gaan en intens naar de grond staren. Vreemde snuiters dus, zoals u en ik. Bent u er inderdaad ook zo eentje? Mossen kennen voor ons geen geheimen.

Overal in de stad kan je mossen aantreffen: tussen de stoeptegels, in plantenbakken, op daken en muren van oude gebouwen in de stad. Sommige mossen hebben al genoeg aan een scheur in het asfalt van een fietspad. Als je goed kijkt zie je tussen de straatstenen ook mos groeien; al is dat niet de meest veilige plek om ze te fotograferen. In de berm kun je wat meer op je gemak naar mossen kijken. Ook op bomen kun je mossen zien groeien.

Mos kruipt in elke kier en spleet, als je het maar zijn gang laat gaan. Deze nederige planten duiken in de meest onwaarschijnlijke plekken op, en wij – de botanici dus – zijn er om het allemaal in kaart te brengen en te fotograferen. Plat op de grond als het moet!

Maar waarom zijn mossen zo interessant? Simpel gezegd: hun aanwezigheid vertelt veel over de eigenschappen van de plaats waar ze groeien. Zo kun je zien of de grond kalkrijk of zuur, vochtig of droog, vervuilend of zuiver is. Ze kunnen sneller water opnemen dan afgeven, waardoor het microklimaat wordt gestabiliseerd. En ze zijn prachtig. Of het nu met het ongewapende oog is of onder de microscoop.

Als je tijdens een bezoek aan de stad iemand langs een kanaal of beekje naar de kademuur of de oever ziet staren, vraag hem dan of hij ook op zoek is naar het Halvemaantjesmos. Dat maakt indruk!

Wat zijn mossen?

Mossen zijn niets anders dan relatief kleine groene planten. Het merendeel zit door middel van hechtdraden – rizoïden – vastgehecht aan het substraat. Die rizoïden zijn geen echte wortels, want ze dienen niet om voedingsstoffen aan het substraat te onttrekken. Bij mossen ontbreken zowel het wortel- als vaatstelsel. Het transport van water en voedingsstoffen gebeurt via de celwanden.

Mossen planten zich geslachtelijk voort door middel van sporen. Ook daarin verschillen ze van de vaatplanten, die zaden produceren.

Eveneens in tegenstelling tot vaatplanten ontwikkelen mossen geen beschermende opperhuid. Dauw en regenwater kunnen door de buitenste celwanden onverdund naar binnen dringen. Dat heeft ook zijn nadeel! Mosplanten zijn uiterst kwetsbaar voor veranderingen in hun omgeving.

Veel mossen kunnen zich zowel geslachtelijk als vegetatief voortplanten. Geslachtelijk gebeurt dit door middel van sporen; en ongeslachtelijk door middel van broedlichaampjes. Die broedlichaampjes hebben velerlei vormen en zijn meestal met een loep goed zichtbaar.

Soms kan een afgebroken stengel, of delen daarvan, tot een nieuwe mosplant uitgroeien.

Ontdekkingsreis

Wat een boeiende ontdekkingsreis in de wereld van mossen staat ons te wachten! Als we naar hun kenmerken kijken, kunnen we deze wonderlijke planten in drie opwindende groepen categoriseren: bladmossen, levermossen en hauwmossen, waarbij die laatste groep voor nu buiten beschouwing wordt gelaten, aangezien ze bij ons vrij zeldzaam zijn.

Duik je dieper in de bladmossen, dan ontvouwt zich een intrigerende onderverdeling in topkapselmossen, slaapmossen en veenmossen. De diversiteit binnen deze groep is gewoonweg verbluffend! En wat dacht je van de levermossen? Hier hebben we de bebladerde (folieuze) en thalleuze levermossen die wachten om ontdekt te worden.

Ben je benieuwd naar de details van deze fascinerende indeling? Geen zorgen, we duiken er in een volgende bijdrage uitgebreid in. De wereld van mossen is werkelijk een schatkamer vol intrigerende diversiteit!

Wat een opwindende ontdekking is het toch dat sommige mossen alleen tevoorschijn komen onder echt bijzondere omstandigheden! Maar er zijn ook mossen die zo veerkrachtig zijn dat ze werkelijk overal kunnen gedijen; of het nu in de bruisende stad is of te midden van de ongerepte natuur. De diversiteit is gewoonweg verbluffend! Op een schilderachtige slootoever ontmoet je weer andere mossen dan op een honderdjarige eik.

En laten we het ook hebben over beschutte groeiplaatsen, waar de gracieuze, zodenvormende slaapmossen de dienst uitmaken. Bewonder je een zonnige tuinmuur of een rustieke grafsteen? Daar schitteren de topkapselmossen in volle glorie! De natuur heeft werkelijk een schatkist aan verbazingwekkende mossen die wachten om ontdekt te worden.

Waarschuwing

Maar wees gewaarschuwd: het verkennen van hun wereld vraagt wel wat extra inspanning, en het is mogelijk dat deze groene miniatuurwereld minder opvalt dan majestueuze bomen of kleurrijke bloemen. In het gunstigste geval worden mossen vaak beschouwd als het ‘zachte behang’, maar helaas… in het slechtste geval zien velen ze als ongewenst groen dat moet worden bestreden. Wat ontzettend jammer is, vooral omdat mossen belangrijke indicatoren zijn van luchtvervuiling en klimaatverandering. Ze reageren snel op veranderingen in hun omgeving. We gaan deze kleine, groene schatten de komende weken een welverdiende plek in de spotlight geven! Laat je verrassen door hun geweldige diversiteit en levendigheid! Ga je mee op ontdekkingstocht?

Korstmossen

En tot slot: Mensen vragen me soms of korstmossen ook mossen zijn. Neen, dat is niet het geval.

In tegenstelling tot traditionele planten hebben korstmossen geen stengels, bladeren, bloemen of wortels. Wat ze wel hebben, is een unieke symbiotische samenwerking tussen algen en/of blauwwieren met een schimmel. Duik dieper in deze betoverende wereld met onze 10-delige reeks op deze website en ontdek de wonderen van korstmossen!